١٣ بابەت لە سەر ڕاپەڕینی وەرزێرانی موکریان و خەڵکی بۆکان لە سەردەمی موسەدیق (بابەتی حەوتەم)

ڕاپەڕینی وەرزێران  لە ناوچەی موکریان

عومەر عەسری

 زۆر لە مێژە چاوەڕوانم خێر خوایەک ، شتێکی باش و تێر و تەسەلی بە بەڵگە و سەنەد لە سەر ڕاپەڕینی وەرزێرانی ناوچەی موکریان لە ساڵەکانی ٣٢ – ١٣٣١ ( ٥٣ – ١٩٥٢ ) دا بنووسێ.
     
 بە داخەوە، ئەوەی هەتا ئێستا لە سەر ئەو ڕووداوە گرینگە مێژووییە نووسراوە و گوتراوە، کەمتر بە شێوەیەکی زانستییانەی خۆماڵییانەی هەمەلایەنەی بێلایەن باسی لێوە کراوە، تەنانەت بە بەڵگە و دەلیلەوە لێی نەکۆڵدراوەتەوە و هۆی پێکهاتن و سەرهەڵدانی دیاری نەکراوە و ، هەر وەها بارودۆخ و سەردەمی ڕووداوەکە و زەمینەی ناوچەیی و کیشوەری لە بەرچاو نەگیراوە، هۆی کپبوون و دامرکاندنەوەی بۆ کۆمەڵانی خەڵک بە گشتی و زەحمەتکێشان بە تایبەتی ڕوون نەکراوەتەوە.
     
 هەر کەس بە پێی زەوق و سەلیقە و پێخۆشبوونی خۆی شتێکی لە سەر نووسیوە، لێی زیاد کردووە و بە دەمییەوە داوە، یان سەروگوێلاکی تێککردووتەوە و بە بێژینگی بیروباوەڕی خۆی دایبێژاوە. هێندێک جاریش مەیدانی چالاکییەکەیان لە قارەمانانی ڕاستەقینەی چیرۆکەکە ئەستاندووەتەوە و بە ناحەق لە بەرۆکی ئەم یان ئەو حیزبیان داوە.
   
 ساڵی ١٩٩٠، بەڕێز کاک "ئەمیری حەسەنپوور"، بۆی نووسیبووم: خەیاڵم هەیە شتێک لە سەر شۆڕشی جووتیارانی ناوچەی موکریان بنووسم و لە گۆڤاری مێژووی کوردستان دا بڵاوی بکەمەوە. هەر وەها نووسیبوشی، وتارێکم سەبارەت بە شۆڕشەکە، لە کۆنفڕانسی ساڵانەی " جەمعیەتی بنکەی دیراساتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست" لە تۆرنتۆ پێشکەش کرد، بەڵام ئەو وتارەم بە پەلە ساز کرد بوو، زیاتر لە ١٥ دەقیقەم فرەسەت نەبوو بۆ پێشکەشکردنی . ئاماژەشی بەو سەرچاوانە کرد بوو کە کەڵکی لێوەرگرتبوون، وەک " تاریک و ڕوون " (مامۆستا هێمن )، " کاروانی شەهیدان " و "لە بیرەوەرییەکانم " (کەریمی حیسامی) ، ڕۆژنامەی " کوردستان" ( ساڵی ١٩٧٣). ڕۆژنامەی ئیتیلاعات (ساڵەکانی ٣٢-٣١) ، نووسراوەی گۆڤارێکی چاپی ڕووسی [ رووسیا] سەبارەت بە شۆڕشی جووتیاران لە ئێران و بە تایبەتی لە کوردستان و ، هەر وەها وتووێژێکی کاک جەعفەری حەسەنپوور دەگەڵ کاک سەلاحی موهتەدی. داواشی لە من کرد بوو ئەگەر لەو بارەیەوە شتێک دەزانم بۆی زەبتکەم یان بۆی بنووسم. منیش وتووێژێکی دوورو درێژم لەسەر بابەتەکە، دەگەڵ کاک جەعفەری حەسەنپوور پێکهێنا. دیارە، ئەمن وەک کوڕە وەرزێرێک کە خۆم بەشداری ڕووداوەکەم کرد بوو، چیم دیتبوو یان بیستبوو، بە وردی و بێ کەم و زیاد بۆم باس کرد. دواتریش نامەیەکم لەو بارەوە بۆ بەڕێز کاک ئەمیر نووسی.
     
 من لام وایە، دوو هۆی ئەساسی و سەرەکی ڕاپەڕینی وەرزێرانی ناوچەی موکریان و خەڵکی شاری بۆکانیش بریتی بوون لە :یەکەم ، ئەو زوڵم و زۆرییە لە ڕادەبەدەرەی ئاغاواتی ناوچەی موکریان، ئەو هەموو خەرج و پیتاک و بێگارە ناڕەوا و تاقەتپرووکێنەی کە بە پشتیوانی ڕێژیمی شا، بە سەر خەڵکی فەقیر و هەژاری دێهاتدا فەڕز کرابوون، ئەو گشت پەیمان و بڕیارانەی لە نێوان ئاغاکاندا دژی وەرزێران بەسترابوون، ئەو هەموو سووکایەتییەی بە سەر خەڵکیان دەهێنا بە تایبەتی لە ناوچەی فەیزوڵابەگی ... ئەو کات شاری بۆکانیش وەکوو گەورە دێیەک ئیدارە دەکرا، دەسەڵاتی تەواوی لە دەستی ئاغاکاندا بوو، عەزڵ و نەسبی مەئموورینی دەوڵەتیش هەر بە دەستووری ئەوان بوو. تەنانەت زۆر بنەماڵەی بۆکان خاوەنی زەوی و زار و مەڕ و ماڵات بوون و ، هەموو خەرج وپیتاکێکی باوی ئەوێدەمێی موکریانیان لێدەستێندرا. بە واتەیەکی تر، نیزامی ئاغا و ڕەعییەتی بە هەموو تایبەتمەندییەکانیەوە بە سەر شارەکەدا حاکم بوو. دووهەم، ئینقیلابی میللی دێمۆکڕاتیک و دژی سەلتەنەتی ئیستیبدادی بە ڕێبەریی موسەدیق و جیبهەی میللی لە ئێراندا، بە تایبەتی تەسویبی قانوونی ( سەدی بیست) کە پشتیوانییەکی ئاشکرا بوو لە وەرزێران و دژایەتییەکی تەواو بوو لە ئاست دەرەبەگ و خاوەنمڵکەکان و زۆربەی دەمڕاستان و کاربەدەستانی حکوومەتی و سیستمی ئاغا و ڕەعیەتی.
     
 بە پێی ئەو قانوونە، لە سەدا بیستی ئەو دەو دوو ، یان سێ یەکی دەغڵودان وحاسڵاتی پاییزی و بەهاری کە ئاغاوات لە وەرزێرانیان هەڵدەگرت، لە ئاغاکانیان دەستاندەوە و نیوەیان دەداوە بە وەرزێرەکان و نیوەکەی دیکەشی دەدرا بە شووڕاکان هەتا سەرفی پاک و خاوێنی و ئاوەدانی دێهاتەکانی بکەن.
     
 ئەو پشتیوانییە ئاشکرا و بێوەێنەیەی دەوڵەت لە وەرزێران و ، بوونی کەشوهەوایەکی لە باری سیاسی لە سەرتاسەری ئێراندا، هاندەرێک بوون بۆ ئەوەی وەززێران دەستبکەن بە سرتوخورت، دانیشتن ، کۆبوونەوە و یەکگرتنەوە، سوێند خواردن و بڕیاری جوابنەدانەوەی ئاغاکان و نەدانی خەرج و پیتاک و بێگاری نەکردن و ، دانانی شووڕا لە زۆربەی دێهاتەکانی ناوچەی موکریان. ئەو کات هیچ ماڵە وەرزێر و ڕەشاییەک نەبوو کە عەکس ( وێنە)ی د،موسەدیقی تێدا هەڵنەوسرابن. کەم عەکسی شا لە ماڵان مابوون کە چاویان هەڵنەکۆڵدرابن. شیعاری  یا مەرگ یا موسەدیق ویردی سەرزاری گشت مناڵە وەرزێرێکی موکریان بوو . ئێستاش ساڵی موسەدیق لە ناو خەڵکی موکریاندا مادە تاریخە.
     
 هەر لە سەرەتای پاییزی ٣١ ( ١٩٥٢) ەکەوە، ڕۆژ لە دوای ڕۆژ ناکۆکیی نێوان ئاغا و گوندنشینەکان لە زیادبووندا بوو، پێوەندیی نێوانیان بە تەواوی پسا بوو، دەسەڵاتی ئاغا بە سەر مسکیندا نەمابوو. شووڕاکان کاروباری خەڵکیان ڕادەپەڕاند. ئاغا و لایەنگرەکانیان جورئەتی خەڵک و سەفەری ئەملا و ئەولایان نەبوو. ڕێگای چوونە بازاڕ و مزگەوتیان لێگیرابوو. لە زۆربەی دێهاتەکانی ناوچەی موکریان شەوانە خەڵک کێشکیان هەبوو.
       
 دڵنیام ئەگەر وەزعەکە هەتا هاوین و فەسڵی خەلە و خەرمان و ئەستاندنی خەرج و پیتاک و بێگار درێژەی هەبا، هیچ وەرزێر و ڕەشاییەکی موکریان خەرج و پیتاکی بە ئاغا نەدەدا و کەسیش نەبوو بتوانێ بێگاریان پێبکات.
       
 لە شاری بۆکانیش خەڵک لە دژی ئاغاکان ڕاپەڕیبوون. " حاجی قاسم" خەڵکی هاندەدا بۆ بەربەرەکانی و جوابنەدانەوە و سوور بوون لە سەر داخوازییە ڕەوا و بەرحەقەکانیان. ئەو وەک ڕێبەر و ڕێکخەری خەڵک ناسرا بوو. پێوەندی بە دێهاتەکانەوە هەبوو. لایەنگری موسەدیق و جیبهەی میللی بوو. چەند جار چووەبوە تاران و چاوی بە "کەریمی سەنجابی" کەوتبوو، دەستووراتی پێویستیشی لێ وەرگرتبوو.
         
 هەتا ئەو کات هێزی سەرکوتکەر و گۆپاڵی دەستی ئاغاکان ژاندارمە بوو. بەڵام لە دەورەی دەسەڵاتی موسەدیق و جیبهەی میللی و پاشەکشەی شا دا، ژاندرمەری لایەنگری د.موسەدیق و جیبهەی میللی بوو. چونکە ژاندەرمەری سەر بە وەزاڕەتی داخڵی بوو. هەر بەو دەلیلەش بوو لە کاتی هێرشی دارودەستەی ئاغاکانی بۆکان بۆ سەر ماڵی حاجی قاسم و حوسێنی برای و ئاگرتێبەردانی ماڵەکانیان، ژاندارمە تەقەیان لێکردن و کەسێکیان بە ناوی  " عەزیز ئاغا " لێکوژرا و دوو کەسیش بە ناوەکانی " ئەحمەدی ڕەسووڵ ئاغا " و " سەید برایم" بریندار کران و ئیتر هێزی ئاغاکان شکان و هەڵاتن.
         
 تا دەهات ناکۆکییەکە لە شار و دێ پەرەی دەستاند. وەزعەکە ئاڵۆزتر و پەرەگرتووتر و، خەڵکەکە یەکگرتووتر دەبوون. لە گوندەکانی گۆلێ ، مەڵالەر، عەمبار، ئاجیکەند، کانیتۆمار، قاجر، شاریکەند، قاراوا، ئاڵبڵاغ، بەردە زەرد  و تیکانتەپە شکڵ و شێوەیەکی توند و تیژی بەخۆیەوە گرت.  لە دێی گۆلێ خەڵک و ئاغا – لە سەر بە زۆر بردنی کچ  و ژنی وەرزێران  بۆ شایی و ڕەشبەڵەک کە بە ئیفتیخاری  " موزەفەری " فەرماندەی لەشکری مەهاباد ساز کرا بوو ، پێکهەڵپڕژان. خەڵک هاواریان برد بۆ " مامۆستا شێخ عێزەدین " ، ئەویش داوای بەربەرەکانی و جوابنەدانەوەی کرد و گوتی: با ئاغاکان  کچ و ژنەکانی خۆیان بێنن و بۆ موزەفەری هەڵپەڕێنن!! لە چەند گوندی ناوچەی فەیزوڵابەگیش،خەڵک دەستیان بە سەر چاڵ و عەمباری گەنم و دەغڵودانی ئاغاکاندا گرت و ، زۆربەی ئاغاکان لە دێهاتەکان دەرکران.لە گوندی ئاڵبڵاغی نزیک بۆکان و شاری بۆکان گیرسانەوە.
         
 خەڵک لە ترسی هێرش و تۆڵە ئەستاندنەوەی ئاغاکان، هێزی بەرگرییان پێکهێنا. ئاڕمی تایبەتییان هەبوو (کە  بریتی بوو لە دەسرەیەکی سپی کە لە ملیان دەهاڵاند).  چەکی دەستیان داس و شەنە و تێڵا بوو. ڕەمز و نیشانەی  شەڕ و پێکهەڵپڕژان ،سەرکەوتن و چوونە پێش ، یان پاشەکشە  و شکستیان دانابوو. لە نێوان گوندەکانی ئاڵبڵاغ ( مەرکەزی ئاغاکان ) هەتا گوندەکانی یەکشەوە ، قاتانقوڕ و قوڕە بەراز تەرمەکە دڕوو دانرابوون کە ئاگر تێبەردانی هەر یەک لەوانە حاڵەتێکی لە دەستپێکردنی شەڕ .شکست و پاشەکشە، یان سەرکەوتنی نیشاندەدا. ل لە گوندی تیکانتەپەی قوچخان ، نمایشتێکی زۆر  سادە و ساکاریان ساز کرد بوو کە ئێواران لە ناو دێ نیشاندەدرا و خەڵکیان پێ هاندەدرا! سەرەنجام ئەڕتەش، بە هانای ئاغاکانەوە هات. سەرەتا  پێوەندیی نێوان بۆکان و دێهاتەکان پچڕا .  خەڵک هێرشیان کردە سەر ئەو ئاغایانەی کە لە ئاڵبڵاغ بوون و، هەموویان لە مزگەوتدا بە گرەوگان گرتن. ئەڕتەش و خەڵک لە پشت ماڵی ئاڵبڵاغ  پێکهەڵپڕژان. یەکەمجار ئەڕتەش پاشەکشەی کرد، بەڵام لە درێژەی شەڕەکەدا ئەڕتەش بە تانکەوە هێرشی کردە سەر خەڵک و تێکی شکاندن  و ٢٠ تا ٣٠ کەسی لێگرتن و  ناردنی بۆ مەهاباد.
           
پاش  دەخالەتی ئەڕتەش  و شکستی خەڵکەکە لە  ئاخری زستانی  ساڵی ١٣٣١ ( ١٩٥٢)  دا هێزێکی گەورە  لە ئاغایانی دێبۆکری و فەیزوڵابەگی و دەورو بەر بۆ سەرکوتکردنی گوندنشینەکان پێکهات.  پێشەکی هەڵیانکوتایە  سەر دێهاتەکانی فەیزوڵابەگی . خەڵکێکی زۆریان تاڵانکرد، سەدان سەر مەڕ و ماڵاتی خەڵکیان بە تاڵان برد.  دەیان ماڵیان جەریمە کرد، یا پووڵی نەغدیان لێدەستاندن یان قەبزی عیندەلموتالەبەیان لێوەردەگرتن . دەیان ماڵە مەلا ، وەرزێر و ڕەشایی لە دێ دەرکران و ، چیان بۆ کرا بە سەر ئەو خەڵکە هەژار و داماوەیان هێنا.
           
 لە دێهاتەکانی تری ناوچەکەش هەر لە گەردیکلان و قاراوای سەر بە سەقزەوە هەتا گوندەکانی شاریکەند، قاجر، سەیداوا، ئاجیکەند، کانیتۆمار، عەمبار، داشبەند، مەڵالەر، گۆلیی چۆمی مەجید خان ، تاڵاو، بەفرەوان، قزڵقۆپی و دێی مەنسووری شاماتی میاندواو، هێزی ئاغاکان خەڵکیان دارکاری کرد. ئەزیەت و ئازاریان دان و دەیان ماڵە وەرزێر و مەلا و ڕەشاییان لە دێهاتەکان  وەدەرنا.  بە تایبەت شووڕاکان  و ئەو مەلایانەی لایەنگر و هاندەری وەرزێرەکان بوون. لە گۆلێ ماڵی مامۆستا شێخ عێزەدین ، مەلا حوسین. مەلا عەوڵا و چەند ماڵی تر دەرکران و ، کوڕێک بە ناوی حوسێن کوژرا. لە مەڵالەر، مەلا محەمەدی وەڵزی، مەلا محەمەدی خاتوونباغی و چەند ماڵە وەرزێر؛  لە دێی عەمبار، ماڵە مەلا ئەحمەدی وەڵزی و چەند وەرزێر دەرکران. هەر وەها لە ئاجیکەند و کانیتۆمار چەند وەرزێر، لە قاجر و قاراوا مەلا حەمەدەمینی ئەحمەدی و مەلا عەوڵای محەمەدی سیپاڵیان وەدەرنرا ، لە دێهاتی شاماتیش  دەیان ماڵ دەرکران.
           
 ئەو لێدان و بەهانەپێگرتنە، ئەو جەریمە و دەرکردنە  کەم تا زۆر هەتا ساڵی ١٣٤١ ( ١٩٦٢) و تەسویبی قانوونی ئیسلاحاتی ئەرزی و هەڵوەشانەوەی نیزامی ئاغا و ڕەعیەتی و، پسانی کۆت و زنجیری کۆیلەتی، لە هەموو ناوچەی موکریاندا درێژەی هەبوو. لەو ماوەیەدا سەدان ماڵە وەرزێر لە جێگا و ڕێگای خۆیان و بابوباپیرانیان وەدەرنران و ڕەنجخەسار و ملکەچ لە ناوچەکانی تر گیرسانەوە و، بۆ هەتاهەتایە بۆ شوێنەکانی پێشووی خۆیان نەگەڕانەوە.
           
 لە شاری بۆکانیش دارودەستەی ئاغاکان، هەڵیانکوتایە سەر ماڵی حاجی قاسم و میرزا حوسێنی برای و ئاگریان تێبەردان و ئەوان و ماڵی  " میرەبەگ " و " عەوڵا ئێرانی " ڕێبەرانی ڕاپەڕینەکەیان  لە بۆکان دەرکرد و زۆر کەسی تریشیان ئەزیەت و ئازار دا.
         
 بۆ شیکردنەوەی  زیاتری باسەکە و، بۆ نیشاندانی ڕووی ڕاستی ڕووداوەکە و ڕاستکردنەوەی هەڵەی هێندێک  کەس و لایەنی سیاسی ، کە ڕاپەڕینی وەرزێرانی ناوچەی موکریان بە حیسابی ئەم یان ئەو حیزب  دادەنێن، یان  بۆ مەبەستی  سیاسی خۆیان ناو و ناوەرۆکەکەی دەگۆڕن، ئاماژە بە چەند خاڵ پێویستە.
           
 خاڵی یەکەم:  بە چەند دەلیل حیزبی توودە و دێمۆکڕات ، ڕێبەر و ڕێکخەری ئەو ڕاپەڕینە نەبوون. جا با ئەندامان  و لایەنگرانیشیان بەشداری ڕووداوەکەیان کردبێ : ١) حیزبی توودە لە ئەساسدا ئەوەندە لایەنگری سیاسەت و کار و کردەوەکانی د.موسەدیق و جیبهەی میللی نەبوو،هەتا لە کوردستاندا لایەنگرییان  لێبکات. ٢) چۆنە حیزبی توودە زیاد لە هەموو ناوەند و شارە گەورە سەنعەتییەکانی ئێران ، ناوچەیەکی دوور و دواکەوتووی هەڵبژاردووە بۆ  خەباتی چینایەتی و دامەزراندنی سۆسیالیسم و کۆمەڵگای یەکسانی، ٣) کوا ئەو کات حیزبی توودە لە  کوردستاندا ، ئەوەندە خۆشەویست و جێگای متمانەی کوردی بوو ، هەتا بیکەنە ڕێبەر و ڕێنیشاندەری خۆیان ؟ تازە هەر ٥-٦ ساڵێک بوو کە یەکێتی سۆڤیەت  کوردی بە گورگانخواردوو  دابوو. کوردستان و کۆمارە ساواکەشی  بە هیوای چەند بۆشکە نەوتی شیمال  بە " قەواموسەلتەنە" فرۆشتبوو. ٤) چۆن دەکرێ حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستانی ئێران ، ناوچەی فەیزوڵابەگی هەڵبژاردبێ بۆ شەڕی ئاغا و گوندی کە زۆربەی ئاغاکانی خزمی پێشەوای نەمر قازی محەمەد بوون و ، لە کۆی  ١٢ شەهید کە بە دوای ڕووخانی کۆماری کوردستاندا لە شاری سەقز و بۆکان لە دار دران ، ٧تا ٩ کەسیان  لە ئاغایانی فەیزوڵابەگی بوون ، ٥) مامە غەنی  کە خۆی ئەو کات نوێنەری حیزبی دێمۆکڕات و دۆستی نزیکی حیزبی توودە  بوو و لە کاتی ڕووداوەکەشدا سەری ناوچەکەی داوە دەڵێ: " ...خەبەریان  داینێ  کە لەشاری بۆکان و دەوروبەری  خەریکە ڕووداوێکی دڵتەزێن دەخولقێ .. من و کاک سارمەددینی سادق وەزیری  لە تاران چاومان بە حاجی قاسم کەوت . لەو چاوپێکەوتنەدا بۆمان دەرکەوت حاجی قاسم پێوەندی بە جیبهەی میللییەوە گرتووە و ئەوان هانیان داوە  دژی خاوەن مڵکەکان خەڵک ڕاپەڕن و .."  (ئاڵەکۆک ، غەنی بلوریان...)
           
 خاڵی دووهەم:  ئەو ئامار و ئەژمارانەی هەتا ئێستا بۆ کوژراو و خنکاوانی ئەو ڕاپەڕینە نووسراون ڕاست نین  و، هەتا ئێستا  لە لایەن هیچکەس و لایەنێکەوە پشتڕاست نەکراونەتەوە  و نێو و شۆرەتی هیچیەک لەو دوازدە کچەی  کە دەڵێن گۆیا  لە ترسی ئاغاکان خۆیان خستووەتە چۆمی بۆکانەوە و خنکاون ، یان ئەو جەنازە و لانک و بێشکەیەی کە دەڵێن خراونەتە  چۆمی " تەتەهوو" وە نەبیستراون.
           
 خاڵی سێهەم و ئاخر قسە: بەڕێز کاک ئەنوەری سوڵتانی  لە ژمارە ٣٦ی گزینگدا، بە بۆنەی ٥٠ هەمین ساڵوەگەڕی ڕاپەڕینی وەرزێرانی ناوچەی موکریانەوە کورتە باسێکی نووسیوە، کە لە هەموو ئەو شتانەی  هەتا ئێستا لە سەر ئەو ڕووداوە نووسراون و گوتراون ، تێکەڵپێکەڵتر و سەرنجڕاکێشتر و ، بە هێندێک لێبوردنەوە و کەمێک لێکۆڵینەوە و ڕێکخستنەوەی سەروبەری قسەکانی، بۆت دەردەکەوێ  کە چۆن کاک ئەنوەر بۆ مەبەستێکی تایبەتی و بە گوێرەی ئیدەئۆلۆژییەکەی خۆی، جارێکی تریش ڕووداوێکی گرینگی مێژوویی و جەماوەری لە کوردستاندا  دەشێوێنێ و تەحریفی دەکا  و ناو ناوەرۆکەکەشی دەگۆڕێ!!
               
 کاک ئەنوەر چونکە خۆی جیهانوەتەنی یە و، بڕوای بە هیچ داوا و داخوازییەکی نەتەوایەتی و چینایەتی ناوچەیی و مەحەلی نەبووە و نییە، پێیوایە گشت خەبات و شۆڕش و بزووتنەوەیەکی جەماوەری لە کوردستاندا، هەر لە کۆنەوە هەتا ئێستا، دەستکردی " پالیزبان "  ئەم و ئەو  ، سەر بە  ئیمپریالیزمن.یان سەرێکیان  بە حیزبی چەپی سەرتاسەری و دۆستی یەکێتی سۆڤیەتی قەدیمەوە بەندە و ، ڕەنگ و شەقڵی کوردایەتی و ناوچەییان پێوە نەبووە و نییە ، بەڵکوو بەشێکن لە خەباتی سەرتاسەری چینی کرێکاری  ئێران !!
               
 بە پێی ئەو تێڕوانین و جیهانبینییەوەیە کە کاک ئەنوەر شۆڕشی جووتیارانی ناوچەی موکریانیش  دەشێوێنێ و مەیدان و مەوداکەی تەنگ و بەرتەسک  دەکاتەوە و، لە بزووتنەوەیەکی بەرینی جەماوەری ڕەشوڕووتی موکریانەوە دەیکاتە ڕاپەڕینی خەڵکی بۆکان و فەیزوڵابەگی و، ئەویش دەیکاتە  کاری چەند خەیات و لاوی سەر بە حیزبی توودە !  جا بۆ ئەوەی بە تەواویش بیکاتە ڕاپەڕینی کۆمۆنیستی و توودەئیستی و ئینترناسیۆنالیستی، کۆنە عەجەمێکی بە نێو ئاغای " شوقاقی" دەدۆزێتەوە!!
               
 کاک ئەنوەر دەنووسێ: " بە بۆچوونی من، ناوبردنی ڕاپەڕینەکە بە " بزووتنەوەی جووتیارانی موکریان"  هەڵەیەکی تەواوە ، لە بەر ئەو هۆ ئاشکرایەی  کە ئەو ڕاپەڕینە، جگە لە ناوچەی فەیزوڵابەگی لە ڕۆژهەڵات  و بەشێک لە باکووری بۆکان ، هیچ شوێنێکی دیکەی نەتەنیەوە  و  هەرگیز لە چۆمی تەتەهووش نەپەڕیەوە." بڵێی! بە پێچەوانەی  بۆچوونەکەی ئەو، شۆڕشی جووتیارانی موکریان ، شوێنی دیکەشی تەنیوەتەوە و لە چۆمی تەتەهووش بەڕیوەتەوە .  هەر لە دێی مەنسوور ، بەفرەوان ، و تاڵاوی شامات ( نزیک میاندواو)  و گۆلێ و مەڵالەری چۆمی مەجید خان، عەمبار، ئاجیکەند، کانیتۆمار، قاجر و شاریکەندی ئەوپەڕی چۆمی تەتەهوو ، تا دەگاتە قاراوا  و گەردیکلانی  سەر بە تورجان و  سەقز . دەیان ماڵە وەرزێر ، ڕەشایی و مەلا دەرکران و سیپاڵیان وەدەرنرا ، تەنانەت  لە دێی گۆلێی ئەوبەری تەتەهوو خەڵکیش کوژرا.
             
 کاک ئەنوەر پێیوایە خەیاتەکانی بۆکان ٥٠ ساڵ بەر لە ئێستا خاوەنی هەستی چینایەتی بوون و لە پێشدا  چەپ و پاشان بوونەتە ڕاست ! هەر وەها لاشی وایە  کە خەباتی نەتەوایەتی و چینایەتی لە کوردستان ، دوو شتی  جودا و دژ بە یەکن . دەنووسێ: " خەیاتەکانی بۆکان خاوەنی وشیاریی چینایەتی زۆر بوون کە دواتر کەوتنە  دۆخی کوردایەتی ". بۆ هەستە چینایەتییەکەیان کەمێک سەیرە! بەڵام دەزانم ٥٧ ساڵ بەر لە  ئێستا و ٧ ساڵ پێش ڕاپەڕینەکەی وەرزێرانی ناوچەی موکریانیش ، هەموو خەڵکی بۆکان و ناوچەکە بە خەیاتەکانیشەوە هەتا گوندی  عەلیاباد ، چوون بەرەو پیری ئاڵای  کوردستانەوە و هێنایانە بۆکان  و بردیانە سەر قەڵای سەردار و تێگڕا گوێیان بۆ بیستنی ئەو شێعرە:  بێ ببینێ ئەو کەسەی پێیوابوو کورد سەرناکەوێ...
               
 کاک ئەنوەر نەک هەر ناو و ناوەرۆکی شۆڕشی جووتیارانی گۆڕیوە، بەڵکوو کات و زەمانەکەشی دەستێوەرداوە، هەتا جووت و هاوکاتی بکات  دەگەڵ کودەتای ٢٨ی گەلاوێژ و شکستی جیبهەی میللی و گرتنی ئازادیخوازان و ئەندامانی حیزبی توودە !! مێژووی ڕاپەڕینەکە، ئاخری زستانی ٣١ و هەوەڵی ساڵی ٣٢ بوو نەک هاوین و مانگی گەلاوێژی ٣٢ (٥٣).
                 
 کاک ئەنوەر لە درێژەی باسەکەیدا و پاش کەمێک ئەمبەر و ئەوبەر و هەزار و دوولایی کردن و بەسەر کردنەوەی  هەموو حیزبەکان  دێتە سەر باسی ڕاپەڕینی ساڵی ١٣٥٧ ( ١٩٧٨) و، پاش ڕەخنەیەکی زۆر نەرم و خشکەیی لەخۆی وسازمانەکەی ( ئەکسەرییەت) ، بە چاو قووچان و بازدان بە سەر ئەو شۆڕشە پان و بەرینەی گەلی کوردستاندا و ، بە بێ ئەوەی  کەمترین ئاماژە بکات بەو هەموو دژایەتی و دوژمنایەتییەی دەگەڵیانکرد و، ئەو هەموو ناوناتۆرەی لێیاننا بە خاتری جمهووریی ئیسلامی دژی ئیمپریالیستی ، با دەداتەوە سەر خەڵکی بۆکان و فەیزوڵابەگی و، پاش کەمێک تاریف و سپاس دەنووسێ: " ... دەبێ خەڵکی ناوچەی فەیزوڵابەگی خاوەنی سوننەتێکی  کۆنی خەبات و چالاکی چینایەتی بن ، دەلیلەکەشی ئەوەیە کە ئەمجارەش جیا لە  هەموو  کوردستان  زەوی ئاغاکانی  ئەوێ بەشکرا و درا بە خۆشنشینەکان ." تۆ بڵێی  کاک ئەنوەر کە ئەمجارەش  لە سەرتاسەری  موکریان و تەنانەت لەهەموو کوردستانی ڕۆژهەڵاتدا، وەرزێران و زەحمەتکێشانی شار و دێ، خەباتی چینایەتی و نەتەوایەتییان پێکەوە گرێدا. لە لایەک دژی داگیرکەرانی ئیسلامی زیدی ئیمپریالیستی ڕاوەستان و ، لەو لاشەوە لە سەر داوا و داخوازییە چینایەتییەکانیشیان  سوور بوون. دەیان یەکێتی جووتیاران و شووڕای شار و گوندیان پێکهێنا. لە زۆربەی زۆری ناوچەکانی  کوردستان، زەوی ئاغاکانیان بە سەر ڕەشاییەکاندا دابەشکرد ، تەنانەت  لە ناوچەی تیلەکۆ ٤ – ٥ ئاغاش کوژران.
                 
 کاک ئەنوەر جوغرافیای ناوچەکەشی گۆڕیوە، دەنووسێ: "  ئێستاش و بۆ هەمیشەش بەڕێزەوە سەیری ئامادەیی خەباتکاران و هەموو  گوندنشینانی  فەیزوڵا بەگی تا سەراو و ڕەحیمخانی نزیک میاندواو دەکەم ."  من بزانم  فەیزوڵابەگی ناگاتە سەراو و ڕەحیمخان ، بەڵکوو لەو بەینە دا یەکدوو عەشیرەت هەن.  سەراو مڵکی کوڕەکانی شەهید " حەمە حوسێن خانی  قازی "  یە و  ڕەحیمخانیش مڵکی ئەردەوێڵی یە.
                 
 کاک ئەنوەر لە هەموو ناوچەی موکریان و لە ماوەی ٥٠ ساڵدا ، تەنها  سێ کەس شکدەبا بتوانن شتێک لە سەر ڕاپەڕینی  وەرزێرانی ناوچەی موکریان لە ساڵەکانی ٣٢ – ٣١ دا  بنووسن. میرزا  محەمەد نووری ، ڕەشیدی حەسەنزادە  و عەلی گەلاوێژ . ئاواتە خوازە میرزا محەمەدی نووری و ڕەشیدی حەسەنزادە بیرەوەرییەکانیان بنووسن و کوردێکی ڕوسیزانیش تێزەکەی عەلی گەلاوێژ بکاتە کوردی.
                   
ئا لێرە دا منیش دەڵێم بریا میرزا محەمەد ( کە دڵنیام دەشزانێ و دەشتوانێ) شتێکی لە سەر ئەو ڕاپەڕینە بنووسیبا.  ئەگەرچی ئەو دەمی ماڵی لە گۆلێ بوو نەک داشبەند ، وەک کاک ئەنوەر دەڵێ و لایەنگری ڕاپەڕینەکەش نەبوو. بریا  ڕەشیدی حەسەنزادەش  ( کە گۆیا  لە داخی ئاغاکان  بوو بە ساواکی) بیرەوەرییەکانی  خۆی بنووسیبایەتەوە هەتا بمزانیبا لە ماوەی نزیک بە ٣٠ ساڵ چەند هەزار کوردی ئازادیخوازی گرت و، ئەشکەنجەی کردن  بە ئیعدامکردنی دان. بریا لە هەزارەی سێهەمدا کوردێکی ڕووسیزان پەیدا ببایا و تێزەکەی کاک عەلی گەلاوێژی وەرگێڕابایاتە سەر زمانی کوردی، بەڵکوو خێرێکی بۆ کاک ئەنوەر تێدابایا و، بیگوتبایا من بووم کاتی خۆی  وەرزێرانی ناوچەی فەیزوڵابەگیم فێری خەباتی چینایەتی کرد بوو. هەر چەند وا بزانم لە کاتی ڕاپەڕینەکە دا،  ئەو لە ئازەربایجانی شووڕەوی بوو. چونکە کاتێک بارزانی نەمر پاش شکستی شۆڕشی کوردستانی باشوور و یارمەتی و پشتیوانیکردنی  کۆماری کوردستان و ، ئەو ڕێپێوانە مێژووییە و ئەو شەڕە قارەمانانەی  دەگەڵ سێ داگیرکەری کوردستان کردی و خۆی گەیاندە یەکێتی سۆڤیەت، کاک عەلی لەوێ بوو کە جارجاریش سەری بارزانی دەدا!!

١٥ -١١ – ٢٠٠٢
سەرچاوە: گۆواری گزینگ، ژمارەی  ٣٧، زستانی ٢٠٠٣ ، لل  ٣٧ - ٣٤