کشانەوەی رووسیا لە سووریا و فیدرالیزمی باکووری سووریا

لە رێکەوتی ١٥ی مارسدا سوپای رووسیا، بڕیاری کشانەوەی لە سووریا دەرکرد. ئەو بڕیارە لە لایەن زۆربەی راگەیاندنەکانی جیهانەوە وەک بڕیارێکی لەناکاو کە هەر کەسی تووشی حەپەسان کردووە، ناوزەد کرا.

بەش بە حاڵی خۆم ئەو بڕیارە وەک بڕیارێکی سەرسوورهێنەر یان لەناکاو تەماشا ناکەم. لە نووسینی رابردوومدا ئاماژەم بە کۆنفرانسی مونیخ و دەرئەنجامەکانی دابوو. کشانەوەی هێزەکانی رووسیا لە سووریا، بەشێکی تر لە لایەنە شاراوەکانی ئەو پەیمانەیە. لە هەموان ئاشکرایە کە قۆناخە جۆراوجۆرەکانی شەڕ و هەوڵی گۆڕانکاری لە سووریادا نەیتوانی هیچ ئەنجامێکێ لێ بکەوێتەوە. هەر بۆیە لە دوای گۆڕانی هاوسەنگیی هێز لە گۆڕەپانی شەڕی نێوخۆی سووریا و پەلاماری داعش بۆ مووسڵ و هەرێمی باشووری کوردستان، ناکارا بوونی پێڤاژۆی شەڕ وەک راستییەک دەرکەوتە پێش. هاوکات شەپۆلی کۆچبەران بۆ ئەورووپا وەک دەرئەنجامی قەیرانی سووریا، چارەسەری سیاسی بە سەر رەوشەکەدا سەپاند. ئەوەی کە دیارە لە نێوان بژاردەی بەربڵاوبوونی شەڕ و ئەگەری شەڕی سێهەمی جیهانی یان چارەسەرێکی مامناوەندی کە زۆربەی لایەنەکانی بەشداری شەڕ رازی بکات، بژاردەی سێهەم هەڵبژێردراوە.

 وڵاتانی ئەورووپا بە گۆڕینی دەسەڵات و کۆتایی هاتنی قەیرانی پەنابەران رازین. مژاری دووهەم کە ئەورووپاییەکان راوەستەی لەسەر دەکەن، گەڕاندنەوەی ئاسایشی نەتەوەیی و کەمکردنەوەی مەترسییەکانی پەرەسەندنی ئیسلامی رادیکاڵ لە ئەورووپایە. هاوکات لە ئاستێکیشدا دەیانەوێ لە پرۆسەی سەرلە نوێ بنیادنانەوەی سووریا لە داهاتوودا بەشدار بن.

رەوشی ئامریکا هێندێک جیاوازترە. ئامریکا گەیشتۆتە ئەو قەناعەتەی کە تەنها کاتێک دەتوانێت سوودی پێویست لە رێککەوتننامەی ناوکی لە گەڵ ئێران ببات کە لە هەرێمەکەدا چەشنێک لە ئیستقرار لە ئارادا هەبێت. هاوکات هەمان کرانەوەی ئابووریی لیبراڵ کە ئێران هەنگاوی بۆ هەڵهێناوەتەوە، لە نێو سووریاشدا پەرەپێبدات. پەیوەستبوونی سووریا بە ئابووری لیبراڵی گلۆبال، تەواوکەری ستراتیژی سازان لە گەڵ ئێرانە. ئەم دۆخە نوێیە بە لەبەرچاوگرتنی پێگەی ژێئۆپۆلیتیکی سووریا دەتوانێت بووژانەوەیەکی گرینگ و مەزن لە ئاستی ئابووریی خۆرهەڵاتی نێوەڕاست و کەرتی گواستنەوەی وزەدا بێنێتە ئاراوە. 

ئامریکا و رووسیا گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتە کە سەردەمی سەرکەوتنی لە سەداسەد و دەستەبەرکردنی بەرژەوەندی لە سەداسەد بەرسەر چووە. بارودۆخی هەنووکەیی و هاوسەنگیی هێز لە ئاستی هەرێمی و جیهانیدا لایەنەکان مەجبووری "شەراکەت لە بەرژەوەندییەکاندا" دەکات. 

رووسیا لە لایەن زۆربەی چاودێرانەوە وەک براوەی سەرەکی ناوزەد دەکرێت. رووسیا توانی بە قووڵکردنەوەی قەیرانی سووریا، پرسی ئۆکراین لە رۆژەڤی جیهان دەربخات و لە دەرئەنجامدا قەیرانی سووریا وەک کارتێک بۆ داسەپاندنی خۆی لە ئۆکراین بەکار بهێنێت. بەم هەنگاوە، جێگۆڕکەیەک لە رۆژەڤدا هاتە ئاراوە. ئەو کەناڵانەی کە جاران وەشانی راستەوخۆیان لە کیەڤ و دوورگەی کریمیا دەکرد، لێنزی کامێراکانیان بەرەو سووریا و شارەکانی حەڵەب و کۆبانی وەرسووڕاند. هاوکات بە هاتنی رووسیا بۆ نێو گەرمەی شەڕی سووریا، رووسیا وەک لایەنێکی سەرەکیی رەوشەکە دەرخرایە پێش. هاوکات توانی جارێکی تر وەک ئاکتۆرێکی ئاکتیڤی گۆڕەپانی خۆرهەهەڵاتی نێوەڕاست بێتەوە ناو کایەی سیاسی جیهانیەوە و هەڵەی قۆناخی شەڕی ئامریکا لە عێراق دووپات نەکاتەوە. 

کشانەوەی هێزەکانی رووسیا لە سووریا ئاماژەیەکە بە سەرکەوتنی لەشکەریی مۆسکۆ و لەناوبردنی مەترسیی رووخانی ئەسەد. هاوکات ئەم کشانەوەیە ئاماژەیەکیشە بە رێککەوتنی رووسیا و ئامریکا بۆ بووژاندنەوەی کەش و هەوای سیاسی  و ئاساییکردنەوەی بارودۆخی سووریا. ئەمە دەبێتە گرەوی سەرکەوتنی دانوستاندنەکانی ژێنێڤی ٣ و هاوکات هێنانە ئارای کەشوهەوای گونجاو بۆ کاراکردنەوەی سیاسەت و دامودەزگاکانی حکوومەت. بە زمانێکی سادەتر؛ کشانەوەی رووسیا سەرەتای کۆتاییهێنان بە ئەو شەڕە بەربڵاوە و دەستپێکردنی قۆناخی چارەسەریی سیاسییە. 

بە بڕوای من، لە پەیمانی مونیخدا لە سەر داهاتووی قەوارەی سیاسیی سووریا بڕیار دراوە. هیچ گومانێک لەوەدا نیە کە سووریای داهاتوو دەبێت جیاواز بێت لە سووریای کۆن. واتە پێکهاتەیەکی نوێی سیاسی و ئابووری پێویستە بێتە ئاراوە، بۆ ئەوەی کە بتوانرێت چەشنێک لە تەعەهوودی سیاسیی هاوبەش لە نێوان پێکهاتە ئەتنیکی و ئایینیەکانی سووریادا و لە نێو یەک پێکهاتەی سیاسیی هاوبەشدا بێنێتە ئاراوە.

 ئەوەی کە ئێستا دەردەکەوێت، رێککەوتنی هێزە نێودەوڵەتی و ناوچەییەکان لە سەر فیدراڵیزمە. هەر چەند گرینگە لێرە ئاماژە بەوە بکرێت کە ئێران و تورکیا لە سەر پێکهاتەی فیدراڵیزم بۆ سووریا خۆشحاڵ نین. بەڵام هێزە جیهانیەکان سەرقاڵی سازدانی گۆڕینی پارادیگمی سیاسی لە خۆرهەڵاتی نێوەڕاستن. گۆڕینی چەمکی کۆنی دەوڵەت- نەتەوەیەکی ناوەندگەرا بە تایبەتمەندیگەلی تێئۆکراتیک، خانەدانی یان ئۆلیگارشیک بۆ سیستمێکی نەرمتری سیاسی کە تێیدا نامەرکەزگەرایی بە بنەما وەرگیراوە. ئەمە بۆ وڵاتێکی وەک ئیسرائیل کە ئاکتۆرێکی گرینگی دراوسێی سووریایە زۆر گرینگە. تەنانەت ئیسرائیلیش دەوڵەتێکی ناوەندگەرای بەهێزی تەک ناسنامەی عەرەبی قەبووڵ ناکات و وەک مەترسی بۆ سەر خۆی دەبینێت. هەر بۆیە فیدرالیزم خاڵی هاوبەشی زۆربەی هێزەکانە. هاوکات سەرەتایەکیشە بۆ گۆڕان لە پێکهاتەی سیاسیی ئیران و تورکیاشدا. بەو پێیە، بە گۆڕان لە سووریا، ستارتی گۆڕینی چەمکی سیاسی لە هەرێمەکەدا لێدەدرێت. ئەو ستارتەی کە بڕیار وابوو بە گۆڕان لە عێراقدا بێتە ئاراوە، بەڵام هەر لە سەرەتاوە شکستی خوارد. 

کورد لە نێو ئەم ئەزمەیەدا
کورد لە هەرێمەکەدا هەم خاوەن کۆمەڵێک ئاوانتاژ و هەم دێزئاوانتاژە. ئاوانتاژی کورد لەهەرێمەکەدا، لێهاتوویی لەشکەری و سیاسیی کوردە کە توانیویانە بە درێژایی قەیرانی سووریا، سیاسەتێکی ئەرێنی و سەرکەوتوو بەڕێوە بەرن و مەشرووعیەتی سیاسی و لەشکەری لە ئاستی نێودەوڵەتیدا دەستەبەر بکەن. دێزئاوانتاژی کوردان، هەبوونی ئەردۆغان وەک دوژمنێکی سوێندخواردووی کوردە کە هەموو هەوڵ و کارتەکانی بۆ فەشەلهێنانی کورد لە سووریادا بەکار دەهێنێت و هاوکات هاوڕابوونی تورکیا و ئێرانە لەمەڕ داهاتووی سیستمی فیدراڵی سووریا. ئێران هەتا ئەمڕۆکە پراگماتیزمێکی زۆری لە خۆی نیشانداوە و لەو بڕوایەشدامە کە لە داهاتوویەکی کورتدا خۆی لە گەڵ پرسی فێدراڵیزم بگونجێنێت. دێزئاوانتاژی هەبوونی ناکۆکی نێوخۆیی لە نێوان هێزە سیاسیەکانی کوردستان بە گشتی و هاوپەیمانێتی پارتی دیموکراتی کوردستان لەگەل دەوڵەتەکەی ئەردۆغان، خاڵێکیتری دێزئاوانتاژی کوردە. ئەم خاڵە، کورد رووبەڕووی بەرەیەکی شەڕ دەکاتەوە کە هەم لایەنی نێوخۆیی هەیە و هەم لایەن دەرەکی. 

بەڵام ئەوەی کە لە کۆتاییدا گرینگە، سەرکەتنی ئەجێندای سیاسی کورد لە سووریایە. واتە پێداگری لە سەر دامەزراندنی پێگەیەکی سیاسی بۆ کورد. وەک ئەوەی دیارە، ئەم پێگەیە لە ژێر کۆمەڵێک زەختی ناوچەیی و جیهانیدا ساز دەبێت. هەر بۆیە ئەمە گرینگە کە کورد لەسەر کۆمەڵێک ناو و دەستەواژە بۆ ناوزەدکردنی ئەو پێگە فیدراڵییە، هەستیارییەکی زۆر لە خۆی نیشان نەدات. ئەوەی کە گرینگە خودی پێکهاتەکە و قازانجکردنی پێگەیەکی سیاسی و حقوقی لە نێو سووریادایە کە هەڵگری دانپێدانانی ناوچەیی و نێودەوڵەتییە. هەر بۆیە پرسی ئەوەی کە ناوی ئەو سیستمە هەرێمی فیدراڵی رۆژئاوا دەبێت یان هەرێمی فیدراڵی باکووری سوریا زۆر کێشە نیە. پێویستە کێشەی سەرەکیی کورد لەم قۆناخەدا چەسپاندنی بەرژەوەندییەکانی و بەشداربوون لە گەڵ ئەم رێککەوتنانە بێت کە لە ئاستی جیهانی و ناوچەییدا هاتوونەتە ئاراوە. خاڵی دووهەمیش گرینگ کە پێویستە کورد زیاتری کار لەسەر بکات، ئەویش پێداگری کردن لەسەر دیموکراسی و دیموکراتیزەکردنی عەقڵیەتی سیاسیی.