١٣ بابەت لە سەر ڕاپەڕینی وەرزێرانی موکریان و خەڵکی بۆکان لە سەردەمی موسەدیق (بابەتی دووهەم)

ڕاپەڕینی وەرزێرانی موکریان

کەریم حیسامی
     
  جووڵانەوەی کرێکاری و وەرزێری لە سەرانسەری ئێران پەرەی دەگرت. پێ بە پێی خەباتی دژی ئیمپریالیستی  و دژی کۆمپانییەکانی نەوت و دژی دەربار کە حیزبی توودەی ئێران پێشقەرەوڵ و هاندەر و رێبەری بوو ، لە کوردستانیش خەبات دژی زوڵم و زۆری دەرەبەگان پەرەی دەگرت.  و وەرزێری کورد چاوی دەکراوە. دەیویست  خۆ لە چنگ ژێر دەستی دەرەبەگان ڕزگار بکا.  ه هەر وەک گوترا ئێمە لەو هەلە دەرفەتمان وەرنەگرت و جارێک مەسەلەی نەتەوایەتیمان نەهێنا گۆڕێ و لەگەڵ خەباتی کۆمەڵایەتی تێکەڵمان نەکرد.  ح حیزبی توودەش بە جارێک لەو سەر دەمە دا مەسەلەی نەتەوایەتی خستە پشت گوێ و باسی نەکرد.
        
 لە مانگی بەفرانباری ١٣٣١ (١٩٥٢) کۆمیتەکانی وەرزێری لە ژێر ڕێنوێنی ڕێکخراوەکانی حیزب بۆ کورت کردنەوەی دەستی دەرەبەگان کەوتنە کار. ئ ئەمجار ئیبتیکاری جوانیان بە کار دەهێنا.  ل لە مزگەوت  دەبوونەوە سوێندیان  کە خەیانەت بە یەکتر نەکەن.  پ پووڵیان کۆ دەکردەوە   بۆ شکایەت و  هاتوچۆی شار و کێشە و هەرای ژاندارم.  ل لەم خەباتە دا زۆر لە مەلاکانی کوردستان دەوری جوان و پیرۆزیان هەبوو.  ڕ ڕۆژنامەکانی تاران دەیان نووسی کوردستان بۆتە کۆمۆنیستی.
         
 لە گوندی " گۆل" ناوچەی محاڵی یەختەچی  زەماوەند ساز دەکرێ، ماڵە برایماغای قارەمانی کە یەکێک  لە دەرەبەگە  ناسراوەکانی جاسووس و سەر بە دەربار بوو دەیانەوێ بیانوو بە مەلا عەوڵای مەلای گوند بگرن و بە زۆری کیژی مەلا بەرنە نێو شایی.  و وەرزێران لێ یان وەخۆ دەکەون و ماڵە ئاغا پەلامار دەدەن .  ئ ئاغاکان لە گوند دەردەکەن. دەرەبەگەکانی ناوچە خەرێک دەبن بە هاواری برایماغاوە بێن کۆمیتەکانی حیزب لەو مەڵبەندە  داوای لە وەرزێران کرد کە هەر خاوەن مڵکێکی بە هاواری برایماغاوە بچێ، لە گوند دەری بکەن . وەرزێران لە سەرانسەری ناوچە لە دەرەبەگان وەخۆ کەوتن.  گ گوندەکانی " گۆل، مەڵالەر، عەمبار، ناچیت ، شاریکەند،  ڕەحیم خان و ناوچەی فەیزوڵابەگیان "  ناوەندی ڕاپەڕینی وەرزێری بوو. لەهەموو گوندێک ئاغاکانیان وەدەرنان. دەربەگەکان  پەنایان بۆ بۆکان برد و شاری بۆکان بوو بە مەکۆ و پەنای دەرەبەگە هەڵاتووەکان. و وەرزێران بۆ دیفاع دەستەی چەکداریان پێک دەهێنا. بە داخەوە کۆمیتەی سەرکردەیی لە مەهاباد و ڕێبەرانی حیزبی توودەش نەیانتوانی ڕاپەڕین بە هێز بکەن  و بۆ لای شۆڕشێکی ڕاستەقینە پاڵی پێوە نێن. ک کۆمیتەی مەهاباد غەنی بلووریان و عەزیزی یۆسفی کردە مەعموور  کە بگەنە ناوەندی ڕاپەڕین و ڕێبەرایەتی بکەن. ب بەڵام ئەوان لە میاندواوە دەچنە تەورێز و لەوێوە دەچنە کرماشان و لە تاران سەریان هێنا دەر. س سەرتیپ موزەفەری فەرماندەی سوپای مەهاباد  لەشکری بە تانک و تۆپەوە بە هاواری  دەرەبەگانەوە .  ق قاسم ئاغای ئێلخانی زادە  سەرۆکایەتی دەرەبەگە هەڵا تووەکانی گرتە دەست و چەکی لە ژاندارمە  وەرگرت  و بە پشتیوانی تانک و تۆپی لەشکر،  وەرزێران سەرکوت کرا.  د دەرەبەگ  و کۆنەپەرستی ناوچە  لە هەموو  لایەک لە وەرزێران وەخۆ  کەوتن . محێیدینی بابانزادە  لە دۆستاڵی پەنا سابڵاخەوە بۆ سەرکوت  کردنی ڕاپەڕینی وەرزێرانی ناوچەی بۆکان  کەوتە ڕێ و دەستی گڵاوی بە خوێنی وەرزێران سوور کرد. ئ ئەم گوندانەی کە خاوەن مڵکەکانیان لە ترسی وەرزێران ڕایان کرد بوو  کەوتنە بەر پەلامار و هێرشی دەرەبەگ و ژاندارم. د دەستیان  کرد بە کوشتار و تاڵانی وەرزێران .  م منداڵی بەرمەمکانیان بە بێشکەوە خستبوە چۆمی تەتەهوو، لە ناوچەی  شامات خەڵک بێشکەی مناڵی خنکاو  و تەرمی کوژراوەکانیان دەگرتەوە.  ه لە هەموو ناوچە مەلاکانیان لە گوندی وەدەر دەنا  و وەرزێرە سەربزێوەکانیان دەر دەکرد.  د دەرەبەگەکانی ناوچەی بۆکان و بەشی بەگزادە مەڕ و گاڕانی تاڵان کراوی وەرزێرەکانیان دەنارد بۆ بازاڕی مەحمەد یار لە سندووس بیفرۆشن.

 کۆمیتەی نەغەدە کۆبوونەوەی تەواوی لە ئەندامان پێک هێنا و پاش لێکۆڵینەوەی ڕووداوەکان  ئەم بڕیارانەی   ژێرەوەی پەسند کرد و هەر یەک شەو لە سەرانسەری سندووس بە ڕێکخراو و کۆمیتەکانی حیزبی ڕاگەیاند.

          ١-شانە و ڕێکخراوەکانی حیزبی  لەگەڵ کۆمیتەکانی وەرزێری لەو پەڕی وریایی و ئامادەیی دا بن و هەموو خەبەر و جم و جووڵی دەرەبەگەکان بۆ  کۆمیتەی نەغەدە بنێرن.
          ٢-هێزی بەرگری لە لاوان پێک بێنن و شەو و ڕۆژ لە ئامادەیی و کێشک دا بن.
          ٣-ئەو گوندانەی ئاغایان لێ نیشتەجێ نیە، ڕێگا مەدەن کە ئاغا بێتە نێو گوند.
       ٤-برادەرانی گوندەکانی " قەرە قەسساب و خەلیفەلیان و مەمەلیان "  لە سەر ڕێگاکانی " شەڕگە و زینوێ باراملووان" کێشک بکێشن و مەڕ و ماڵاتی تاڵان کراوی وەرزێرەکانی ناوچەی بۆکان و یەختەچی  کە بۆ بازاری مەحمەد یار بێ، بیهەستێنن و بیهێنن بۆ نەغەدە و تەحویلی کۆمیتەی نەغەدەی بدەن.  ق قادری سۆفی هەمزە لە قەرەقەسساب بە مەسئوولی ئەم بەشە دیاری دەکرێ.
         ٥-هاوڕێیانی حیزبی  لەگەڵ کۆمیتەکانی وەرزێری خەریکی  کۆ کردنەوەی  یارمەتی  پیتاک  بۆ لێقەوماو و دەرکراوەکانی ناوچەی بۆکان.
         ٦-هەموو ڕێکخراو و ئەندامانی کۆمیتە پێوەندی دائمی یان لەگەڵ مەسئوولی تەشکیلات هەبێ. "
         
 ماڵەکەی من وەک مزگەوتی لێ هات. شەو وڕۆژ لە سەرانسەری ناوچەوە  برادەران دەهاتن و خەبەریان  دەهێنا.  لە زۆربەی  گوندەکان ئاغان لە ژوورێ دا وەک حەپس وا بوون و نەدەهاتنە دەر.  ب چاوەڕوان بووین  کە لە مەهابادەوە دەستووری ڕاپەڕین بدرێ.  ب بۆ ئەوە جم و جووڵەکە تۆزێ لە بەر چاوی ژاندارم ون بێ، برادەران بڕیاریان دا  بۆ چەند ڕۆژ من نەیەمە نەغەدە و هەر لە باڵغچی بم. کا حەمەدی قادریش لەگەڵ من بێ. تازە ژنم هێنا بوو  ڕۆژێک دایک و بابم لە ماڵ نەبوون  لەگەڵ خێزانم دانیشتبووین  پێکەوە نانمان دەخوارد . ل لە پڕ هاوڕێیەکی خەڵکی گۆلێ وەژوور کەوت . کە ئێمەی دیت پێکەوە نان دەخۆین حەبەسا.  کوتم وەرە پێش بۆ وا مات  بووی.  دانیشت و نان و چای خوارد و وەڵامی نامەکانی وەرگرتەوە و ڕۆیی. کە چوو بووە بە برادەرانی : هەرئەومان پیاو لە نێو دابوو ئەویش هیچ. "

پرسیبوویان بۆ چ بوە ؟
-چون کە چوومە ژوور لەگەڵ ژنەکەی نانی دەخوارد " . !
         
 برادەرانی قەرەقەسساب  و خەڵیفەلیان نیزیکەی ٥٠٠ سەر مەڕ و ڕەشەوڵاخیان لە نۆکەر و چڵکاوخۆری دەرەبەگان ئەستاند بوو کە هێنا بوویان لە بازار بیفرۆشن.  ل لە نەغەدە دوو کاروانسەرامان دیاری کرد بوون ئەم ئاژەڵ و ماڵاتەمان لە وێ ڕادەگرت و خەبەرمان دا بە مەهاباد کە ڕابگەیەنن خاوەنەکان بێن مەڕو ماڵاتیان بەرنەوە.   ئەوانەی بۆ فڕۆشتنیان هێنا بوون لە نەغەدە بە گرتنمان دان.
         
 دەرەبەگەکانی لاجان و سندووس و شنۆ ناوچەیان بە جێ هێشتبوو چووبوونە ورمێ.  ک کۆمیسیۆنی ئەمنیەتی  شارستانی ورمێ بڕیاری دابوو کە هێندێ لەو  کەسانە بگرێ کە لایان وا بوو ئاژاوە دەنێنەوە.  فەرماندەی ژاندارمەری  ورـی و جێگری  فەرماندەی ژاندارمە و بەخشدار و سەرۆکی ئیدارەکان  کۆبوونەوەیان  هەبوو.
          
 من وەک هەواڵدەری ڕۆژنامە چوومە بەخشداری و چوومە دیوی کۆبوونەوە.  فەرماندەی گوردانی ژاندارمە پرسی: " ئاغای حیسامی کارێکت هەبوو ؟
-ویستم بزانم جەنابت بۆ هاتۆتە نەغەدە؟  بۆ پێشگیری لە کوشتار و تاڵانی وەرزێرانی ناوچەی بۆکان چ هەنگاوێکتان ناوە؟
-فەرموو تەشریفت ناوێک لەو دیوە دابنیشی وڵامەکانت ئەدەمەوە.
           
 چوومە دیوەکەی تر و چایەکیان بۆ هێنام چام خواردەوە و گروبانێک و دوو ژاندارم هاتنە ژوور و گوتیان: " ئاغای حیسامی  فەرموو بۆ ئیدارەی ژاندارمە.
-من کارم بە ئیدارەی ژاندارمە نیە بۆچی دێم ؟
-تۆ حەپسی و فەرموو بۆ ئیدارە.
             
 چار نەبوو وەپێشیان کەوتم و لە ئیدارەی ژاندارمە خستیانمە زیندانەوە . زۆری پێ نەچوو یەک یەک و دوو دوو برادەرانی کۆمیتە و هێندێ هاوڕێی تێکۆشەری دیکەشیان هێنان. گیراوەکان بریتی بوون لە :

کاک حەمەدی قادری ، مستەفای ئاغا مەجید، کاک سەعدە، ئەحمەد حەڵەب، مەحموود حەڵەب، سدیقی عەلائی ، حەمەدی خانمی ، هەمزە ئاشەوان، محەمەدی سۆفی ڕەسوو، قاسمی پینەچی .
               
 هەموویان لە ژوورێک دا کۆ کردینەوە. شەو لە ماڵەوە ڕا نان و پێ خەفیان بۆ هێناین. بەیانی چوارشەمۆ  و ڕۆژی بازاڕی نەغەدە بوو. ئوتوبۆسێکیان هێنا و گوتیان نەفەری سی تمەن بدەن بۆ ورمێ تان دەبەین.

-هیچ نادەین. ئێوە دەمان بەن بۆ ورمێ ، پووڵی ئوتوبۆشیش بدەن .
ئاجودان هات گوتی : " ئیدارە بودجەی نیە. دەبێ خۆتان کرێی ئوتوبۆس بدەن. دەنا بە پێ دەتان نێرین. "
-پێمان خۆشە  بە پێ بمان نێرن. دەبێ بیست أاندارمەمان لەگەڵ بێت. دە ڕۆژ بەڕێوە دەبین . لە ڕێگا خەڵک دەمان بینێ ، هەر ئەوەمان دەوێ.

چەقەیەکی زۆری کرد جوابمان نەداوە. بڕێک جنێوی بە فەرماندەی ژاندارم دا و سواری ئوتوبۆس بووین. بە شۆفێری ئوتوبۆسم گوت ناسیار بوو، لە نێو بازاڕ ڕایگرێ هێندێ پووڵ لە برادەرێک وەردەگرم.

گەیشتینە نێو بازاڕ و ئوتوبۆسی ڕاگرت. خەڵک بە جارێک لێمان کۆ بووەوە. من لە ئوتوبۆس دەر و چوومە سەر پێشی ئوتوبۆسەکە. سەودا و مامڵە ڕاوەستا و لە دەورمان کۆ بوونەوە. ژاندارم هاتنە خوار و لە چەخماخی تفەنگیان دا و گوتیان  وەرە خوار. گوێم نەدانێ و دەستم پێکرد.
       
 " برایانی بەڕێز زەحمەتکێشانی شار و گوند! وەک دەبینن حکوومەتی دوکتور مصدق لە هەموو  شوێنێ پشتیوانی لە دەرەبەگەکان دەکات. ئێستا بە پشتیوانی لەشکری مەهاباد بە تانک و تۆپەوە چوونە سەر وەرزێرانی  ناوچەی بۆکان و فەیزوڵا بەگی . ئەو زەحمەتکێشانەی داوای مافی ژیانیان دەکرد و دەیانگوت با ئاغا چیدی نرمان چەوسێننەوە خراونە بەر هێرشی چەکدار و لێ یان کوژراوە و تاڵان کراون. ئێمە لێرە ٥٠٠ سەر مەڕ و ماڵاتی تاڵانکراومان ئەستاندۆتەوە و خەبەرمان داوە بێن وەری گرنەوە. ئاغاکانی سندووس و لاجان و شنۆ ئێستا لە ورمێ کۆ بوونەوە و داوای چەکیان کردووە  کە لەم وڵاتەش ئەو تاوانە دووپاتە بکرێتەوە. ئێمە کە بەرهەڵستی ئەم جنایەتەمان دەکرد و پشتیوانیمان لە ماف و خەباتی ئێوە زەحمەتکێشان دەکرد ئەوە گرتوویانین و بۆ ورمێ مان دەبەن. بەڵام نابێ ئێوە بێڵن بە گرتنی ئێمە خەبات ڕاوەستێ. دەبێ کۆمیتەی وەرزێران کە دامەزراوە بە هێزتری بکەن. پشتی یەک بگرن. لە تێلگڕافخانە شکایەت بکەن. برادەرانی ئێمە زۆر لە دەرێ ماون و لە گەڵ ئەوان هاوکاری بکەن ".

ژاندارم  کردیانە هەرا و هاواریان برد بۆ ژاندەرمەری. ئاجودان هات. گەیشتێ من قسەکانم دەهات تەواو بن . یەک دوو جار گوتی: " تکا دەکەم وەرە خوارە" . هایمە خوار. دوو برادەر ١٧٠ تمەنیان هێنا گوتیان ئێستا لێرە کۆمان کردۆتەوە. ئوتوبۆس لە نێو شوعار دان و چەپڵەڕێزان دا کەوتە ڕێ.
        
 گەیشتینە ورمێ. لە گاراژ دابەزین و بە پێ بە شەقام دا ژاندارمە وەپێش خۆیانیان داین. خەڵکی ورمێ لەو بەر ئەوبەری شەقام ڕاوەستا بوون و سەیریان دەکرد. یازدە کەس بە جلی کوردی لایان وابوو داخوا رێگرن. بە ژاندارمەکانم گوت با بە فایتوون بچین لە خوڵایان دەویست.

فایتوونێکم ڕاگرت و سەرکەوتم. تا فایتوونی تر دەهات دەبوایە ڕاوەستین. لە سەر فایتوون هەستام و بە ترکی ڕووم کردە خەڵک و گوتم: " هاونیشتمانانی ئازەربایجانی پێتان  وا نەبێ ئێمە لە سەر دزی یا شەڕ و کێشە گیراوین . ئێمەیان بە تاوانی دیفاع  لە مافی زەحمەتکێشان و پشتیوانی لە خەباتی وەرزێران گرتووە. لە بۆکان دەرەبەگ و ژاندارم و لەشکرد دەیان وەرزێریان کوشتوە و تاڵانیان کردوون . نەک هەر لە کوردستان لە سەرانسەری ئێران ئازادیخواز کەوتوونە بەر پەلاماری حکوومەت . ئێستا ٢٥ تێکۆشەری خەڵکی ورمێ لە زیندان دان ئێمەش بۆ لای ئەوان دەبەن. ژاندارمەکان کردیانە هەرا و فایتون هاتن و بردیانین بۆ ئیدارەی ژاندارمە.
         
 دوو ڕۆژ لە ژاندارمەری ڕایان گرتین و بێ ئەوەی کە هیچمان لێ بپرسن. ڕۆژی سێهەم کردمان بە هەرا و گوتمان: " ژاندارم هەقی نیە ئێمە ڕابگرێ نەمان بەن بۆ دادسەر نان ناخۆین. دوای نیوەڕۆ بردیانین بۆ دادسەرا و قازی بڕیاری ڕاگرتنمانی دا.
          
 ئێمەیان برد بۆ زیندانی شارەوانی. کاتێک ئێمە گەیشتینە زیندان ٢٥ هاوڕێی ئازەربایجانی لە زیندان ئازاد دەکران . لێفە و دۆشەگ و قاپوقاچاخ و هەموو ستومەکی پێ یان بوو بۆ ئێمەیان بە جێ هێشت. ئەو  دەم زیندانی سیاسی ڕۆژی ١٧ قڕان جیرەیان دەدایە. نان و چێشتیان لە زیندان دا بۆ خۆ دروست دەکرد.  ڕۆژێ بە دەیان کەس دەهاتە مولاقات، پۆلیس هەموو شتێکی پێویستی بۆ زیندانی دەکڕی. زیندان کتێبخانەی هەبوو، کتێبی باش دەهاتنە زیندان و لە واقیع دا مەکتەبێکی سیاسی بوو. دوو ڕۆژ بێدەنگ دانیشتن و ڕۆژی سێهەم پاش نانی بەیانی گوتم: " کاغەز و قەڵەم بێنن تا شکایەت بکەین و تێلگڕاف بکەین بۆ مصدق و بۆ ڕۆژنامەکان و بۆ شوێنە بەرزەکانی دەوڵەتی. بزانین ئێمەیان لە سەر چی گرتوە؟ " .

کا حەمەدی قادری بە ڕەحمەت بێ گوتی: " دەتەوێ چبکەی؟ نووسینی چی؟
-تێلگڕاف بکەین شکایەت بکەین خۆ نابێ هەر وا بێدەنگ دابنیشین.
-هەر سێک تەڵاقم کەوێ قەڵەمی پێدا ناهێنی لێمان گەڕێ با تۆزێک بحەسێینەوە و یەک دوو جەمی خۆش بخۆین. خۆ من بە نان و شیرێژی " سەرووکانی"  چاوم کویت بوون.
             
 هێندێ برادەرانم دڵخۆشی داوە. کردمانە بەرنامە ڕۆژی چوار سەعات ئێوارە و بەیانی باسی سیاسی  و خوێندنەوەی کتێبمان هەبوو، گروبانێکی ئەڕتەشی هەبوو بە ناوی " شەوقەلی"  بە خێر ئازادیخواز بوو بەڵام هەمیشە لە زیندان بوو. ئازادیان دەکرد پاش دوو ڕۆژ دەچوو کۆنە بەیانێکی دەدۆزیەوە و لە پێش ستادی لەشکر بڵاوی دەکردەوە دیسان دەیانگرتەوە. برا ئازەربایجانییەکان دەیانگوت هاوڕێ شەوقەلی لە دوو شت دەترسێ ، یەکەم ئیعدام، دووەم ئازاد کردن. هەر کەس هاتبا زیندان  و لە بەندی سیاسیان بایە بێ ئەوە کە بزانێ کێ یە و لە سەر چی گیراوە شەوقەلی دەچوە پەنای و دەیگرت و باسی سیاسی بۆ دەکرد و بە ئیستلاحی خۆی " ڕوونی دەکردەوە". دەستی لە کابرا هەڵنەدەگرت و پشووی لێ دەبڕی.
              
 ڕۆژێکیان دوای نانخواردن شەوقەلی ئەحمەد حەڵەبی گرت و بە بن دیوار دا هاتوچۆی پێ دەکرد و قسەی بۆ دەکرد. تا سەعات بوو بە یەک پشووی پێ نەدا. سەعات یەک بانگمان کردن نان بخۆین . کە دانیشتین ئەحمەد حەڵەبی یادی بە خێر بێ گوتی: ڕاوەستن قسەم هەیە. گوێ ڕاگرن. بڕیارم دا بوو هەتا دەمرم دەست لە خەبات و تێکۆشانی سیاسی هەڵنەگرم بەڵام تەڵاقم کەوێ ئەم جارە بچمە دەر تازە کارم بە سیاسەت  و تێکۆشان نابێ. بەڵکوو جارێکی دیکەش گیرام و شەوقەلی هەر لێرە بوو میشکی سەرم دەبا و ماڵ وێران دەبم . کوڕە ئەتۆ چت لە من کرد؟ ".
            
 سەتمان کرد بە بنووسین و شکایەت. لە نەغەدە و مەهاباد لە سەر گرتنی ئێمە تێلگڕافی سکاڵا و ئیعتیراز بۆ تاران دەنێردران. بە دوای سەرکەت کردنی ڕاپەڕینی وەرزێران لە ناوچەی بۆکان و گرتنی ئێمە لە سندووس، دەرەبەگەکان  لەم ناوصانە کەوتنە خۆ و دەستیان کرد بە دەر کردنی وەرزێران لە گوندان. ئەوەی دەیانزانی سەربزێوە و بۆنی حیزبایەتی لێ دێ دەریان کردن. لە فوندەکانی قارنە و قەڵاتان و دیلان چەرخ ١٣ ماڵی قەرە و جووتبەندەیان  دەر کرد بوون . لە باڵغچی میرزا سەدیقی مامی غەنی بلووریان ماڵی ئێمەی دەر کرد بوو. لە ناوچەی بۆکان بە دەیان ماڵیان دەر کرد بوون و لە هیچ کوێ ڕایان نەدەگرتن.
              
 پیاوەتی و ئینسانییەت و ئازاتەتی خانمە خانمی سەدری قازی نابێ لە بیر بچێتەوە. زۆر لەو ماڵانەی دەر کران ئەو لە گوندەکانی گوێگجەلی و برایمابات [ موشیراباد دروستە] خانوونی دەدانێ و ڕایدەگرتن. چەند کەس لە دەرکراوانی سندووس هاتنە زیندان و گوتیان لە هیچ کوێ ڕامان ناگرن".
               
 گوتم: " ئەگەر لە حەڵب و کوێکان ڕاتان بگرن چۆنە ؟
 -زۆر باشە لە دەخڵ و دانمان نیزیک دەبین و هەر وەک لە سەر جێ وڕێیخۆمان بین وایە".  نامەیەکم نووسی بۆ مام وسێنی خەلیل و مستەفای خەلیل ( پاشایی)  لە حەڵب و کوێکان . ئەوان خۆیان بە دۆستی حیزب دەزانی و نێوانیان لەگەڵ من زۆر خۆش بوو. بۆم نووسین ئێستا ڕۆژی ئیمتیحانە تکا دەکەم ئەو ١٣ ماڵە ڕابگرن و جێگا و ڕێگای باشیان بدەنێ ".
           
 برادەران گەڕانەوە. پاش دوو ڕۆژ محەمەدی کوڕی مام وسێن هاتە مولاقات. هەموو برادەرەکانی بانگ کرد گوتی بابم ناردوومی دەیگوت ئێمە خاوەن مڵک نین بۆ هەموو هاوکاریەک ئامادەین. هەر ١٣ ماڵیان ڕاگرتبوون و حاوا بوونەوە.
            
 ڕۆژێکی دیکە میرزا مەولوود و کەریم لیتان هاتنە زیندان. بانگیان کردم و پاش چاک و خۆشی گوتیان: "خەراب قەوماوە هەموو کوردستانمان کردوە لە هیچ کوێ ڕامان ناگرن." ماڵە برایم لیتان لەو کەسانە بوون کە لە ڕاپەڕینی وەرزێرانی ناوچەی بۆکان دا دەورێکی پیاوانەیان هەبوو. میرزا مەولوود و میرزا کەریم ئازا و نەترس و بەکار بوون. برایم لیتان پیاوێکی بە ناوبانگ و دەستکەرەوە بوو. ئاغاکان بۆ ڕاگرتنی برایم لیتان ڕقەبەریان دەکرد بەڵام پاش هەرای بۆکان لە گوندی " عەمبار" دەریان کرد بوون و لە هیچ کوێ ڕایان نەدەگرتن. چوو بوونە دەستەبێل و مەرگەوەریش جێگایان وەگیر نەکەوتبوو. گوتیان: " وەزعەکە ئاوایە و هاتووین بزانین تەگبیر چییە؟ گوتم: " ئەگەر بچنە ئاڵیاوێی شنۆیە نامە بۆ موزەفەر خان دەنووسم خانوو و جێگاتان بداتێ.

-ئەگەر وا بکەی لە بیرمان ناچێ. چووینە شنۆیە جێگامان وەگیر نەکەوت.ئاڵیاوێ زۆر جێگای چاکە و لە خوڵامان دەوێ".

 نامەیەکم نووسی بۆ موزەفەرخان داوام لێ کرد کە ئەو ماڵانە ڕابگرێ و جێگای باشیان بداتێ. موزەفەرخان بێجگەلەوە کە برای خێزانم بوو کوڕێکی پێشکەوتنخواز بوو و خۆی بە لایەنگری حیزب دەزانی. میرزا مەولوود و میرزا کەریم گەڕانەوە پاش دوو حەوتوو هەر دووکیان هاتنەوە زیندان. ماڵەکەیان هێنابوە ئاڵیاوێ و باش دامەزرابوون. هێندێ  پارۆڵ و ڕێ و شوێنی خەباتم لە ناوچەی شنۆ پێ نیشان دان و گەڕانەوە.
           
 هێشتا لە زیندان بووم مستەفای موئمنی هات. مستەفای موئمنی برادەرێکی حیزبی بوو لە ورمێ  مامۆستای وەرزش بوو. کوڕێکی هەڵسووڕ، ماڵەکەی مزڵ و ماڵی هەموو برادەرانی حیزبی بوو بە کاری خەڵکەوە ماندوو بوو. ڕابیتی ئێمە بوو لە گەڵ برادەرانی ئازەربایجانی ، بە داخەوە پاشان دەستی لە خەبات هەڵگرت و لە تاران کاسبی دەکرد. مستەفا هات و گوتی: " تاهیر خان تووتنی بردوونە دوخانیە و هاتووم نامەیەک بۆ مسیۆ بنووسی کە توتنەکانی باش بۆ بقەبڵێنێ . نامەم بۆ مستۆ نووسی و پاش چەند ڕۆژ تاهیر خانی سمکۆ هاتە لام و سوپاسی کرد.
           
 پاش ٢٥ ڕۆژ لە بازپورسی بانگیان کردین بازپورس گوتی: " ئێوە ئازاد دەکرێن بەو شەرتەی لە شاری ورمێ نەچنە  دەرەوە و لێرە بمێننەوە." گوتم: " ئێمە لێرە گیر نابین  خەرجی ئێرەمان نیە. ئەگەر تاوانبارین دادگاییمان بکەن، ئەگەر تاوانێکمان نیە لێرە گیر نابین و لەم گرتنەش خۆش نابین. "
-ئەگەر ئەوانیش بچنەوە تۆ پێویستە لێرە بی.
           
 برایانی ئازەربایجانی خەبەری ئازادی ئێمەیان زانیبوو. نیزیکەی ١٠٠ کەس بە دەستە گوڵەوە هاتبونە دەرکی زیندان، هێندێ کوردی شنۆ و نەغەدەش هاتبوون و بە شێوەیەکی شایی و پێشوازیەکی فەرم لە زیندان هاتینە دەر. چووینە موسافیرخانەی ژالە . هێندێ لە برادەران ناڕەحەت بوون و بۆ چوونەوە بە پەلە بوون. گوتم ئەوەی دەیەوێ بچێتەوە من لیرە دەبم و وڵام دەدەمەوە. چەند کەس لە برادەران چوونەوە و پاش دوو ڕۆژ هاتنەوە ورمێ. دوای چوار ڕۆژ بڕیارمان دا بچینە فەرمانداری و ڕابگەیەنین کە یا دەچینەوە یا دەبێ لێرە موخاریجمان بکێشن. لە بەر دەرگای موسافیرخانەی جەهان نوما تووشی کاک ئەحمەدی سەرووکانی برای کاپیتان قادری بووین گوتی:

-وەرن چایەک بخۆنەوە ئێمەشیان بۆ فەرمانداری بانگ کردووە و پێکەوە دەچین . کە چووینە ژوور عەوڵای بایزئاغا لە وێ بوو. دانیشتین و کاک ئەحمەد گوتی: " عەوڵا ئاغا ئەوە کاک کەریمی حیسامی یە نایناسی؟
             
 عەوڵاغا هەستا و هات لە کن من دانیشت گوتی: " دەلێم تۆ بۆ دە ئاغایانت هەڵپێچاوە؟ چت لە گیانی ئێمە دەوێ؟
 -عەوڵاغا خەراپیان حاڵی کردووی . من دەڵێم کورد بۆ خۆ میللەتە/ زمانی خۆی هەیە، خاوەنی مێژوو و ڕابردووی خۆیەتی بۆچی دەبێ کورد هیچ دەستەڵاتی نەبێ و هەر عەجەم  حوکماتی لە سەر بکا؟ من دەڵێم لە جیات مەعمووری تورک و فارس بۆ کورد لە کوردستان مەعموور نەبن؟ ، من دەڵێم با چیدیکە کورد ژێر دەست نەبن و بۆ خۆیان دەستەڵاتی وڵاتی خۆیان هەبێ . ئەوەیە تێکۆشانی من .جا ئەوانەی نۆکەری عەجەمانیان پێ خۆشە دژی من قسە دەکەن."
        
 کاک ئەحمەدی سەرووکانی گوتی: " عەوڵاغا حیسامی بۆ کورد هەوڵ دەدا خەراپیان حاڵی کردووی ." عەوڵاغا گوتی : " ئێستا ئەوە حاڵی بووم  بە مرەقەدی شێخی بورهانی دەبێ بێ یە ترکەش و خەڵاتیشت دەکەم".
         
 کە چووینە فەرمانداری کۆمیسیۆنی ئەمنیەت کۆبوونەوەی هەبوو. دەیانویست بڕیار لە سەر ئەوە بدەن کە ئێمە ئازاد بکرێین یا دوورمان خەنەوە. من دانیشتم و لە بەر بێ کورسی برادەران ڕاوەستان. ڕووم کردە فەرماندار و دادستان وگوتم: " ئێمە چاوەڕوانی ئەوە بووین کە فەرماندەی ژاندارمەری تەمبێ بکرێ. ئەو بێ ئیجازەی دادستان ئێمەی هێناوەتە ئێرە و ٤٨ سەعات لە ژاندارمەری ڕایگرتووین. ئێمە بە نووسین شکایەتمان کردوە و ئێستاش داوا لە دادستان دەکەم بە شکایەتی ئێمە ڕا بگا".
فەرماندەی ژاندارمە  هەستا و گوتی: " لە بەر قانوون نەبایە تۆم نەدەهێنا زیندان  لە بن داران دا دەمکوشتی ".

گوتم: " ئەگەر قانوون هەبایە کۆنە قازاخی وەک تۆ بەم چەشنە ڕاوڕووتی نە دەکرد"،  بۆ فەرماندار و دداستان شەرمە کە ژاندارمەیەک بە ئاشکرا لای ئەوان هەڕەشەی کوشتن دەکا."
       
 دادستان ڕووی کردە کابرای ژاندارمە و گوتی: " لە کۆبوونەوە ڕەسمی دا پێویستە رعایەتی قسە بکرێ ".
        
 بە فەرماندارم گوت: " بە گوێرەی کام قانوون ئێمەتان لێرە ڕاگرتوە؟ ئێمە بە گوێرەی کام قانوون مانگێک زیندانی کراوین؟ ئەگەر تاوانمان هەبوە بۆچی بازپورس هیچی لێ نەپرسیوین؟ "

دادستان گوتی : " دەوڵەت کۆمیسیۆنی ئەمنیەتی داناوە. کۆمیسیۆن هەقی هەیە تا شەش مانگ یەکێک زیندانی بکا ئیستا ئێوە بڕۆنەوە کارێکی وا مەکەن کە ناوچە ئاڵۆز بێ."
         
 ئێمە وەدەرکەوتین و گەڕاینەوە بۆ نەغەدە. ئەم جار ئەو ئاغایانەی وەرزێریان دەر کرد بوون کەوتبوونە کلکە سووتە و ڕۆژێ دەهاتن  کەو با بێنەوە سەر شوێنی خۆیان. کۆمیتەی وەرزێرانمان تێ گەیاند کە دراوی تووتن و چەوەندەر بۆخۆیان وەربگرن و نەهێكن ئاغا وەری بگرێ. نامەی بە کۆمەڵمان پێ دەنووسین بۆ دوخانیە و کارخانەی قەند کە دراوای تووتن و چەوەندەر مەدەن بە ئاغاکان. پێشتر وەرزێر نەیدەتوانی دراوی تووتن و چەوەندەر وەر بگرێ ، نەیدەزانی چەندی هەیە.
          
 پاش هاتنەوەم لە زیندان ڕۆژێک هاوڕێیانی دەربەند بانگیان کرد بووم لەگەڵ دوو سێ برادەر چووینە دەربەند. گوتیان سەید مارفی کامووسی مردوە لەگەڵمان وەرە بچینە سەرەخۆشی. منیش کوڕەکانی سەید مارفم دەناسی و چووینە کامووس.

دانیشتبووین و میوان زۆر بوون ڕادیۆ تاران خەبەری دەگوت و باسی شەڕی کورە و سەرکەوتنی کۆمۆنیستەکانی دەکرد. سەید ڕەحمانی کوڕی سەید مارف گوتی: " کاک کەریم چونکە کۆمۆنیستە ئەو خەبەرەی چەند پێ خۆشە"،
            
 گوتم: من هاوڕێیانی دەربەند هێنایانم دەنا نایەمە ماڵی تۆ. ئەوە دەڕۆم و مەگەر بە لەشکر بێمەوە ماڵت ، هەستام وەدەر کەوتم. وەزێرەکان کاموس چوونە کارخانە و پووڵی چەوەندەریان وەرگرتبوو. سەید ڕەحمان هەموو ڕۆژێ دەهات دەیگوت:

-پووڵەکەیان وەرگرتوە هیچ، بەڵام ڕێگا نادەن کە پەیمانی چەوەندەر ببەستم.
-هەقی خۆیانە بۆ تۆ پەیمان ببەستی؟ تۆ چەوەندەر ناکەی ، کوێرەوەری ناکێشی ئەولادی پێغەمبەریش بەستە،
             
 قاوەخانەی سەید کاکە ببوە مەکۆ و جێگای کۆبوونەوە و هاتووچۆی خەڵک و جێگای سکاڵا و نامە نووسین. ڕۆژێ جارێک دەچووم قسەم بۆ خەڵک دەکرد و بۆ یەکێتی و درێژەی خەبات هانم دەدان.
              
 کە لە زیندان هاتمە دەر ماڵەکەی ئێمەشیان دەر کرد بوو. بابم هاتبوو لە نەغەدە خانوویەکی لە حەسارێکی گرتبوو  دیسان بێ کار و کاسبی مابۆوە. کوێخا مەحموودی باڵغچی زۆر پیاوانە ماڵەکەی بە عاڕەبەی خۆی هێنا بووە نەغەدە. ئاوردوو و دار و بار و شتی پێویستی بۆ هێنابوون. چاکە و پیاوەتی کوێخا مەحموودم لە بیر ناچێ و نەچووە. ئامۆزایەکم هەبوو لە قەڵاتان سەڵت و کارداری خەڵکی دەکرد. بیستبووم گەنمی هەیە. ئێوارەیەک چوومە قەڵاتان و بە ئامۆزاکەم گوت: " هاتووم ئەو گەنمەی هەتە و دە چاڵت کردووە بە قەرز بمدەیەی."

-قەرزی چی؟ خۆ دەزانم نامدەیەوە سبەی چاڵەکە دەر بێنە و بیبە.
             
 برادەران فوتیان شەو مەوچۆوە بەیانی چاڵ دەردەهێنین و بە عارەبە بۆت دەبەینە نەغەدە. ڕاوەستابووین  قسەمان دەکرد، برایماغا هات سڵاوی کرد و گوتی: " هاتووم شەو میوانی من بی. "

-میوانی تۆ نابم. ڕابردوویەکی خاوێنت نیە. مەسەلەی هەڵبژاردنم لە بیرە.
-با وەدوای ڕابردوان نەکەوین هاتووم میوانم بی .

زۆری پێ داگرت. چەند برادەرێکی حیزبیم برد و چووینە دیوەخانی ئاغا. کە چووین  کاک سەعیدی کوڕی حاجی سەید حەسەنی کۆنە قەڵا لەوێ بوو. کاک سەعید کۆلکە مەلایەکی خەر موقەدەس بوو هیچی نەدەزانی و لە بەر خاتری حاجی سەید حەسەن کرد بوویانە مەلای قەڵاتان و ئاغاکان بە مەلائیکەتیان دەزانی. لەگەڵ کاک سەعید چاک و خۆشیمان کرد و سەعات حەوت کاتی بڵاو بوونەوەی دەنگ و باس بوو.
             
 گوتم: " برایماغا کوا ڕادیۆت نیە؟ کاتی ئەخبارە با بزانین دنیا چ باسە
-کاک سەعید تەشریفی لێرەیە
-جا چبوو ؟ کاک سەعیدیش وەک ئێمە گوێ دەداتێ.
-ئیجازە نادا!
ڕووم لە کاک سەعید کرد و گوتم: " ئیجازە دەفەرمووی گوێ بدەینە دەنگوباس؟
-کاک کەریم حەرامە حەرام
-بۆ حەرامە؟
-بۆی ناوێ حەرامە و بڕایەوە
-کاک سەعید خۆ تۆ لەگەڵ عەییز کاکیل قسان ناکەی، لەگەڵ من قسە دەکەی پێم بڵێ بۆ حەرامە تا منیش گوێ نەدەمێ.
-حەرامە. کافر دروستیان کردووە و ئێمەش موسوڵمانین!
-دە وا بفەرموو تا دەلیلەکە بزانین و ئێمەش قانیع بین. کە وام گوت کاک سەعید پێی خۆش بوو و وای زانی بە ڕاستیمە و بێدەنگ دەبم. گوتم کاک سەعید پێم ناڵیی ئەو  کەوا و پانتۆڵەی  لە بەرت دان و نوێژیان پێوە دەکەی کێ دروستی کردووە؟ ئەو مەندیلەی لە سەرت هاڵاندووە کێ دروستی کردووە؟ ئەو شاڵەی لە پشتت بەستووە  و جوولەکە شینیان کردووە کێ دروستی کردووە؟ تا کەی بەو قسانە و بە ناوی ئیسلام خەڵک گێژ دەکەن ؟ بە ناوی حەڵاڵ و حەرام چاوی خەڵک دەبەستن ؟
       
 ڕادیۆ هاتە دیوەخان و برایماغا گوتی: " خوا وەتحەسێنێ لە چنگ کاک سەعید ڕزگار بووم، بەیانی برادەران چاڵە گەنمیان دەرهێنا و بردم لە نەغەدە فرۆشتم .

سەرچاوە: کەریمی حسامی ، لە بیرەوەریەکانم  بەرگی – یەکەم ، لە منداڵیەوە تا ساڵی ١٩٥٧، وەشانا ژینا نوو، چاپی یەکەم  ئادار ١٩٨٦، ئووپسالا، سوێد  لل ٢٠٦ - ٢١٨
وێنەکان: لە کتیبی ڕەحمان. محەمەدیان ، بۆکان لە سەدەی بیستەم دا، کۆی ٨١ بەڵگە نامە، بەرگی یەکەم ، تهران ، کولە پشتی سال ١٣٨٩
وەرگیراوە