ڕوانگەی ئەکادیمیسیەن، چاودێر و چالاکانی سیاسی، سەبارەت بە دەنگ و ڕەنگی ڕۆژهەڵات NNSROJ: زۆرێک لە شرۆڤەکاران پێیان وایە "بەپێچەوانەی پارچەکانی تری کوردستان، بێدەنگی باڵی بەسەر رۆژهەڵاتی کوردستاندا کێشاوە"، ئایا لەگەڵ ئەم بۆچوونەدا هاودەنگن؟ لە حاڵەتێکی وادا هۆکارەکان بۆچی دەگەڕێننەوە؟ ئەگەر بەپێچەوانەوە پێتان وایە ڕۆژهەڵاتی کوردستان بێدەنگ نییە، هۆکارەکانی ئەوەی کە زایەڵەی ئەم دەنگە ناگاتە ڕای گشتی چییە؟ سەبری بەهمەنی ـ چالاکی سیاسی بۆ لێکدانەوەی خەبات و تێکۆشانی هەموو بەشەکانی کوردستان، زیاتر لە هەر فاکتورێکی ناخۆیی دەبێت ئاوڕ لە فاکتورە دەرەکییەکان بدرێتەوە و ئەو هەلانە لەبەرچاو بگیردرێت کە بە رێکەوت یان کاربۆکراو دێنە بەردەم پرسی کورد. هەروەها بارودۆخی ئەو دەوڵەت و دەسەڵاتانەی کە کوردی بەسەردا دابەش کراوە لەبەرچاو بگیردرێت. بۆیە پێم وایە ئەو هەلەی لە ماوەی ئەم چەند ساڵەی دواییدا بۆ کورد لە باشوور، رۆژئاوا و باکوور رەخسا، بۆ رۆژهەڵاتی کوردستان نەرەخساوە و خودی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامیش رۆڵگێڕێکی بە توانای ناوچەکەیە و تا ئێستا توانیویەتی ئاڵۆزییەکان لە دەروەی بازنەی دەسەڵاتی خۆی و لە وڵاتانی دەورووبەردا بهێڵێتەوە و هەژموونی هەبێت بەسەر ئاراستەکردنی ئاڵۆزییەکاندا. زۆربەی هەرە زۆری شۆڕشەکانی کوردستان لە بۆشایی دەسەڵاتی ناوەندیدا هاتوونەتە ئاراوە و کورد توانیویەتی دەرفەتەکە بقوزێتەوە، ئەگەرچی پاش سەقامگیریی دەسەڵاتی ناوەند دیسان سەرکوت کراوە و ئاگری شۆڕشی پێ خامۆش کراوە. هەر لە شێخ سەعیدی پیران، سمکۆی شکاک، شۆڕشی بارزان، کۆماری مەهاباد، هەتا باشوورو رۆژئاوای کوردستان هەمووی ئاکامی بۆشایی دەسەڵاتی داگیرکەر و هەل و دەرفەتەکان بوون. ئەمە لایەنێکی دەسکەوتەکانە، بەڵام وەکوو هەوڵ و تێکۆشان و خەباتی بەردەوام، رۆژهەڵاتی کوردستان بە ڕای من زیاتر لە هەموو بەشەکانی دیکەی کوردستان بێ‌بڕانەوە لە خەباتدا بووە ـ ئەگەرچی هەورازو نشێوی زۆری بینیوە یان وەکوو ئەم چەند ساڵەی دوایی دەستی داگیرکەر لە بینەقاقای بووە و دەنگی کپ کراوە، بەڵام بەرای من هەرگیز خامۆش نەبووە. وەک بینیمان لە هەر دەرفەتێکدا ناڕەزایەتی پەنگخواردووی خەڵک چۆن وەکوو بورکانێک دەتەقێتەوە و لاڤای شارەکانی کوردستانی دەگرێتەوە. بۆیە ناکرێت بارودۆخی باشوور، باکوور و رۆژئاوا تەنیا گرێ بدرێتەوە بە تێکۆشانی خودی کوردەوە، بەڵام لە گەڵ ئەوەشدا من بۆخۆم بەردەوام رەخنەم لە سیاسەتی چاوەڕوانی بووە لە حیزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و لە بزووتنەوەی کورد لەو بەشە لە کوردستاندا، بۆیە پێم وایە دەبێت بە بەشێک لە ئیستراتیژی خەباتماندا بچینەوە کە لە رۆژهەڵاتی ژێردەستی ئێران ئیسلامیدا گرتوومانە بەر. بۆ وێنە رێگە بە بەشداریی چالاکانی ناوخۆ بدەین کە زیاتر لە دەرفتەکان کەڵک وەربگرن، بە مەرجێک خزمەتی کوردستان بکەن و دەنگی کوردستان بن لە هەموو ئێران نەوەک نوێنەری سیاسەتی داگیرکاری بن لە ناو خۆماندا. یان ئەوەی بە هەندێک لەو دروشمانەماندا بچینەوە کە ساڵهایە کردووماننە بار بەسەر شانی خۆمانەوە و ئەو دروشمانە بکرێنە تاکتیک نەوەک ئیستراتیژی خەباتمان ـ بۆ وێنە ڕووخانی کۆماری ئیسلامیی ئێران. بە ڕای من ئەم دروشمە رێگری سەرەکییە لەبەردەم هەموو کارو چالاکییەک لە رۆژهەڵاتی کوردستان و هەموو پرۆژەکانمان لە گرەوی رووخاندایە و بۆ نەرووخان پلانمان نەبووە. هەر ئەوەش وایکردووە خۆمان دابەش بین بەسەر یارو نەیاردا. ئەوەی بیهەوێت خزمەتێکیش بکات، لە راستیدا لەبەر تانە و لۆمەی حیزبەکان و ئۆپۆزیسیۆنی دەرەوەی وڵات ناوێرێت، چونکا بەبێ لێکدانەوە دەیخەینە سەنگەری بەرامبەری خەباتی گەلی کورد. ئەمەش بە ڕای من هەڵەیە. هەموو ئەو کەسانەی لە ناوخۆی رۆژهەڵات چالاکی ئەکەن بێدەربەستی سەربەستی نین و هەموویان گوێلەمست و چاوبەستراوی دەسەڵاتی ناوەند نین. بە باوەڕی من کورد دەبێت بە سیاسەتەکانی خۆی لە رۆژهەڵاتی کوردستاندا بچێتەوە و لەو خەمۆکییە سیاسییە خۆی دەرباز بکات. یەکێکی دیکە لە رێگاکان بەشداری پێکردنی خەڵکە لە چارەنووسی خۆیاندا. نابێت ئێمە پێمان وابێت ئەو چارەنووسە تەنیا لە لوولەی چەکەکان یان نووکی قەڵەمی ئۆپۆزیسیۆنی دەرەوەی رۆژهەڵاتەوە دیاری دەکرێت. بەڵکوو دەبێت ئێمە لە دەروەی کوردستان شێوەی خۆمان بگرینە بەر و خەڵکی ناوخۆی کوردستانیش شێوازی خۆی، بەڵام لە هەمان حاڵدا هەردووی خزمەتێکی هاوتەریب بێت بە چارەسەریی پرسی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستاندا. ئەوەشمان بیر نەچێت کە کورد لە گوتاری سەرتاسەری لە ئێران غایبە و ئێمە لە باسەکانی رۆژ لە کۆمەڵگای ئێراندا بوونمان لاوازە و شوێن گوتارە زاڵەکان ئەکەوین نەوەک خۆمان ئافرێنەری گوتار بین. ئەوەش لەکاتێک دایە کە کورد پوتانسیەلی ئەوەی هەیە و دەتوانێ هێژموونییەکی باشی هەبێت بەسەر بیرۆکەی عەداڵتخوازی و باسی یەکسانیخوازی گەلانی ئێران بە گشتی. بۆیە دەبێت گوتارمان لە باس‌وخواستێکی لۆکاڵی و تەنیا لە چوارچێوەی کوردستان دەربهێنین و هەنگاو ئەولاتر بهاوێژین. بەگشتی لەو بڕوایەدام کوردی رۆژهەڵات دەبێت بە وشیاری و بەرنامەداڕێژراو خەباتی شارو شاخ لێک گرێ بدات و ئاوەزمەندانە کۆپرۆژەیەکی گونجاوی بێت بۆ چارەسەریی پرسی نەتەوەیی کورد لە رۆژهەلاتی کوردستاندا و کۆتایی بێنێت بە گلەیی لەم بەش یان ئەو بەشی کوردستان و تاوانی دەستەوەستانی خۆیان نەخەنە ئەستۆی ئەوانی دیکە. شاهۆ حسەینی ـ ماستەری زانستی سیاسی خەبات وەک بەشی هەرە زۆری چەمکەکانی تری سیاسی هەڵگری زۆر مانا، تاریف و روانگەی جیاوازه، لە لانی‌کەمترین جموجۆڵی مه‌دنی، کولتووری، کۆمه‌ڵایه‌تیی هێور، هەتا بەرفراوانترین هەڵسوکەوتی چه‌کداری و خوێناوی لەخۆ دەگرێ. هه‌ر قوتابخانه‌یه‌کی سیاسی، ئایدۆلۆژی و گوتارێک بۆچوونی جیاواز و حه‌تتا دژ به‌یه‌کیان زۆر جار له‌مه‌ر خه‌بات و شێوه یان شێوه‌کانی خه‌بات هه‌یه، که وابێ هیچ سه‌یر نییە ئه‌گه‌ر له‌مه‌ر خه‌بات له رۆژهه‌ڵاتی کوردستانیش روانگه و بۆچوونی جیاواز هه‌بێ، هێندێ له شرۆڤه‌کاران پێیان وابێ بێده‌نگی باڵی به‌سه‌ر رۆژهه‌ڵاتی کوردستاندا کێشاوه و هێندێکیش وا بیر نه‌که‌نه‌وه. ئه‌وه‌ی که لێره‌دا گرینگه، خۆ بواردن له پێک‌گرتنی خه‌باتی سیاسی له روژهه‌ڵاتی کوردستان له‌گه‌ڵ پارچه‌کانی تره، هه‌م به هۆی بارودۆخ و تایبه‌ت‌مه‌ندیی کێشه‌ی کورد له به‌رامبه‌ر زۆرینه‌ی خاوه‌ن ده‌سه‌ڵات و له‌به‌راورد له‌گه‌ڵ که‌مینه‌کانی‌تر، هه‌م به هۆی بارودۆخی ده‌سه‌ڵاتی سیاسی حاکم به‌سه‌ر ئێران له ناوخۆ، ناوچه و جیهاندا، که نیشان‌ده‌ری زۆر جیاوازییە له گه‌ڵ پارچه‌کانی تر، به واتایه‌کی‌تر هه‌م باروودۆخ، کێشه و ئاسته‌نگه‌کانی کورد له رۆژهه‌ڵات له‌گه‌ڵ پارچه‌کانی تر جیاوازه و هه‌م بارودۆخی ده‌سه‌ڵاتی حاکم به‌سه‌ر ئێران له‌گه‌ڵ تورکیا، سوریا و عێراق جیاوازه. چاوخشاندنێک به‌سه‌ر روانگه و بۆچوونی به‌شێکی زۆر له چالاکانی سیاسیی کوردی رۆژهه‌ڵات، نیشان ده‌دا که ئۆپۆزیسیونی کوردی رۆژهه‌ڵات له‌و ماوه‌یه‌دا که شه‌ڕی چه‌کداری له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتی پاوانخوازی ناوه‌ندی له ئارادابوو، جوغرافیای خه‌باتی خولاسه کردۆته‌وه له شه‌ری چه‌کداری و ئه‌م شێوه خه‌باته‌دا، هه‌ر بۆیه له‌پاش ڕاوه‌ستانی ئیجباریی خه‌باتی چه‌کداری، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا هیچ ئه‌ڵترناتیڤێکی تر بۆ خه‌بات له لایه‌ن ئۆپۆزیسیونی کوردی رۆژهه‌ڵات نه‌هاته ئاراوه، که‌شوهه‌وایه‌یکی وه‌ها ساز بوو که گوایه بێده‌نگی باڵی به‌سه‌ر رۆژهه‌ڵاتدا کێشاوه، ئه‌وه له کاتێکدایه که به درێژایی ئه‌و ساڵانه‌ی که خه‌باتی چه‌کداری له ئارادا نه‌بووه، چالاکانی سیاسی، کۆمه‌ڵایه‌تی و کولتووری، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا که‌مترین مه‌جالیان بۆ چالاکی هه‌بووه، به‌ڵام باشترین کردەوه و چالاکییان نواندووه. سه‌ندی ئه‌م بۆچوونه‌شم ئێعدام، هه‌ڵوه‌دابوون و زیندانی‌بوونی به ده‌یان چالاکی سیاسی، مه‌ده‌نی، خوێندکاری، رۆژنامه‌وان و کۆمه‌ڵایه‌تییە که بۆ وێنه ده‌توانم ئاماژه به ئێعدامی مامۆستا فه‌رزاد که‌مانگه‌ر، گیرانی باوکی مافی مرۆڤی کوردستان مه‌حه‌ممه‌د سه‌دیق که‌بوودوه‌ند و رۆژنامه‌وانان عه‌دنان حه‌سه‌ن‌پوور، برایانی کوردپوور و دکتۆر شێخ‌ئاغایی بکه‌م له ته‌نیشت په‌ره‌وازە بوونی به ده‌یان رۆژنامه‌وان، مامۆستا، شاعیر و نووسه‌ر. که‌وابێ به‌پێچه‌وانه‌وە، نه‌ته‌نیا بێده‌نگی باڵی به‌سه‌ر رۆژهه‌ڵاتی کوردستاندا نه‌کێشاوه، به‌ڵکوو ئێستاشی ده‌گه‌ڵ بێ، چالاکانی سیاسی، مه‌ده‌نی و کولتووری له‌که‌مترین مه‌جالدا خه‌ریکی چالاکین، ره‌نگه ئه‌وه‌ی له‌و به‌ینه‌دا به‌دی ده‌کرێ که‌مبوونی مه‌جالی به میدیاییکردنی چالاکیی چالاکانی ناوخۆیه له‌ژێر گوشاری ده‌سه‌ڵاتی پاوانخواز و دیکتاتۆردا و که‌متر گرینگیدانی سۆشیال میدیای سه‌ر به ئۆپۆزیسیونی کوردی به‌م شێوه و مێتۆده له خه‌باته. ئه‌ویش له‌ژێر کاریگه‌ریی قورسایی و گرینگیی خه‌باتی چه‌کداری، وه‌ک مێتۆدێکی هێژمۆن له‌ناو بیروڕای به‌شێک له کۆمه‌ڵگا، چالاکان و ئۆپۆزیسیونی کوردی‌دایه. شەماڵ میرزا/ خوێندکاری دوکتۆرای کۆمەڵناسیی سیاسی میزان و معیاریکی ثابت بۆ پێوانه‌ی ئه‌وەی که ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان چه‌نده بێده‌نگه یا خود چه‌نده ده‌نگی هه‌یه، له به‌ر ده‌ستدا نییه،. بۆیه بۆ تێگه‌یه‌شتن لەو دۆخه و وەڵامدانه‌وه به‌و پرسیاره چه‌ند ڕه‌هه‌ندییه، پێویستمان به وڵامی چه‌ند ڕه‌هه‌ندی هه‌یه. یه‌که‌م ئه‌وه‌یکه با بزانین مه‌به‌ست له ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان وه‌کو چه‌مکێکی سیاسی، باسکردن له یه‌که و قه‌واره‌یه‌که؟ یا خود بریتییه له نوخبه و به‌ده‌نه‌ی کومه‌ڵگە به هه‌موو ڕه‌هه‌نده فکرییەکانیه‌وه له لایه‌ک و، له له‌لایه‌کی تره‌وه ڕێکخراوه سیاسییەکانی ڕۆژهه‌لاتی کوردستان؟ حیزب و ڕیکخراوی سیاسی، له هه‌ر کومه‌ڵگەیه‌کی سیاسیدا، ڕوڵی لۆکۆمۆتیڤی کومه‌ڵگە ده‌گێڕن وه ئه‌و ڕۆڵه له کومه‌ڵگە بێده‌وڵه‌ته‌کاندا، له‌به‌ر نه‌بوونی سازییه‌کانی وه‌کو مه‌دره‌سه، زانستگا، ژوری فکر و دامه‌زراوه کومه‌ڵایه‌تییەکان پڕڕه‌نگتره؛ له ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان له‌مێژساڵه ئه‌و لۆکۆمۆتیڤە له به‌ده‌نه‌ی کومه‌ڵگە دابڕاوه، بۆیه له‌و ڕوانگه‌وه ناکرێ کومه‌ڵگەی کوردستان له ڕۆژهه‌ڵات به قه‌واه‌یه‌کی سیاسیی پته‌و بزانین و وه‌کو یه‌که‌یه‌کی سیاسی قسه‌ی له سه‌ر بکه‌ین. له نه‌بوونی ئه‌و په‌یوه‌ندییه ئۆرگانیکه‌دا که ده‌بێ له نێوان ڕێکخراوه سیاسییەکان و توێژی نوخبه‌ی کومه‌ڵگەدا هه‌بێ، هه‌ر یه‌ک له‌و دوانه به‌بێ گه‌ڕانه‌وه بۆ یه‌کتر، درێژه به بوونی خۆیان ده‌ده‌ن. که‌واتە بوونی ڕێکخراوە سیاسییەکان له ده‌ره‌وه‌ی پانتایی کومه‌ڵگەی ڕۆژهه‌ڵاتی کودستان و نه‌بوونی مکانیزمی په‌یوه‌ندیی ئۆرگانیک له نێوانیاندا، وه‌کو هوکاری سه‌ره‌کی له پاسیڤبوونی کومه‌ڵگەی ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستاندا ده‌بیندرێت. له‌هه‌مانکاتدا نه‌بوونی په‌یوه‌ندیی له نێوان دو فاکتۆری سه‌ره‌کی له به‌ره‌وپێشچوونی پڕۆ‌سه‌ی سیاسی له ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان نه‌بۆته هۆی ئه‌وه‌یکه هه‌ر یه‌ک له‌و دوو عامله له بێده‌نگی ته‌واودا بمێننه‌وه؛ ئه‌گەرچی، به هۆی نه‌بوونی مکانیزمی په‌یوه‌ندی لە نێوانیاندا، نەتوانن ده‌نگێکی به‌رزتر له ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان به گوێی خه‌ڵک بگەیەنن. پرسیاری سه‌ره‌کی ئه‌وه‌یه که ئه‌گەر نه‌بوونی په‌یوه‌ندی لە نێوان نوخبه‌ی کومه‌ڵگە و و ڕێکخراوه سیاسییەکاندا بووەته هۆی کزبوونی ده‌نگی ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان، ئەدی هۆکاری ئه‌و دابڕانه له چیدایه؟ بێگومان نه‌بوونی حوزووری فیزیکیی حیزب له ناو کومه‌ڵگەیه‌کدا، هه‌رچه‌ند خۆی ده‌توانێ کاریگه‌ریی نێگاتیڤی هه‌بێ، له سه‌رده‌مێک له مێژووی مروڤایه‌تیدا که پێی ده‌گوترێ ''سه‌رده‌می په‌یوه‌ندییەکان''، فاکتۆری سه‌ره‌کیی دابڕانی کۆمه‌ڵگە و ڕێکخراوه سیاسییەکان نییه، به‌ڵکوو هۆکاری سه‌ره‌کیی دابڕان ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ جێاوازی له ڕوانگەی هه‌ر یه‌ک له‌وانه بۆ سیاسەت، پێکهاته‌ی حکوومه‌ت، ده‌وڵه‌ت، چه‌مکی سه‌ربه‌خویی و بگره ئازادی. ڕێکخراوی سیاسی له ڕوژهه‌ڵاتی کوردستان، بۆ ئه‌وه‌ی که خوی بگه‌یەنێته خه‌ڵک و نوخبه‌ی ناوخۆی ڕۆژهه‌ڵات، ئیتر پێویست ناکات به خه‌باتی چه‌کداری له‌و "عامه په‌سه‌ندییه" بگەڕێی که پی ده‌گوتری سه‌رده‌می زێرینی ڕوژهه‌لاتی کوردستان له ساڵه‌کانی دوای ڕووخانی ڕژیمی پێشوو، به‌ڵکو پێو‌یسته خۆی له بازنه‌ی چه‌مکگه‌لی باو ڕزگار بکات که به درێژایی خه‌باتی کورد کاری پێکراوه و وەڵامده‌ره‌وه نه‌بووە و به گوێره‌ی داواکارییە سیاسییەکانی کومه‌ڵگەی ڕۆژهه‌ڵات هه‌ڵسوکه‌وت بکات. نوخبه‌ی ژوره‌وه‌ی کومه‌ڵگەی ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان هیچکات بێده‌نگ نه‌بوو و له سه‌ر گشت مه‌سه‌له‌کانی په‌یوه‌ندیدار به خه‌ڵکه‌وه وه‌ده‌نگ هاتووه، هه‌ر له ڕۆژنامه‌وانانه‌وە بگره تا ده‌گاته هونه‌رمه‌ندان، داکۆکیکارانی مافی مرۆڤ و ژینگه‌پارێزان کە، به به‌راورد له‌گه‌ڵ به‌شه‌کانی دیکه‌ی ئیران و به گوێرەی حەشیمەت، زۆرترین زیندانیی سیاسی و ڕێژه‌ی ئێعدامی هه‌یه. ئەمە خۆی له خۆیدا ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ وشیاریی خه‌ڵک له ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان. به‌و پێیه ئه‌وه ده‌نگی نوخبه و به‌ده‌نه‌ی کومه‌ڵگەی ڕۆژهه‌ڵات نییه که کزه، به‌ڵکو ئه‌وه نه‌بوونی ئاڵتەرناتیڤه بۆ ئه‌و لۆکۆمۆتیڤەی که ده‌بێ کومه‌ڵگە به مه‌خسه‌د بگه‌یەنێت. ڕه‌هه‌ندی دووهه‌می وه‌ڵامی ئه‌وەی که بۆچی ده‌نگی ڕوژهه‌ڵات کزه ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ تێکهه‌ڵکیشانی معادله سیاسییەکان له ناوچه‌که و دامه‌زراندنی حکوومه‌تی دیفاکتۆ له باشوری کوردستان. ئیسماعیل مەحموودی ـ دوکتۆرای مێژوو له‌وانه‌یه پێویست بێت پێش ئه‌وه‌ی وڵامی سه‌ره‌كیی پرسیاره‌كه بدرێته‌وه، چه‌ندین پرسیار سه‌باره‌ت به سیفه‌تی بێده‌نگی ئاراسته بكرێت داخوا مه‌به‌ست له بێده‌نگی چییه؟ و بۆ واهه‌ست ده‌كرێت رۆژهه‌ڵات بێده‌نگه؟ ئه‌گه‌ر مه‌به‌ست له بێده‌نگی ئه‌وه‌یه كه ڕۆژهەڵات به‌راورد بكرێت له گه‌ڵ روژئاوا و باكوور، ڕه‌نگه بڵێین راسته، به‌س نابێت له یاد بكرێت دۆخی كوردستانی ئێران له گه‌ڵ باكوور و رۆژئاوا زۆر جیاوازه و خاڵی گرنگتریش ئه‌وه‌یە کە نابێت ئه‌وه فه‌رامۆش بكرێت کە له بواری چالاكیی فه‌رهه‌نگی، ئه‌گه‌ر كوردستانی ئێران به‌راورد بكرێت له گه‌ڵ باشوور و باكوور و رۆژئاواش، له‌وانه‌یه له‌م به‌شه زۆرتر چالاكی به‌دی بكرێت. له هیچ به‌شێكی كوردستان به ڕاده‌ی كوردستانی ئێران له بواری فه‌رهه‌نگی و نووسین سه‌باره‌ت به دۆخی كورد و پرسی كورد، به تایبه‌ت له ناوه‌نده زانستییه‌كان كار نه‌كراوه. به‌ڵام به گشتی ئه‌گه‌ر هه‌ست به‌وه ده‌كرێت خه‌ڵك لێره بێده‌نگتره له‌وانه‌یه بتوانرێت ئاماژه به چه‌ندین خاڵ بكرێت: یه‌كه‌م: باردۆخی هه‌رێم كوردستان به گشتی دیمه‌نی گشتیی هه‌رێمی كوردستان و ئه‌و شته‌ی به ناوی هه‌رێمه‌وه له میدیاكان پیشان ئه‌درێت، ئه‌وه‌نده ناخۆش و ناشیرینه كه خه‌ڵك له زۆر شت و ته‌نانه‌ت ئاواتی مێژوویی بێز ئه‌كاتەوە. دووه‌م: دۆخی ناسه‌قامگیریی ناوچه‌كه ئه‌وه راستییه‌كی حاشا هه‌ڵنه‌گره کە له نێو وڵاتانی ناوچه‌كه‌دا، ته‌نیا ئێران له باری ئه‌منییه‌وه ساقه‌مگیره و ئاسایشی به‌رچاوی تێدا هەیە، بۆییه سه‌رجه‌م خه‌ڵكی ئێران به كوردیشه‌وه حه‌ز ناكات تووشی نائه‌منی و ناساقامگێری بێت و چاره‌نووسی ئێران وه‌ك چاره‌نووسی عێراق و سووریا و وڵاتانی ناوچه‌كه‌ی لێ بێت. سێهه‌م: سیاسه‌تی ناوه‌ندی ئه‌بێت ئه‌وه قبووڵ بكرێت کە ده‌سه‌لاتداران و سیاسه‌تمەدارانی ئێران زۆر به وریاییه‌وه ڕه‌چاوی دۆخی ئێران و ناوچه‌كه ئه‌كه‌ن و ئیزن به ئه‌وه ناده‌ن ئاسایشی ئێران بكه‌وێته كه‌مترین مه‌ترسییه‌وه. چواره‌م: ئه‌زمه‌ی مێژوویی ئه‌زموونی خراپ و پر له زه‌ره‌ری ساڵانی سه‌ره‌تای شۆرش وای له خەڵکی كورد كرد چیتر خۆی نه‌كاته قوربانی، ئیتر كورد نابێت به شێوازیك هه‌ڵوێست بنوێنیت كه وه‌ك ئاژاوه‌گێرو و جوداییخواز ته‌عبیری لێ بكه‌ن و هه‌موو خۆیان بده‌نه پاڵ ده‌سه‌ڵات بۆ لێدانی كورد ـ وه‌ك سه‌ره‌تای شۆڕشی 57 . ئێسته كورد به ئه‌زموونه و به شێوازی عه‌قڵانی له گه‌ڵ ڕووداوه‌كان ته‌عاموول ده‌كات و وه‌ك ئه‌وه‌ی پاش هه‌ڵبژاردنه‌كانی سه‌رده‌می موسه‌وی و ئه‌حمه‌دی نژاد كردی. پێنجه‌م: ئه‌وله‌ویه‌تی ئابووری كه‌ڵكه‌ڵه‌ی ئه‌مرۆی خه‌ڵك زۆرتر ئابوورییه و كه‌متر بیر له بواری سیاسی ده‌كه‌نه‌وه. دۆخی ناله‌باری ناوچه‌كه و هه‌رێمیش بوه‌ته هۆكارێك بۆ ئه‌وه‌ی خه‌ڵك به گشتی خۆیان له كاروباری سیاسی لابده‌ن. حاتەم مەنبەری ـ چاودێری سیاسی منیش لەو کەسانەم کە پێم وایە خەبات و تێکۆشان (بە تێکڕای رەهەندەکانیەوە) لە رۆژهەڵات لە ئاستی هەرە نزمی خویدایە و هەموو ئەو هێز و لایەنانەش کە چاوەڕوان ئەکرێ رۆڵی مۆتۆر و هەڵسووڕێنەری بزووتنەوە بگێڕن، بە کردەوە کەمنەخش و ناکاریگەرن لە ژیانی سیاسیی ئەو پارچەیەدا. من دوای سەردەستی و توانای داپڵۆساندنی کۆماری ئیسلامی لە کوردستان، کە خوی هۆیەکی بنەڕەتییە، هۆکاری سەرەکی دیکە بە دوورکەوتنەوەی ئاکتۆرە سەرەکییەکانی ناو بزووتنەوەکە لە کار و تێکۆشانی عەمەلی دەزانم، چوونکە ئەم دوورکەوتنەوە لە کاری رۆژانە، دوورکەوتنەوە لە خەڵک و، سەرەنجام دوورکەوتنەوە لە ئامانجە بنچینەییەکانی ئەم حیزبانەشە. ئامانجگەلێکی وەک دێموکراسی و پلۆرالیزمی سیاسی، یەکسانیی ژن و پیاو، دادوەریی کۆمەڵایەتی و دوورکەوتنەوە لە سیستەمی کۆن و ڕزیوی عەشایەری هەم تاکتیک و هەم ستراتێژییان بوون. کۆمەڵە و دێموکرات دە ساڵی یەکەمی دوای هاتنەسەرکاری کۆماری ئیسلامی، بە گشت هەڵە و لاوازییەکانیشیانەوە، حیزبی ناو خەڵک بوون. حیزبی ناو خەڵک بەو مانایە کە پشتیان بە خەڵکەوە و هەموو حیسابێکیشیان لە سەر پشتیوانیی خەڵک بوو. ئارشیوەکانی ئەو حیزبانە پڕن لەو قسە و بڕیارانەی کە رێبەرانیان دووپاتی ئەکەنەوە کە "پێشمەرگە و خەڵک وەک ئاو و ماسی وان و ماسی لە ئاو بڕا مانای نەمانیەتی". هەروەها ژیانێکی ساکاری پێشمەرگانە، تێکەڵاویی رۆژانەی رێىەرانیان لەگەڵ خەڵک و دژایەتی کاریگەریان لەگەڵ دەسەڵاتێکی دڕەندە و گەندەڵ لە ئێران، ئێعتبارێکی بەنرخی بۆ ئەم حیزبانە هێنابووە بەرهەم کە ئەبوا وەک گلێنەی چاویان پیپارێزن و ساڵ بە ساڵیش ئێعتباری تازەی بخەنەسەر، بەڵام رۆژانە لێیان خەرج کرد و ''هیچیان'' لە جێگای دانا. بەڵام هەڵویست و هەڵسوکەوتی ئەم حیزبانە، دوای راپەڕینی باشوور و دواتر ڕووخاندنی ڕژیمی سەدام لە لایەن ئامریکاوە، ئەوانی خستە ناو داوێکی مەترسیدارەوە و ڕۆژ دوای ڕۆژ لەو ئێعتبارەی کەمکردنەوە. ئەم هەڵویست و هەڵسوکەتە تازەیە، کە لە بری هێزی خویان و پشتیوانی خەڵک دووپاتبوونەوەی سێناریۆی عێراق لە ئێرانیان کردە ڕوانگەی زاڵی سیاسەتیان، هەردووک هێزی لەو سیاسەت و ڕوانگە پێشمەرگانەی پێشوو دوورخستەوە؛ بە کردەوە کردنیە هێزی موحتاجی ئۆردووگانشین و ئەم وەزعە تازەیەش جۆرێک ژیانی ناپێشمەرگانەی بێبەرهەمی تووشکردن کە هێشتاش کۆتاییەکەی دیار نییە. هەڵبەت درێژەکێشانی ئەم قۆناخە، لەتبوونی چەندین جارەی هەردووک حیزب و دەرکەوتنی ناکۆکییەکانیان، زیانێکی گەورەی بەم ئێعتبار و متمانەیە گەیاند و بوو بە هۆی ناهومێدیی خەڵکیش. پژاک، کە لە بۆشایی مەیدانەکەدا هاتە مەیدان، چاوەڕوان ئەکرا شوێنێکی فراوان لەم مەیدانە چۆڵکراوە پڕ کاتەوە. بەڵام دوای بڕینی چەند قۆناخی جیاواز و جێخستنی کوولتوورێکی گەورەی بەرخۆدان [نموونەی فەرزاد کەمانگەر و هاوڕییانی لە زیندن و..] سەردەمێکیش بووە جێگای هیوا بۆ بووژاندنەوەیەکی گەورە. بەڵام بە هۆی دژایەتی و تەبلیغاتی ناڕاست و ناڕەوای ئەم دوو حیزبە لە دژیان لە لایەک و بەو هۆیەش کە پژاک خوی بەشێکە لە سیاسەتی گشتیی پارتی کرێکارانی کوردستان، هێشتا نەیتوانیوە ئەم بۆشاییە پڕ کاتەوە و جووڵەیەکی گشتگیر بخاتە ناو کۆمەڵگەی رۆژهەڵات. دەربازکردنی ئەم دوو کۆسپە، بێشک ئەتوانێ پژاک بکاتە هێزێکی گرنگ، بەڵام چەندە توانای تێپەڕاندنی ئەم دوو بەربەستەی هەیە دواڕۆژ دەردیدەخات. من پێم وایە رۆژهەڵات ئیستا لە خراوترین قۆناخی سیاسیی خوی دایە. قەت وەک ئیستا زامدار و بێ دوکتور نەبووە. هیچ سەردەمێک وەک ئیستا چنگی خوێنینی تارانی لە گەروو نەچەقیوە و هاوکات چاولەدەست و بێ دەسەڵات نەبووە. بەڵام بە تەواوی دڵنیام کە، پۆتانسیەلی بۆ بزووتنەوەیەکی بەرینی تێدایە و هەم هێزی ئینسانی توانا و ژیر، تا جارێکی دیکە هەستێتەوە و رۆڵێ پێشەنگیش بگێڕێ. کێ، چۆن و کەی ئەم ''دوانە'' یەک ئەخرێن و ئەبنە هێز، ئەبێت چاوەڕوان بین و بزانین. عەبدوڵا حیجاب ـ جالاکی سیاسی/ ماستەری زانستی سیاسی له ڕوانگه‌ی منه‌وه ده‌بێ له نێوان بێده‌نگی و كپكردنی ده‌نگی ئازادیخوازیدا جیاوازی دابنێین. ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان بێده‌نگ نییه، به‌ڵام هێزه‌كانی رۆژهه‌ڵاتی كوردستان یه‌كگرتوو نین و به‌شێك به هۆی پرش و بڵاوه‌یانه‌وه، ئێستا ده‌نگی بزووتنه‌وه‌ی كورد له ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان به هیچ كوێ ڕا ناگا. نامه‌وێ لاوازیی سیاسی و كه‌موكووڕییه‌كان له قونداخه‌ی دروشمدا بپێچمه‌وه و وێنه‌یه‌كی قه‌ڵپ له ڕاستییه‌كان پیشان بده‌م، به‌ڵام زۆر نیشانه هه‌ن كه ده‌ریده‌خه‌ن ده‌لاوێكی به‌رین بۆ تێكۆشان له ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستاندا هه‌یه. له مێژ نییه كه سنه به هه‌ڵوێستی شۆڕشگێرانه‌ی ڕێزی له یه‌كێك له چالاكڤانانی بزووتنه‌وه‌ی كرێكاری گرت و به كرده‌وه له به‌رامبه‌ر سیاسه‌ت و فه‌رهه‌نگی كۆماری ئیسلامیدا ڕاوه‌ستا. له سه‌ر دیوار و له كۆڵانه‌كانی كرماشان، مه‌ریوان، بانه، بۆكان، مهاباد، ورمێ و ده‌یان شار و شارۆچكه‌ی دیكه‌ی كوردستان چه‌نده دروشم و داخوازیی هێزه سیاسییه‌كانی كوردستان وه‌به‌رچاو ده‌كه‌ون. هه‌ر یه‌ك له هێزه سیاسییه‌كانی ڕۆژهه‌ڵات مانگ نییه چه‌ند كچ و كوڕی لاو له ڕیزه‌كانیاندا وه‌رنه‌گرن و په‌روه‌رده‌یان نه‌كه‌ن. هه‌ر ئه‌و چه‌ند ڕۆژه‌ی دوایی بوو كه لاوێكی فیداكاری سنه‌یی له پێناو ئازادكردنی شه‌نگالدا گیانی به‌خت كرد. چه‌ند شه‌ڕڤانی ڕۆژهه‌ڵاتی ئێستا له ڕۆژئاڤا و باكوور له به‌ره‌كانی شه‌ڕ له دژی نه‌یارانی گه‌لی كورد دان. هێزێكی به‌رچاوی پێشمه‌رگه‌ی "پارتی ئازادیی کوردستان" چالاكانه له به‌ره‌كانی شه‌ر له دژی داعشدا شه‌ڕ ده‌كات. له بۆنه نه‌ته‌وه‌یی و حیزبیه‌كاندا، چه‌نده چالاكیی مه‌ده‌نی و سیاسی له نێوخۆی وه‌ڵات ئه‌نجام ده‌درێن. جموجۆڵی هێزی پێشمه‌رگه‌ی دوو به‌شی حیزبی دێمۆكرات و هێندێك چالاكیی هێزه‌كانی كۆمه‌ڵه له نێو خۆی وه‌ڵات، چالاكییه سه‌ربازی و سیاسییه‌كانی په‌ژاك و پشتیوانیی خه‌ڵك له بزووتنه‌وه‌ی سیاسی، هه‌موویان نیشانه‌ی ئاماده‌بوونی ڕۆژهه‌ڵاته. بۆیه‌ش زیندانه‌كانی كۆماری ئیسلامی ئێستا پڕن له تێكۆشه‌رانی كورد. ئینكار ناكرێ كه ئێستا ڕه‌وشی سیاسیی ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان وه‌ك پێویست ده‌نگدانه‌وه‌ی نییه. بێجگه له‌وه‌ش، خه‌باتێكی وێكخستوو و هاوته‌ریب له هه‌موو بواره‌كاندا بۆ ئامانجێكی هاوبه‌ش شكڵی نه‌گرتووه. هێزه سیاسییه‌كان كاتێك به شێوه‌ی گشتی باسی به‌رنامه و پلانی كاریان ده‌كه‌ن، به دڵنیاییه‌وه پتر له ٧٠ له سه‌دی داخواز و به‌رنامه‌كانیان وێك ده‌چێ. لایه‌نی وایه كه ٩٥ له سه‌دی داخواز و به‌رنامه‌كانیان یه‌كه. هه‌مووشیان باسی پێویستیی پێكه‌وه‌كاركردن و یه‌كگرتوویی ده‌كه‌ن، به‌ڵام كه دێنه‌وه سه‌ر هه‌نگاوی به كرده‌وه، هه‌نگاوه‌كانیان شل ده‌بنه‌وه. ئه‌وانه لاوازیی سیاسین كه له بواری نێوخۆییه‌وه ده‌بنه له‌مپه‌ری سه‌ر ڕێی گه‌شه‌كردنی بزووتنه‌وه‌یه‌كی یه‌كده‌نگی سیاسی له ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستاندا. به‌ڵام ڕه‌وشی ناوچه‌یی و نێونه‌ته‌وه‌یش له‌و به‌ینه‌دا زۆر كاریگه‌ریی هه‌یه. هه‌ر له‌و سێ ـ چوار ساڵه‌ی دواییدا، ڕۆژهه‌ڵاتی نێوه‌ڕاست، له بواری سیاسییه‌وه، به شێوه‌یه‌ك سه‌رەوبن بوو. كۆماری ئیسلامیی ئێران له بشێویی سیاسیی ناوچه‌کە كه‌ڵكی وه‌رگرت و جێ پێی خۆی له ناوچه‌دا به هێزتر كرد. زلهێزه‌كان، ئێستا بۆ خۆپاراستن له‌و ئاریشانه‌ی كه ئێران ده‌توانێ بۆیانی بخوڵقێنێ، پێشبركێی ئه‌وه‌یانه چۆن له گه‌ڵ دیكتاتۆریی مه‌زهه‌بی له ئێران ڕێك بكه‌ون و پله و پایه‌یه‌كی گرینگ له پارسه‌نگی هێز له ناوچه‌دا به ئێران بده‌ن. من دڵنیام كه ئه‌و نزیكایه‌تییه كاتییه، به‌ڵام تا گۆڕانی به سه‌ردا دێ، ڕه‌نگه بزووتنه‌وه‌ی كورد له ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان تووشی خه‌سارێكی قورس ببێ. بۆیه، بزووتنه‌وه‌ی كورد له ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان پێوستیی هه‌نوكه‌یی به یه‌كده‌نگی هه‌یه. بۆ ئه‌و یه‌كده‌نگییه‌ش ناكرێ به پێی دوكترینی سیاسیی ساڵه‌كانی ٨٠ی سه‌ده‌ی بیست له گه‌ڵ یه‌كتر هه‌ڵسوكه‌وت بكه‌ن. هه‌ر چۆن زلهێزه‌كان له هه‌وڵی ئه‌وه‌دان بچووكترین پوتانسیه‌لی مومكین به قازانجی خۆیان و له دژی دوژمنی هاوبه‌ش به كار بێنن، به‌و شێوه‌یه‌ش هێزه‌كانی كورد ده‌توانن له ده‌وری پلاتفۆرمێكی هاوبه‌ش كۆببنه‌وه. هه‌نگاوێكی ئه‌وتۆ، به دڵنیاییه‌وه ده‌بێته هۆی پێشوازییه‌كی به‌رین له نێو كۆمه‌ڵگەدا و ده‌نگدانه‌وه‌ی بزووتنه‌وه له ده‌ره‌وه.
هەڤپەیڤین لەگەڵ بەڕێز عەدنان حەسەنپوور، ڕۆژنامەوان، چالاکی سیاسی و زیندانیی سیاسی پێشوو سەبارەت بە دەسکەوت و خەسارەکانی
یوونس رهزایی
4/16/2016 10:19:00 AM
مەحموود بۆزئەرسڵان / ئەلمۆنیتۆر وەرگێڕانی: NNSROJ
3/17/2016 4:07:00 AM
سیمای باوی رۆشنبیر-ژورنالیست لە کوردوستاندا ئیتر لە سیمای فرۆشیارەکانی ئەو مۆڵانە ئەچێت کە دوای هەر هەورەتریشخەیەک وەک قارچک سەرهەڵدەدەن و بەردەوام لە زیادبووندان.
4/14/2016 8:08:00 AM
ئه‌گه‌ر له ساڵانی پێش هێرشی داعیشدا له باشووری كوردستان ده‌سته‌واژه‌ی وه‌ك "واسیته" و "خاڵ" و "ته‌عینات"، شویێنی "ئازادای" و "یه‌كسانی" و "داد"یان گرتبۆوه، ئه‌وا ئه‌مڕۆكه ئه‌وانه چیتر بۆ به‌ده‌ستهێنانی شوێن...
4/12/2016 4:10:00 PM
Tuesday, November 24, 2015