وەرگێڕ: ئەحمەد ئەسکەندەری
پێشه‌کییه‌ک بۆ وه‌ڕگێڕانی کوردی:
کۆڕی گشتی نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان له 107 ه‌مین کۆبوونه‌وه‌ی خۆی له ڕۆژی 1979/12/18دا به په‌سندکردنی ئه‌م په‌یماننامه‌یه هه‌نگاوێکی گرینگی هه‌ڵێنا به‌ره‌و وه‌دیهێنانی مافی یه‌کسان بۆ ژنان‌و پیاوان و ههروهها بۆ به‌گژاچوونی هه‌موو چه‌شنه سته‌مێک له‌دژی ژنان. ئه‌م په‌یماننامه‌یه هه‌موو بواره‌کانی ژیانی ئابووری، کۆمه‌ڵایه‌تی، سیاسی‌و فه‌رهه‌نگی ده‌گرێته‌وه‌و زۆر به‌وردی چووه‌ته ناو هه‌موو که‌لێن‌و قوژبنی کۆمه‌ڵگاوه‌و ده‌ستی خستووه‌ته سه‌ر ئه‌و شوێنانه‌ی وا په‌یوه‌ستن به مافی ژنانه‌وه؛ یان باشتره بگوترێت ئه‌و شوێنانه‌ی وا بێمافی ژنانی تێدا شاردراوه‌ته‌وه.
له‌نیگای ئه‌م په‌یماننامه‌یه‌وه بۆمان ده‌رده‌که‌وێت که ئه‌و دیارده نگریسانه‌ی که دونیای ئه‌وڕۆ له‌گه‌ڵیان ده‌سته‌ویه‌خه‌یه کاردانه‌وه‌یان به‌پله‌ی یه‌که‌م له‌سه‌ر ژنانه. شه‌ڕ، کوشتار، هه‌ژاری، نه‌خوێنده‌واری، دواکه‌ۆتوویی، ئاواره‌یی‌و بێخانه‌ولانه‌یی، له‌شفرۆشی‌و کاری تاقه‌تپرووکێنی منداڵان، نه‌خۆشینه‌کوشنده‌کان و له‌وانه ئه‌یدز، مردن‌و ێیلفلیج‌بوونی منداڵانی ساوا‌و ته‌نانه‌ت په‌ککه‌وته‌یی‌و بێده‌ره‌تانی پیاوانیش قورساییه‌که‌ی له‌سه‌رشانی ژنانه.
به‌ڵام که‌م نین ئه‌و بڕیارنامه، به‌ڵگه‌نامه، ڕێککه‌وتننامه‌و هتد که له‌لایه‌ن نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان‌و یان ناوه‌نده نێونه‌ته‌وه‌یی‌و جیهانیه‌کانی دیکه‌وه ده‌رچوون و لێواولێون له وشه‌ی بریقه‌دار‌و مزگێنیده‌رو ئاسۆی گه‌ش‌وڕووناک بۆ داهاتووی مرۆڤایه‌تی ده‌ستنیشانده‌که‌ن! ئه‌ی کوا ئه‌ۆ به‌هه‌شته‌و ئه‌ی بۆچی ئه‌م هه‌موو ده‌ردو مه‌ینه‌تی‌و هه‌ژاری‌و ماڵوێرانیه؟ دانانی یاسا، په‌یماننامه و له‌م چه‌شنه بڕیارانه هه‌نگاوی یه‌که‌مه. گرینگترین هه‌نگاو ڕێگا خۆشکردنه بۆ جێبه‌جێ‌بوون و به‌کرده‌وه به‌ڕێوه‌بردنیان. هه‌ربۆیه زۆر سه‌رنج‌ڕاکێش ده‌بێت بزانین ڕه‌نگدانه‌وه‌ی ئه‌م په‌یماننامه له وڵاتانی جۆراوجۆر و به‌تایبه‌ت له‌و وڵاتانه‌ی کوردی تێدا ده‌ژین چۆن بووه. ئه‌مه‌ش پێویستی به هه‌ڵسه‌نگاندنێکی تایبه‌تیه که له‌م سه‌ره‌تایه‌دا ناگونجێت‌و هیوادارم به‌م زوانه له نامیلکه‌یه‌کدا بتوانم بڵاوی بکه‌مه‌وه. هه‌ر ئه‌وه‌نده بڵێم که سوئێد‌و کووبا له مانگی سێی ساڵی 1980دا یه‌که‌مین و به‌حره‌ین له مانگی شه‌شی 2002دا دوایین ده‌وڵه‌ته که به‌م په‌یماننامه‌وه په‌یوه‌ست بوون.
ئه‌م وه‌رگێڕانه له ده‌قه ئیتگلیزیه‌که‌یه‌وه کراوه به‌کوردی و له‌گه‌ڵ ده‌قی فه‌رانسه، سوئێدی و دوو وه‌ڕگێڕانی فارسیدا به‌راورد کراوه. کاتێک که خه‌ریکی ئه‌م وه‌رگێڕانه‌بووم، گۆڤاری «ژنان» ژماره ۲ی زستانی(2002)1381م بینی که ده‌قی په‌یماننامه‌که‌ی به‌کوردی تێدابوو. وه‌رگێڕانه‌که له ده‌قی فارسیه‌که‌یه‌وه کراوه به‌کوردی‌و سه‌ره‌ڕای خۆماندووکردنی زۆر به‌داخه‌وه که‌م‌وکووڕی زۆری تێدایه چ له‌ناوه‌رۆکداو چ له‌باری زمانه‌وانیه‌وه. هه‌ڵبه‌ت خودی سه‌رچاوه فارسیه‌که‌ش به‌به‌راورد له‌گه‌ڵ ده‌قه ئینگلیزیه‌که‌ی بێ‌هه‌ڵه نیه. سپاس بۆ به‌ڕێز مه‌هاباد قه‌ره‌داغی که به‌سه‌ر وه‌رگێڕانه‌که‌دا چووه‌وه‌و سه‌رنج‌و پێشنیار و تێبینی به‌نرخی هه‌بوو.
ئه‌حمه‌د ئه‌سکه‌نده‌ری پاییزی 2002
به‌یماننامه‌ی له‌ناوبردنی هه‌موو چه‌شنه هه‌ڵاواردنێک دژبه ژنان-CEDAW-
Convention on the Elemination of all forms of Discrimination Against Women
ده‌وڵه‌تانی ئه‌ندامی ئه‌م په‌یماننامه‌یه،
به‌سه‌رنجدان له‌وه‌ی که به‌رنامه‌ی نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان جارێکی دیکه‌ش جه‌خت له‌سه‌ر باوه‌ڕی خۆی به مافه‌سه‌ره‌تاییه‌کانی مرۆڤ، به که‌رامه‌ت وبایه‌خی هه‌ر ئینسانێکی تاکه‌که‌س، به‌مافی یه‌کسان بۆ پیاوان و ژنان ده‌کات،
به‌سه‌رنجدان له‌وه‌ی که جاڕنامه‌ی مافی مرۆڤ جه‌خت له‌سه‌ر سه‌ره‌تای ناڕه‌وابوونی هه‌ڵاواردن ده‌کات‌و ڕاده‌گه‌یه‌نێت که هه‌موو مرۆڤێک به‌که‌ڕامه‌ت و مافی یه‌کسانه‌وه‌و به ئازادی له‌دایک‌ده‌بێت و هه‌موو که‌سێک بۆی هه‌یه له هه‌موو مافه‌کان‌و ئازادیه‌کانی که له په‌یماننامه‌که‌دا هاتووه، به‌بێ هیچ جیاوازیه‌ک‌و له‌وانه‌ش جیاوازبوون له‌سه‌ر بناغه‌ی جنس به‌هره‌مه‌ندبێت،
به‌سه‌رنجدان له‌وه‌ی که وڵاتانی گرێدراو به بڕیارنامه‌کانی مافی مرۆڤ ئه‌رکی سه‌رشانیانه که مافی یه‌کسان بۆ ژنان‌و پیاوان دابین بکه‌ن بۆئه‌وه‌ی له هه‌موو مافه ئابووری، کۆمه‌ڵایه‌تی، مه‌ده‌نی‌و سیاسیه‌کان به‌‌هره‌مه‌ندبن،
به‌ڕه‌چاوکردنی ئه‌وپه‌یماننامه نێونه‌ته‌وه‌ییانه‌ی که له‌ژێر چاوه‌دێری نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان‌و ناوه‌نده پسپۆڕه‌کانیدا بۆ پێشخستنی یه‌کسانی ماف له‌نێوان ژنان‌و پیاوان گه‌ڵاڵه‌کراوه،
ههروهها به‌سه‌رنجدانی بڕیارنامه‌کان، بانگه‌وازه‌کان و ڕاسپێری په‌سندکراو له‌لایه‌ن نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان‌و ناوه‌نده پسپۆڕه‌کانی بۆ به‌ره‌وپێش‌بردنی یه‌کسانی مافی پیاوان‌و ژنان،
نیگه‌ران له‌وه‌ی که سه‌ره‌ڕای ئه‌م به‌ڵگه‌نامه جۆراوجۆرانه هه‌ڵاواردنی به‌ربڵاو دژبه‌ژنان هێشتاش هه‌ر به‌رده‌وامه،
به‌وه‌بیرهێنانه‌وه‌ی ئه‌وه‌ی که هه‌ڵاواردن دژبه ژنان پێشێلکردنی سه‌ره‌تاکانی یه‌کسانی ماف‌و ڕێزگرتن له که‌رامه‌تی ئینسانه، کۆسپێکه له‌سه‌ر ڕێگای به‌شداریکردنی ژنان شانبه‌شانی پیاوان له ژیانی سیاسی، کۆمه‌ڵایه‌تی، ئابووری‌و فه‌رهه‌نگیدا له وڵاته‌که‌یان، ڕێگاده‌گرێت له گه‌شه‌کردنی به‌ختیاری کۆمهڵگاو بنه‌ماڵه‌و ههروهها ئاسته‌نگ ده‌خاته‌سه‌ر ڕێگای ژنان که به‌هۆی ئه‌وانه‌وه ناتوانن پڕاوپڕ و به‌هه‌موو تواناییه‌کانیانه‌وه له خزمه‌تی وڵاته‌که‌یان‌و مرۆڤایه‌تیدابن،
به‌نیگه‌رانی له‌وه‌ی که له‌کاتی هه‌ژاریدا ئه‌وه ژنه که به‌که‌مترین ڕاده ده‌ستی ده‌گات به بژیوی، ته‌ندروستی، خوێندن‌وفێربوون، خۆئاماده‌کردن‌و ده‌رفه‌ت بۆکارکردن‌و ههروهها پێداویستی دیکه،
به‌هاتنه‌سه‌ر ئه‌وباوه‌ڕه‌ی که دامه‌زراندنی سیسته‌مێکی نوێی ئابووری نێونه‌ته‌وه‌یی له‌سه‌ر بناغه‌ی یه‌کسانی و دادپه‌روه‌ری به شێوه‌یه‌کی زۆربه‌رچاو یارمه‌تی به‌ره‌وپێشچوونی یه‌کسانی نێوان ژنان‌و پیاوان ده‌دات، به‌سووربوون له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی که خاشه‌بڕکردنی ئاپارتاید، هه‌موو شێوه‌کانی ڕه‌گه‌زپه‌رستی، هه‌ڵاواردنی ڕه‌گه‌زی، کۆلۆنیالیسم، کۆلۆنیالیسمی‌نوێ، ده‌ستدرێژی، داگیرکردن له‌لایه‌ن بێگانه‌وه و خۆزاڵکردن‌و ده‌ستێوه‌ردان له‌کاروباری ناوخۆی وڵاتاندا بۆ دابینکردنی پڕاوپڕی مافه‌کانی پیاوان‌و ژنان ئێجگار پێویسته، به‌داکۆکیکردن له‌وه‌ی که پته‌وکردنی ئاسایش و ئاشتی نێونه‌ته‌وه‌یی، خاوکردنه‌وه‌ی بارگرژیه نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کان، چه‌کداماڵینی گشتی‌و یه‌کجاره‌کی، به‌تایبه‌ت چه‌کداماڵینی ئه‌تۆمی له‌ژێر چاوه‌دێری توندوتۆڵ‌و کارامه‌ی نێونه‌ته‌وه‌یی، داکۆکی له‌سه‌ره‌تاکانی دادپه‌روه‌ری، به‌رابه‌ری‌و به‌رژه‌وه‌ندی دوولایه‌نه له‌په‌یوه‌ندی نێوان وڵاتانداو دابینکردنی مافی چاره‌ی خۆنووسین‌و سه‌ربه‌خۆیی گه‌لانی ژێرده‌سه‌ڵاتی کۆلۆنیالی و داگیرکه‌رانی بێگانه، ههروهها ڕێزگرتن له ده‌سه‌ڵاتداره‌تی میللی‌و ته‌واوه‌تی خاک، پاڵپێوه‌نه‌ری گه‌شه‌ی کۆمه‌ڵایه‌تی‌و ئاوه‌دانی‌و له‌ئاکامدا یاریده‌ده‌ری به‌دیهێنانی یه‌کسانی نێوان پیاوان‌و ژنانه به‌ته‌واوی، به‌هاتنه‌سه‌ر ئه‌وباوه‌ڕه‌ی که ئاوه‌دانبوونه‌وه‌ی ته‌واو و پڕاوپڕی هه‌ر وڵاتێک، خۆشبژیه‌تی جیهان‌و ئامانجی ئاشتی پێویستی به زۆرترین به‌شداری ژنانه لهههلومهرجی یه‌کساندا له‌گه‌ڵ پیاوان‌و له‌هه‌موو بواره‌کاندا،
به‌وه‌بیرهێنانه‌وه‌ی ئه‌وه‌ی که ژنان به‌ڕاده‌یه‌کی ئێجگار زۆر یاریده‌ده‌ری خۆشبژیه‌تی بنه‌ماڵه‌و گه‌شه‌کردنی کۆمه‌ڵن، هه‌رچه‌ند به‌ته‌واویش به‌ڕه‌سمی نه‌ناسراوه، گرینگ‌بوونی کۆمه‌ڵایه‌تی دایکایه‌تی‌و ده‌وری دایک‌و باوک له‌بنه‌ماڵه‌و له‌به‌خێوکردنی مناڵاندا، ههروهها به‌ئاگاداری له‌وه‌ی که ده‌وری ژنان له‌منداڵبووندا نابێ بکرێته بناغه‌یه‌ک بۆ هه‌ڵاواردن به‌ڵکوو ئه‌وه‌ی که به‌خێوکردنی منداڵ پێویستی به‌دابه‌شکردنی به‌رپرسیارێتی‌یه له‌نێوان پیاوان، ژنان‌و کۆمه‌ڵکادا به‌گشتی، به‌هۆشیاربوون له‌وه‌ی که ئاڵ‌وگۆڕ له ڕۆڵی نه‌ریتی پیاوان‌و ههروهها ڕۆڵی ژنان له‌کۆمه‌ڵگا‌و له‌بنه‌ماڵه‌دا بۆگه‌یشتن به یه‌کسانی ته‌واوی ژنان‌و پیاوان پێویسته، شێلگیر له‌به‌ڕێوه‌چوونی ئه‌و سه‌ره‌تایانه‌ی له « به‌یماننامه‌ی له‌ناوبردنی هه‌موو چه‌شنه هه‌ڵاواردنێک دژبه ژنان»دا گونجێندراوه‌و هه‌ر به‌ومه‌به‌سته‌و بۆ په‌سندکردنی ئه‌و هه‌نگاوانه‌ی که پێویسته بۆنه‌هێشتنی هه‌موو چه‌شنه هه‌ڵاواردنێک‌و به‌هه‌ر شێوه‌یه‌ک هه‌ڵبگیرێن، ده‌وڵه‌تانی ئه‌ندام له‌سه‌ر ئه‌مانه‌ی خواره‌وه ڕێککه‌وتوون:
به‌شی یه‌که‌م
بڕگه‌ی 1
مه‌به‌ستی ئه‌م په‌یماننامه‌یه‌ی ئێستا له ده‌سته‌واژه‌ی «هه‌ڵاواردن دژبه ژنان» به‌مانای هه‌ر چه‌شنه جیاوازیدانان، ده‌رهاویشتن یان دانانی سنووره له‌سه‌ر بناغه‌ی جنس که ئاکامه‌که‌ی و یان مه‌به‌سته‌که‌ی لاوازکردن یان پووچه‌ڵکردنه‌وه‌ی جه‌ختکردن، به‌هره‌مه‌ندبوون یان ئه‌نجامدانیه‌تی له‌لایه‌ن ژنانه‌وه ـ به‌بێ ڕه‌چاوکردنی ئه‌وه‌ی که هاوسه‌رداره یان نه، له‌سه‌ر بناغه‌ی یه‌کسانی ژن‌وپیاو، مافی مرۆڤ‌و ئازادیه بنهڕهتیهکان له‌بواری سیاسی، ئابووری، فه‌رهه‌نگی، مه‌ده‌نی و یان هه‌ر بوارێکی دیکه‌دا،
بڕگه‌ی 2
ده‌وڵه‌تانی ئه‌ندام هه‌موو چه‌شنه هه‌ڵاواردنێک دژبه ژنان له‌هه‌ر شێوه‌یه‌ک بێ، مه‌حکووم ده‌که‌ن و یه‌کده‌نگ به‌هه‌موو شێوه‌یه‌کی گونجاو و به‌بێ وه‌دواخستن سیاسه‌تێک په‌یڕه‌و ده‌که‌ن بۆ بنبڕکردنی هه‌ڵاواردن دژبه‌ژنان‌و بۆ ئه‌م ئامانجه به‌ئه‌رکی خۆیانی داده‌نێن که:
ئا ـ سه‌ره‌تای یه‌کسانی نێوان پیاوان و ژنان له ده‌ستووری وڵاتدا یان له یاساکانی دیکه‌دا به‌پێی پێویست، ئه‌گه‌ر هه‌تا ئێستا نه‌کرابێت، بگونجێنن بۆئه‌وه‌ی له‌ڕێگای یاساو به‌هه‌ر شێوه‌یه‌کی دیکه دڵنیایی بدرێت بۆ به‌ڕێوه‌بردنی ئه‌م سه‌ره‌تایه به‌کرده‌وه؛
ب ـ په‌سندکردنی یاسای پێویست و هه‌نگاوه‌کانی دیکه و له‌وانه ئه‌گه‌ر پێویست‌بێت سزادان‌و قه‌ده‌غه‌کردنی هه‌موو چه‌شنه هه‌ڵاواردنێک دژ به‌ژنان؛
پ ـ دامه‌زراندنی پارێزگاری یاسایی له مافه‌کانی ژنان له‌سه‌ر بناغه‌یه‌کی یه‌کسان له‌گه‌ڵ پیاواندا و دڵنیاکردن بۆ پاراستنی کاریگه‌رانه‌ی ژنان دژبه هه‌رچه‌شنه کرده‌وه‌یه‌کی هه‌ڵاواردن‌ئامێز به‌هۆی دادگای لێهاتووی سه‌رانسه‌ری وڵات‌و دام‌وده‌زگا گشتیه‌کانی دیکه‌وه؛
ت ـ خۆپاراستن له هه‌ر چه‌شنه ره‌فتارێک یان هه‌نگاوی هه‌ڵاواردن‌ئامێز دژبه ژنان و دڵنیاکردن له‌وه‌ی که ده‌سه‌ڵات‌و دامه‌زراوه ده‌وڵه‌تیه‌کان شانبه‌شانی ئه‌م ئه‌رکانه ده‌چنه پێشه‌وه؛
ج ـ هه‌ڵگرتنی هه‌موو هه‌نگاوێکی پێویست بۆ بنبڕکردنی هه‌ڵاواردن دژبه ژنان له‌لایه‌ن هه‌ر تاکه‌که‌س، ڕێکخراوه و یان کۆمپانیایه‌که‌وه بێ؛
چ ـ هه‌ڵگرتنی هه‌موو هه‌نگاوێکی پێویست و له‌وانه دانانی یاسا بۆ گۆڕین یان نههێشتنی ئه‌و یاساو بڕیارو داب‌ونه‌ریتانه‌و یان ئه‌و کرده‌وانه‌ی که هه‌ڵاواردنی دژبه ژنانیان تێدایه؛
ح ـ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی هه‌موو بڕیارێکی سزادان له وڵاتدا که هه‌ڵاواردنی دژبه ژنانیان تێدایه،
بڕگه‌ی 3
وڵاتانی ئه‌ندام ده‌بێ له‌هه‌موو بواره‌کان، به‌تایبه‌ت بواره سیاسی، کۆمه‌ڵایه‌تی، ئابووری‌و فه‌رهه‌نگیه‌کاندا هه‌نگاوی گونجاو، له‌وانه هه‌نگاوی یاسادانه‌رانه هه‌ڵگرن بۆ ده‌سته‌به‌رکردنی گه‌شه‌ی ته‌واو و پێشکه‌وتنی ژنان به‌مه‌به‌ستی مسۆگه‌رکردنی به‌کارهێنان‌و به‌هره‌مه‌ندبوونیان له مافه‌کانی مرۆڤ‌و ئازادیه بنهڕهتیهکان له‌سه‌ر بناغه‌یه‌کی یه‌کسان له‌گه‌ڵ پیاوان،
بڕگه‌ی 4
-1 هێنانه‌کایه‌ی چاره‌سه‌ری کاتی‌و تایبه‌تی له‌لایه‌ن وڵاتانی ئه‌ندامه‌وه بۆ به‌کرده‌وه خێراکردنی یه‌کسانی نێوان پیاوان‌و ژنان به به‌راورد له‌گه‌ڵ ئه‌م په‌یماننامه‌یه، نابێ وه‌کوو هه‌ڵاواردنێک بکه‌وێته‌به‌رچاو. ههروهها ناشبێت به‌هیچ چه‌شنێک ئه‌نجامه‌که‌ی ئه‌وه‌بێت که له‌گه‌ڵ خۆیدا هێشتنه‌وه‌ی شێوه‌ی جیاوازو نابه‌رابه‌ر به‌دی‌بێنێت؛ ئه‌م هه‌نگاوانه هه‌رکه ئامانجی یه‌کسانی ده‌رفه‌ت‌و ڕه‌فتار به‌دیهات ده‌بێ هه‌ڵبوه‌شێندرێنه‌وه،
-2 هێنانه‌کایه‌ی چاره‌سه‌ری تایبه‌تی له‌دووتوێی ئه‌و هه‌نگاوانه‌ی له‌لایه‌ن وڵاتانی ئه‌ندامه‌وه له‌م په‌یماننامه‌یه‌دا هاتوون و ئامانجیان به‌رگریکردنه له دایکایه‌تی، نابێ به هه‌نگاو بۆ هه‌ڵاواردن دابنرێن،
بڕگه‌ی 5
وڵاتانی ئه‌ندام ده‌بێ هه‌موو هه‌نگاوێکی گونجاو هه‌ڵگرن بۆ:
ئا ـ گۆڕینی ئاکاره کۆمه‌ڵایه‌تی‌و فه‌رهه‌نگیه‌کانی پیاوان‌و ژنان له پێناوی نههێشتنی پێشداوه‌ری و داب‌ونه‌ریت‌و هه‌موو ئه‌و ئاکارانه‌ی که له‌سه‌ر بناغه‌ی نزم‌تێڕوانین‌و یان به به‌رزتێڕوانینی یه‌کێک له جنسه‌کانه‌و یان به‌نموونه‌یی‌کردنی ڕۆڵی ژنان‌و پیاوان دامه‌زراون؛
ب ـ دڵنیابوون له‌وه‌ی که په‌روه‌رده‌ی بنه‌ماڵه تێگه‌یشتنێکی باشتر له دایکایه‌تی ده‌گرێته‌وه که‌ده‌بێته کرده‌وه‌یه‌کی کۆمه‌ڵایه‌تی‌و ناسینی به‌رپرساێتی هاوبه‌شی پیاوان‌و ژنان له به‌خێوکردن‌و گه‌شه‌کردنی منداڵه‌کانیان. ئه‌مه‌ش ئه‌و تێگه‌یشتنه دێنێت که به‌رژه‌وه‌ندی منداڵان له هه‌موو بوارێکدا له‌سه‌رووی هه‌موو شته‌یه‌که‌وه ده‌بێت؛
بڕگه‌ی 6
وڵاتانی ئه‌ندام هه‌موو هه‌نگاوێکی شیاو، له‌دووتوێی یاسادانان هه‌ڵده‌گرن بۆ له‌ناوبردنی هه‌موو شێوه‌کانی کڕین‌و فرۆشتنی ژنان و ههروهها که‌ڵکی ئاوه‌ژوو‌وه‌رگرتن4 له له‌شفرۆشی ژنان،
به‌شی دووهه‌م
بڕگه‌ی 7
وڵاتانی ئه‌ندام هه‌موو هه‌نگاوێکی شیاو بۆ نههێشتنی هه‌ڵاواردن له‌دژی ژنان له‌ژیانی سیاسی‌و کۆمه‌ڵایه‌تی وڵاته‌که‌یان هه‌ڵده‌گرن‌و به‌تایبه‌ت ژنان دڵنیاده‌که‌ن له‌وه‌ی که له‌گه‌ڵ پیاواندا مافی یه‌کسانیان ئه‌بێت له:
ئا ـ ده‌نگدان له‌هه‌موو هه‌ڵبژاردنه‌کان‌و ڕاپرسیه گشتیه‌کانداو ههروهها مافی خۆپاڵاوتنیان ده‌بێت له هه‌موو ئۆرگانه هه‌ڵبژێردراوه‌کاندا؛
ب ـ به‌شداریکردن له گه‌ڵاڵه‌کردنی سیاسه‌ته‌کانی ده‌وڵه‌تدا‌و ههروهها له جێبه‌جێکردنیاندا، ههروهها به‌ده‌سته‌وه‌گرتنی کاروباری ده‌وڵه‌تی‌و ئه‌نجامدانی هه‌موو ئه‌رکێکی ده‌وڵه‌تی له هه‌موو ئاستێکدا؛
پ ـ به‌شداریکردن له ڕێکخراوه نامیریه‌کان و ئه‌و کۆمه‌ڵانه‌ی به خه‌می ژیانی سیاسی‌و کۆمه‌ڵایه‌تی وڵاته‌که‌وه‌ن؛
بڕگه‌ی 8
وڵاتانی ئه‌ندام هه‌موو هه‌نگاوێکی شیاو هه‌ڵده‌گرن بۆ دڵنیاکردنی ژنان له‌وه‌ی که به‌مافی یه‌کسان له‌گه‌ڵ پیاوان‌و به‌بێ هیچ چه‌شنه هه‌ڵاواردنێک ده‌رفه‌تیان ئه‌درێتێ بۆ نوێنه‌رایه‌تیکردنی حکوومه‌ته‌که‌ی خۆیان له ئاستی نێونه‌ته‌وه‌ییداو بۆ به‌شداریکردن له کاروباری ڕێکخراوه نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کاندا،
بڕگه‌ی 9
-1 وڵاتانی ئه‌ندام ده‌بێ مافی یه‌کسان وه‌کوو پیاوان بده‌ن به‌ژنان بۆ وه‌ده‌ستهێنان، گۆڕین‌و یان هێشتنه‌وه‌ی شارۆمه‌ندێتی خۆیان. به تایبه‌ت ئه‌بێ دڵنیابکرێن که نه‌هاوسه‌رێتی له‌گه‌ڵ بێگانه‌یه‌ک‌و نه گۆڕینی شارۆمه‌ندێتی له‌لایه‌ن مێرده‌وه له‌کاتی هاوسه‌رێتیدا نابێ شارۆمه‌ندێتی ژنه‌که بگۆرێت، بیکا به‌که‌سێکی بێده‌وڵه‌ت و یان به‌زۆر شارۆمه‌ندێتی مێرده‌که‌ی به‌سه‌ردا بسه‌پێنێت.
-2 وڵاتانی ئه‌ندام ده‌بێ به ڕه‌چاوکردنی شارۆمه‌ندێتی منداڵه‌کانیان، مافی یه‌کسان له‌گه‌ڵ پیاوان بۆژنان ده‌سته‌به‌ر بکه‌ن.
به‌شی سێهه‌م
بڕگه‌ی 10
وڵاتانی ئه‌ندام ده‌بێ هه‌موو هه‌نگاوێکی شیاو بۆ نههێشتنی هه‌ڵاواردن له‌دژی ژنان هه‌ڵگرن بۆئه‌وه‌ی دڵنیایان بکه‌ن که مافی یه‌کسانی وه‌ک‌پیاوانیان ده‌درێتێ له‌بواری په‌روه‌رده‌داو به‌تایبه‌ت بۆ دڵنیاییدان به‌وان له‌سه‌ر بناغه‌ی یه‌کسانی پیاوان‌و ژنان له:
ئا ـ هه‌لومه‌رجی وه‌ک‌یه‌ک بۆفێربوون له‌بواری پسپۆڕێتیدا که ڕێگه‌خۆشکه‌رن بۆ په‌یداکردنی کار، ده‌ستڕاگه‌یشتن به فێربوون‌و وه‌رگرتنی بڕوانامه له دام‌وده‌زگاکانی په‌روه‌رده له‌هه‌موو ئاستێک چ‌له شارو چ‌له‌گونده‌کان؛ ئه‌م یه‌کسانیه ده‌بێت له‌فێرکردنی پێش‌قوتابخانه، خوێندنی گشتی، تێکنیکی، پسپۆڕێتی‌و په‌روه‌رده‌ی پیشه‌سازی باڵاو ههروهها له هه‌موو جۆره‌کانی فێرکردنی پسپۆڕانه ده‌سته‌به‌ر بکرێت،
ب ـ ده‌ستڕاگه‌یشتن به‌هه‌مان خولی فێرکردن‌و خوێندن، هه‌مان تاقیکردنه‌وه‌و ده سته‌ی مامۆستایان به‌هه‌مان ئاستی لێوه‌شاوه‌ییه‌وه و جێوشوێنی خوێندنگای وه‌ک‌یه‌ک به‌که‌ره‌سته‌و پێداویستی چوونیه‌ک له‌باری چۆنایه‌تیه‌وه،
پ ـ بنبڕکردنی هه‌رچه‌شنه چه‌مکێکی نموونه‌یی سهبارهت به ڕۆڵی ژنان و پیاوان له‌هه‌موو ئاستێکداو له‌هه‌موو شێوه‌کانی فێرکردن له‌ڕێگای هاندان بۆ فێربوونی شانبه‌شان و ههروهها جۆره‌کانی دیکه‌ی فێرکردن که یارمه‌تیده‌رن بۆ گه‌ێشتن به‌م مه‌به‌سته‌و به‌تایبه‌ت به چاوخشاندنه‌وه به‌سه‌ر ده‌قی کتێبه‌کان‌و به‌رنامه‌ی خوێندنگه‌کان‌و ههروهها به‌گونجاندنی شێوازه‌کانی وانه‌گوتنه‌وه (ده‌رسدان)،
ت ـ هه‌بوونی ده‌رفه‌تی یه‌کسان بۆ کهڵکوهرگرتن له ده‌رماڵه‌ی خوێندکاران و ههروهها کۆمه‌کی دیکه‌ی خوێندن،
ج ـ هه‌بوونی ده‌رفه‌تی یه‌کسان بۆ سوودوه‌رگرتن له به‌رنامه‌کانی درێژه‌دان به‌خوێندن، له‌وانه به‌رنامه‌ی خوێنده‌وارکردنی گه‌وره ساڵان‌و به‌تایبه‌ت ئه‌وده‌رفه‌تانه‌ی ئامانجیان که‌مکردنه‌وه‌ی هه‌رچه‌شنه که‌لێنێکه وا له‌نێوان ژنان‌و پیاواندا به‌دیده‌کرێت، به‌زووترین کاتی گونجاو،
چ ـ که‌مکردنه‌وه‌ی ڕاده‌ی ده‌ستهه‌ڵگرتنی کچانی خوێندکار له‌خوێندن و داڕشتنی به‌رنامه بۆ ئه‌و کچ‌و ژنانه‌ی که پێشوه‌خت خوێندنگه‌یان به‌جێهێشتووه،
ح ـ دابینکردنی ده‌رفه‌تی یه‌کسان بۆ به‌شداری چالاکانه له وه‌رزش‌و ڕاهێنانی جه‌سته‌یی،
خ ـ ده‌ستڕاگه‌یشتن به‌زانیاری له‌سه‌ر ڕاهێنانی تایبه‌ت بۆ یارمه‌تیدان و دڵنیاکردن له‌ته‌ندروستی‌و خۆشبژیه‌تی بنه‌ماڵه‌کان‌و له‌وانه زانیاری‌و ئامۆژگاری سهبارهت به پلانداڕشتن بۆ منداڵبوون.
بڕگه‌ی 11
-1 وڵاتانی ئه‌ندام هه‌موو هه‌نگاوێکی شیاو بۆ نههێشتنی هه‌ڵاواردن له دژی ژنان له‌بواری دابینکردنی کار هه‌ڵده‌گرن بۆ دڵنیاکردن له هاومافی له‌سه‌ر بناغه‌ی یه‌کسانی پیاوان‌و ژنان‌و به‌تایبه‌ت:
ئا ـ مافی کارکردن وه‌کوو مافێکی بێ ئه‌ملاوئه‌ولای هه‌موو مرۆڤێک؛
ب ـ مافی به‌هره‌مه‌ندبوون له ده‌رفه‌تی وه‌ک‌یه‌ک له بازاری کاردا، له‌وانه به‌کارهێنانی پێوانه‌ی یه‌کسان له‌هه‌ڵبژاردندا بۆ ده‌ستبه‌کاربوون،
پ ـ مافی هه‌ڵبژاردنی سه‌ربه‌ست بۆ هه‌رچه‌شنه کارو فرمانێک، مافی گه‌شه‌کردن، هێمنایه‌تی له‌سه‌رکارو هه‌موو چه‌شنه ده‌رماڵه‌و هه‌لومه‌رجی خزمه‌تگوزاری‌و مافی به‌شداریکردن له خولی فێرکردنی پیشه‌یی‌و دیسانه‌وه فێرکردنه‌وه و له‌وانه فێربوونی کارو ڕاهێنانی پێشکه‌وتووی کارو فێرکردنی ناوبه‌ناو و به‌دوای یه‌کدا،
ت ـ مافی وه‌رگرتنی پاره‌ی یه‌کسان له‌وانه ده‌رماڵه، ڕه‌فتاری یه‌کسان به ڕه‌چاوکردنی ئه‌وکارانه‌ی که هاوسه‌نگن و ههروهها ره‌فتاری یه‌کسان له‌کاتی هه‌ڵسه‌نگاندنی چۆنایه‌تی کاره‌که،
ج ـ مافی دابینکردنی کۆمه‌ڵایه‌تی، به‌تایبه‌ت له‌کاتی خانه‌نشینی، بێکاربوون، نه‌خۆشی، که‌متوانایی و پیری‌و جۆره‌کانی دیکه‌ی ناکارامه‌یی له‌کاردا‌و ههروهها مافی پشوو به‌مووچه وه‌رگرتنه‌وه،
چ ـ مافی پارێزگاری ته‌ندروستی‌و هێمنایه‌تی لهههلومهرجی کارکردندا و له‌وانه پاراستنی فرمانی ئاسایی منداڵبوون،
-2 به‌مه‌به‌ستی پێشگرتن له هه‌ڵاواردنی دژبه ژنان له‌سه‌ر بناغه‌ی هاوسه‌رێتی یان منداڵبوون‌و بۆئه‌وه‌ی به‌شێوه‌یه‌کی کاریگه‌ر مافی ئه‌وان بۆکارکردن ده‌سته‌به‌ر بکرێت، وڵاتانی ئه‌ندام ده‌بێ هه‌نگاوی شیاو هه‌ڵگرن بۆ:
ئا ـ قه‌ده‌غه‌کردن‌و دانانی سزای یاسایی بۆ له‌کارده‌رکردنی ژنان به‌هۆی دووگیانی‌و یان پشوو وه‌رگرتن بۆ منداڵبوون‌و یان هه‌ڵاواردن و ده‌رکردن له‌سه‌ر بناغه‌ی هاوسه‌رێتی،
ب ـ دابینکردنی مۆڵه‌ت له‌کاتی منداڵبووندا به‌مووچه‌وه یان به ده‌رماڵه‌ێ کۆمه‌ڵایه‌تی هاوسه‌نگ له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌و به‌بێ له‌کیسچوونی کاره‌که‌ی پێشوویان‌و پله‌ی پێشکه‌وتن له‌کاره‌که‌و ده‌رماڵه کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کانی،
پ ـ هاندان بۆ دابینکردنی خزمه‌تگوزاری کۆمه‌ڵایه‌تی پێویست بۆ پشتگیری‌و باربده‌دانی دایک‌وباوک به‌مه‌به‌ستی تێکه‌ڵکردنی ئه‌رکه بنه‌ماڵه‌ییه‌کانیان له‌گه‌ڵ به‌رپرسیارێتی له‌سه‌ر کارو به‌شداری له ژیانی گشتیدا. به‌تایبه‌ت له‌ڕێگای هه‌وڵدان بۆ پێکهێنان‌و گه‌شه‌پێدانی تۆڕێک بۆ دام‌وده‌زگاکانی چاوه‌دێری منداڵان،
د ـ دابینکردنی پاراستنی تایبه‌تی بۆژنان له‌کاتی دووگیانیدا له‌سه‌ر ئه‌وکارانه‌ی وا ده‌رکه‌وتووه که زیانبه‌خشن،
-3 یاسای پارێزه‌ر سهبارهت به‌و بابه‌تانه‌ی له‌م بڕگه‌یه‌دا هاتوون ده‌بێ ناوبه‌ناو و له‌به‌ر تیشکی زانیاری ته‌کنیکی‌و زانستیانه‌دا پێداچوونه‌وه‌یان له‌سه‌ر بکرێت‌و به‌گوێره‌ی پێویست هه‌ڵبوه‌شێندرێنه‌وه و یان په‌ره‌یان‌پێبدرێت،
بڕگه‌ی 12
-1 وڵاتانی ئه‌ندام ده‌بێ هه‌موو هه‌نگاوێکی پێویست هه‌ڵگرن بۆ بنبڕکردنی هه‌ڵاواردن دژبه ژنان له‌بواری ته‌ندروستی‌و چاوه‌دێریدا. ئه‌مه‌ش به‌و مه‌به‌سته‌ی دڵنیابن که له‌سه‌ر بناغه‌ی یه‌کسانی نێوان ژنان‌و پیاوان ده‌ستیان ڕابگات به خزمه‌تگوزاریه‌کانی ته‌ندروستی و چاوه‌دێری‌و له‌وانه ئه‌و خزمه‌تگوزاریانه‌ی که په‌یوه‌ستن به پلانداڕشتنی منداڵبوونه‌وه،
-2 به‌بێ پێشگرتن له ئه‌رکه‌کانی به‌شی یه‌که‌می ئه‌م بڕگه‌یه وڵاتانی ئه‌ندام ده‌بێ خزمه‌تگوزاری شایسته له‌کاتی دووگیانی، منداڵبوون‌و ماوه‌ێ پاش منداڵبوونیشدا بۆ ژنان ده‌سته‌به‌ربکه‌ن‌و به‌پێی پێویست خزمه‌تکاری به‌خۆڕایی‌و ههروهها خوارده‌مه‌نیش له‌کاتی دووگیانی‌و شیرداندا بۆیان دابینبکه‌ن،
بڕگه‌ی 13
وڵاتانی ئه‌ندام ده‌بێ هه‌موو هه‌نگاوێکی پێویست هه‌ڵبگرن بۆ بنبڕکردنی هه‌ڵاواردن دژبه ژنان له‌بواره‌کانی دیکه‌ی ژیانی ئابووری‌و کۆمه‌ڵایه‌تیدا به‌مه‌به‌ستی دابینکردنی مافی وه‌ک‌به‌ک له‌سه‌ر بناغه‌ی یه‌کسانی نێوان ژنان‌و پیاوان به‌تایبه‌تی:
ئا ـ مافی وه‌رگرتنی ده‌رماڵه‌ێ خێزان،
ب ـ مافی وه‌رگرتنی وام له‌بانک، بارمته‌دانان‌و شێوه‌کانی دیکه‌ی متمانه‌ی دارایی،
پ ـ مافی به‌شداریکردن له چالاکی بۆ شادڕاگرتنی له‌ش، وه‌ڕزش‌و هه‌موو لایه‌نه‌کانی ژیانی فه‌رهه‌نگی،
بڕگه‌ی 14
-1 وڵاتانی ئه‌ندام ده‌بێ ئه‌و گیروگرفته تایبه‌تیانه بده‌نه‌به‌ر سه‌رنج که ژنانی لادێ له‌گه‌ڵی به‌ره‌وڕوون‌و ئه‌و ده‌وره گرینگه‌ی ئه‌م ژنانه ده‌یگێڕن له‌درێژه‌پێدان به ژیانی ئابووری بنه‌ماڵه‌و له‌دووتوێی کاری بێ‌قه‌ره‌بوودا ده‌بێ هه‌موو هه‌نگاوێکی شیاو هه‌ڵبگیرێت بۆ دڵنیابوون له به‌کارهێنانی بڕیاره‌کانی ئه‌م په‌یماننامه‌یه بۆ ژنانی لادێ،
-2 وڵاتانی ئه‌ندام ده‌بێ هه‌موو هه‌نگاوێکی شیاو هه‌ڵگرن بۆ بنبڕکردنی هه‌ڵاواردن له‌دژی ژنانی لادێ به‌و مه‌به‌سته‌ی دڵنیابن که له‌سه‌ر بناغه‌ی یه‌کسانی نێوان پیاوان‌و ژنان، به‌شداری ده‌که‌ن‌و که‌ڵک له گه‌شه‌کردنی لادێکان وه‌رده‌گرن به‌تایبه‌ت ده‌بێ دڵنیابن له‌وه‌ی که‌ئه‌م ژنانه مافی ئه‌وه‌یان هه‌یه که:
ئا ـ به‌شداری‌بکه‌ن له‌داڕشتن‌و جێبه‌جێکردنی گه‌ڵاڵه‌ی ئاوه‌دانکردنه‌وه له هه‌موو ئاستێکدا،
ب ـ ده‌ستیان ڕابگات به‌داموده‌زگاکانی سه‌رپه‌رشتی ته‌ندروستی به تێروته‌سه‌لی و له‌وانه زانیاری، ڕاوێژگاری‌و خزمه‌تگوزاری له پلانداڕشتنی منداڵبووندا،
پ ـ راسته‌وخۆ که‌ڵکوه‌ربگرن له به‌رنامه‌کانی دابینکردنی کۆمه‌ڵایه‌تی،
ت ـ به‌ده‌ستهێنانی هه‌موو چه‌شنه فێرکاری‌و په‌روه‌رده، ڕه‌سمی یان ناڕه‌سمی‌و له‌وانه ئه‌وبه‌شه‌ی په‌یوه‌سته به‌فێرکردنی خوێندن‌و نووسین‌و ههروهها سوود وه‌رگرتن له هه‌موو خزمه‌تگوزاریه‌کانی کۆمهڵگاو هه‌ڵسووڕانی ڕاوێژکارانه به‌مه‌به‌ستی زیادکردنی شایسته‌یی ته‌کنیکی خۆیان،
ج ـ ڕێکخستنی ده‌سته‌و تاقمی خۆیارمه‌تیده‌ر و کۆڕه هه‌ره‌وه‌زیه‌کان به‌مه‌به‌ستی ده‌ستڕاگه‌یشتنی یه‌کسان به‌سه‌رچاوه ئابووریه‌کان له‌ڕێگای دامه‌زران له‌سه‌ر کار، یان خۆدامه‌زراندنه‌وه،
چ ـ به‌شداریکردن له هه‌موو چالاکیه‌کانی کۆمه‌ڵگادا،
ح ـ سوود وه‌رگرتن له وام‌و متمانه‌ی دارایی کشت‌وکاڵی، ئاسانکاریه‌کانی بازاڕپه‌یداکردن، ته‌کنۆلۆژی له‌بارو ههروهها ڕه‌فتاری یه‌کسان، چاکسازی زه‌ویوزار و دابه‌شکردنی زه‌وی کشتوکاڵ‌و ههروهها له گه‌ڵاله‌کانی کێڵاندنی سه‌رله‌نوێی زه‌وی،
خ ـ به‌هره‌مه‌ندبوونی تێروته‌سه‌ل له مه‌رجه‌کانی ژیان، به‌تایبه‌ت ئه‌وه‌نده‌ی په‌یوه‌سته به خانووبه‌ره، پاکووخاوێنی، ئاوو کاره‌با، هاتوچوو و په‌یوه‌ندیه‌کان،
به‌شی چواره‌م
بڕگه‌ی 15
-1 ده‌وڵه‌تانی ئه‌ندام ده‌بێ ژنان له‌به‌رامبه‌ر یاسادا یه‌کسان له‌گه‌ڵ پیاوان دابنێن،
-2 ده‌وڵه‌تانی ئه‌ندام ده‌بێ له‌بابه‌ته مه‌ده‌نیه‌کاندا هاوتا له‌گه‌ڵ پیاوان تواناکاریه یاساییه‌کان بۆژنان دابینبکه‌ن و هه‌مان هه‌لومه‌رجیان بۆ بخولقێنن بۆ ئه‌وه‌ی بتوانن که‌ڵک له‌و تواناکاریانه وه‌ربگرن. به‌تایبه‌ت ده‌بێ مافی یه‌کسان به‌ژنان بدرێت بۆ به‌ستنی ڕێکه‌وتننامه و بۆ به‌ڕێوه‌بردنی ماڵ‌وسامان و ههروهها ده‌بێ له‌گه‌ڵ ژنان له هه‌موو قۆناخه‌کان‌و کاروباری دادگاکان‌و مه‌حکه‌مه‌کاندا به شێوه‌یه‌کی یه‌کسان ڕه‌فتاربکرێت،
-3 ده‌وڵه‌تانی ئه‌ندام ده‌یسه‌لمێنن که هه‌موو ڕێکه‌وتننامه‌کان‌و هه‌ر به‌ڵگه‌نامه‌یه‌کی دیکه‌ی تایبه‌ت به تاکه‌که‌س له‌هه‌ر چه‌شنێک که لایه‌نی یاساییان هه‌یه‌و بۆ سنووردارکردنی تواناییه یاساییه‌کانی ژنان ئاراسته‌کراون، ده‌بێ به‌ته‌واوی هه‌ڵبوه‌شێندرێنه‌وه،
-4 ده‌وڵه‌تانی ئه‌ندام ده‌بێ مافی یه‌کسان بده‌ن به‌پیاوان‌و ژنان له‌و بواره یاساییانه‌دا که ده‌گه‌ڕێنه‌وه سه‌ر هاتوچووی که‌سه‌کان‌و ئازادی هه‌ڵبژاردنی خانوو و شوێنی ژیان،
بڕگه‌ی 16
-1 ده‌وڵه‌تانی ئه‌ندام ده‌بێ هه‌موو هه‌نگاوێکی پێویست هه‌ڵگرن بۆ بنبڕکردنی هه‌ڵاواردن له‌دژی ژنان له‌هه‌موو بابه‌تێکدا که په‌یوه‌ندی به هاوسه‌رێتی‌و بنه‌ماڵه‌وه هه‌یه، به‌تایبه‌ت ده‌بێ له‌سه‌ر بناغه‌ی یه‌کسانی نێوان پیاوان‌و ژنان دڵنیابکرێن له:
ئا ـ مافی وه‌ک‌یه‌ک بۆ پێکه‌وه‌نانی ئازادانه‌ی ژیانی هاوسه‌رێتی،
ب ـ مافی وه‌ک‌یه‌ک بۆ هه‌ڵبژاردنی هاوسه‌ر و مافی ئه‌وه‌ی ته‌نیا له‌سه‌ر خواستی ئازادانهو ته‌واوی خۆیان بچنه‌ناو ژیانی هاوسه‌رێتیه‌وه،
پ ـ ماف‌و ئه‌رکه‌کانی وه‌ک‌یه‌ک له‌کاتی ژیانی هاوسه‌رێتی‌و ههروهها له‌کاتی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌یدا،
ت ـ ماف‌و ئه‌رکه‌کانی وه‌ک‌یه‌ک بۆ دایک‌وباوک به‌بێ ڕه‌چاوکردنی ئاستی په‌یوه‌ندی هاوسه‌رێتی له‌و بابه‌تانه‌دا که ده‌گه‌ڕێته‌وه سه‌ر منداڵه‌کانیان، له‌هه‌موو کاتێکدا ده‌بێ به‌رژه‌وه‌ندی منداڵان له‌سه‌ره‌وه‌ی هه‌موو شتێکه‌وه‌بێت.
ج ـ مافی وه‌ک‌یه‌ک بۆ بڕیاردانی ئازادانهو به‌رپرسانه له‌سه‌ر ژماره‌ی منداڵ‌و ماوه‌ی نێوان له‌دایکبوونیان‌و ده‌ستڕاگه‌یشتن به زانیاری، په‌روه‌رده‌و ئامرازی پێویست بۆ ئه‌وه‌ی بتوانن ئه‌م مافانه‌ی خۆیان جێبه‌جێ‌بکه‌ن،
چ ـ ماف‌و ئه‌رکه‌کانی وه‌ک‌یه‌ک سهبارهت به به‌خێوکردن، سه‌رپه‌رشتیکردن‌و چاوه‌دێری منداڵان‌و منداڵی به‌خۆوه‌گیراو و یان شتی‌‌دیکه‌ی له‌م چه‌شنه ئه‌گه‌ر بێتوو ئه‌م چه‌مکانه هه‌بێت‌و یاسای وڵات بیانگرێته‌وه، له‌هه‌موو کاتێکدا ده‌بێ به‌رژه‌وه‌ندی منداڵان له‌سه‌ره‌وه‌ی هه‌موو شتێکه‌وه‌بێت.
ح ـ مافی تاکه‌که‌سی وه‌ک‌یه‌ک بۆ ژن‌ومێرد‌و له‌وانه مافی هه‌ڵبژاردنی ناوی بنه‌ماڵه، کارو پیشه،
خ ـ مافی یه‌کسان بۆ هه‌ردووک هاوسه‌ر سهبارهت به خاوه‌ندارێتی، وه‌ده‌ستهێنان، به‌ڕێوه‌بردن، ڕاپه‌ڕاندن، له‌به‌رده‌ستدابوون‌و کهڵکوهرگرتن له مڵک‌وسامان چ به‌خۆڕایی بێت و یان پاره‌ی تێبچێت،
-2 ده‌ستنیشانکردن‌و ماره‌کردنی منداڵ نابێ هیچ چه‌شنه کاریگه‌رێتی یاسایی هه‌بێ و هه‌موو کارێکی پێویست‌و له‌وانه هه‌نگاوی یاسایی ده‌بێ بۆدیاریکردنی لانی که‌می ته‌مه‌نی هاوسه‌رێتی‌و ئه‌وه‌ی که هاوسه‌رێتی ده‌بێ له‌تۆمارگه‌یه‌کی ره‌سمیدا تۆماربکرێت، هه‌لبگیرێت،
به‌شی پێنجه‌م
بڕگه‌ی 17
-1 به‌مه‌به‌ستی تاوتوێکردنی ڕه‌وتی جێبه‌جێکردن‌و چوونه‌پێشی ئه‌م په‌یماننامه‌یه ده‌بێ کۆمیته‌ی بنبڕکردنی هه‌ڵاواردن دژبه‌ژنان (که له‌مه‌ودوا به کۆمیته ناوده‌برێت) پێکبێت. کۆمیته له‌کاتی وه‌گه‌ڕکه‌وتنی ئه‌م په‌یماننامه‌یه‌دا بریتی‌ده‌بێت له 18 شاره‌زا‌و پاش په‌سه‌ندکران‌و یان په‌یوه‌ست‌بوونی وڵاتی سی‌وپێنجه‌م، ده‌بنه 23 شاره‌زا که له‌باری ڕه‌فتاره‌وه خۆشناون‌و خاوه‌نی لێهاتوویی زۆرن له‌بواره‌کانی ئه‌م په‌یماننامه‌یه‌دا. شاره‌زاکان له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌تانی ئه‌ندامه‌وه له‌نێو خه‌ڵکی وڵاتدا هه‌ڵده‌بژێردرێن‌و به‌پێی توانایی تاکه‌که‌سی خۆیان خزمه‌ت‌ده‌که‌ن. له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا ئه‌وه ڕه‌چاوده‌کرێت که له‌باری جوگرافیه‌وه دادوه‌رانه دابه‌شکرابێت‌و له‌باری شێوه جیاوازه‌کانی شارستانیه‌ت‌و ههروهها سیسته‌مه یاسایه سه‌ره‌کیه‌کانه‌وه نوێنه‌رایه‌تی‌بکرێن،
-2 ئه‌ندامانی کۆمیته به‌شێوه‌ی ده‌نگدانی نهێنی له لیستی ئه‌و که‌سانه‌ی که‌له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌تانی ئه‌ندامه‌وه ده‌ستنیشانکراون، هه‌ڵده‌بژێردرێن،
-3 یه‌که‌مین هه‌ڵبژاردن شه‌ش‌مانگ پاش وه‌گه‌ڕکه‌وتنی ئه‌م په‌یماننامه‌یه ڕێکده‌خرێت. لانی‌که‌م سێ‌مانگ پێش ڕۆژی هه‌ر هه‌ڵبژاردنێک سکرتێری گشتی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان نامه‌یه‌ک ئاراسته‌ی وڵاتانی به‌شدارده‌کات‌و داوایان لێده‌کات له‌ماوه‌ی دوو مانگدا پاڵێوراوانی خۆیان بناسێنن،
-4 هه‌ڵبژاردنی ئه‌ندامانی کۆمیته له یه‌که‌مین کۆبوونه‌وه‌ی ده‌وڵه‌تانی ئه‌ندامدا به بانگهێشتنی سکرتێری گشتی له ناوه‌ندی نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کاندا به‌ڕێوه‌ده‌چێت. له‌و کۆبوونه‌وه‌دا که‌لانی‌که‌م ده‌بێ دوو له‌سێی ئه‌ندامان به‌شدارییان تێداکردبێت، ئه‌وکه‌سانه له‌ناو پاڵێوراواندا هه‌لده‌بژێردرێن که زۆرترین ده‌نگیان هێنابێت‌و هه‌ره‌ها زۆربه‌ی ڕه‌های نوێنه‌رانی ده‌وڵه‌تانی ئه‌ندام له کۆبوونه‌وه‌که‌دا ده‌نگیان پێبده‌ن،
-5 ئه‌ندامانی کۆمیته بۆماوه‌ی چوارساڵ هه‌ڵده‌بژێردرێن، به‌ڵام خولی هه‌ڵبژاردنی نۆ ئه‌ندامی هه‌ڵبژێردراو له یه‌که‌مین هه‌ڵبژاردندا له کۆتایی دووساڵدا ته‌واوده‌بێت. ده‌ستبه‌جێ دوابه‌دوای یه‌که‌مین هه‌ڵبژاردن ناوه‌کانی ئه‌م نۆئه‌ندامه له‌لایه‌ن سه‌رۆکی کۆمیته‌وه به‌شێوه‌ی پشک‌هاویشتن ده‌ستنیشان ده‌کرێن،
-6 هه‌ڵبژاردنی پێنج ئه‌ندامی دیکه‌ی کۆمیته به‌پێی بڕیاره‌کانی خاڵه‌کانی 2و 3و 4ی ئه‌م بڕگه‌یه‌و به‌دوای په‌سه‌ندکران‌و یان په‌یوه‌ست‌بوونی وڵاتی سی‌وپێنجه‌مدا به‌ڕێوه‌ده‌چێت. خولی هه‌ڵبژاردنی دووکه‌س له‌و ئه‌ندامانه‌ی له‌م کۆبوونه‌وه‌دا هه‌ڵبژێردراون پاش دووساڵ کۆتایی پێدێت. ناوه‌کانی ئه‌م دوو ئه‌ندامه له‌لایه‌ن سه‌رۆکی کۆمیته‌وه به شێوه‌ی پشک‌هاویشتن ده‌ستنیشان‌ده‌کرێن،
-7 بۆ پڕکردنه‌وه‌ی ئه‌وشوێنانه‌ی که‌خاڵی ده‌بنه‌وه، ئه‌و ده‌وڵه‌تی ئه‌ندامه‌ی که شاره‌زاکه‌ی ئیتر وه‌کوو ئه‌ندامی کۆمیته هه‌ڵسووڕانی نامێنێت، شاره‌زایه‌کی دیکه له‌خه‌ڵکی وڵاته‌که‌ی دیاریده‌کات که ده‌بێ له‌لایه‌ن کۆمیته‌وه په‌سند بکرێت،
-8 ئه‌ندامانی کۆمیته به‌ڕه‌زامه‌ندی کۆڕی گشتی(نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان) له سه‌رچاوه‌ی دارایی نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان و به‌پێی ئه‌و هه‌لومه‌رجانه‌ی که کۆڕ دیاریده‌کات‌و ههروهها به ڕه‌چاوکردنی گرینگی به‌رپرسیاره‌تیه‌کانی کۆمیته، بڕی تایبه‌تیان بۆ ته‌رخان‌ده‌کرێت،
-9 سکرتێری گشتی نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان، کارمه‌ندو ئاسانکاری پێویست بۆ به‌ڕێوه‌چوونی کارای ئه‌رکه‌کانی کۆمیته به‌پێی ئه‌م په‌یماننامه‌یه ئاماده‌ده‌کات،
بڕگه‌ی 18
-1 ده‌وڵه‌تانی ئه‌ندام ئه‌وه وه‌ئه‌ستۆی خۆده‌گرن که به‌مه‌به‌ستی به‌راوردکردنی کۆمیته، ڕاپۆرتی هه‌نگاوه‌کانی یاسایی، دادوه‌ری، به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی‌و هیتر که بۆوه‌گه‌ڕخستنی بڕیاره‌کانی ئه‌م په‌یماننامه‌یه په‌سندکراون‌و ههروهها پێشکه‌وتنه‌کان له‌و بوارانه‌دا، پێشکه‌شی سکرتێری گشتی بکه‌ن:
ئا ـ له‌ماوه‌ی ساڵێکدا دوای بره‌وپه‌یداکردنی بۆ ده‌وڵه‌تی دیاریکراو،
ب ـ دوای ئه‌وه لانی که‌م هه‌رچوارساڵ جارێک‌و یان هه‌رکات کۆمیته داوای بکات،
-2 ڕاپۆڕته‌کان له‌وانه‌یه ئه‌و هۆکار و گیروگرفتانه ده‌ستنیشان‌بکه‌ن که له‌سه‌ر چۆنیه‌تی جێبه‌جێبوونی به‌ڵێنییه‌کانی ئه‌م په‌یماننامه‌یه کاریگه‌ر ده‌بن،
بڕگه‌ی 19
-1 کۆمیته بۆخۆی پێڕه‌وی ناوخۆ بۆ ڕاپه‌ڕاندنی کاره‌کانی په‌سند ده‌کات،
-2 کۆمیته به‌رپرسانی خۆی بۆ ماوه‌ی دووساڵ هه‌ڵده‌بژێردرێت،
بڕگه‌ی 20
-1 کۆمیته به‌شێوه‌ی ئاسایی هه‌موو ساڵێک بۆماوه‌ی که‌متر له دووهه‌فته کۆده‌بێته‌وه به مه‌به‌ستی به‌راوردکردنی ئه‌و ڕاپۆرتانه‌ی که به‌پێی بڕگه‌ی 18ی ئه‌م په‌یماننامه‌یه پێشکه‌شکراون.
-2 کۆبوونه‌وه‌کانی ئه‌م کۆمیته‌یه به‌شێوه‌ی ئاسایی له‌ناوه‌ندی نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان‌و یان له‌هه‌ر شوێنێکی له‌باری‌تر که له‌لایه‌ن کۆمیته‌وه بڕیاری له‌سه‌ر دراوه، به‌ڕێوه‌ده‌چن،
بڕگه‌ی 21
-1 کۆمیته له‌ڕێگای ئه‌نجومه‌نی ئابووری‌و کۆمه‌ڵایه‌تیه‌وه هه‌موو ساڵێک له‌سه‌ر چالاکیه‌کانی خۆی ڕاپۆرتێک پێشکه‌ش به‌کۆڕی گشتی نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان ده‌کات که‌ڕه‌نگه پێشنیارو ڕاسپێریه گشتیه‌کانی له‌سه‌ر بناغه‌ی تاقیکردنه‌وه‌ی ڕاپۆرته‌کان‌و ئه‌و زانیاریانه‌ی له‌ده‌وڵه‌تانی ئه‌ندامه‌وه به‌ده‌ستیان گه‌یشتووه بخاته به‌رده‌میان. ئه‌م پێشنیارو ڕاسپێریه گشتیانه له‌گه‌ڵ هه‌ر لێکدانه‌وه‌یه‌کی ده‌وڵه‌تانی ئه‌ندام، ئه‌گه‌ر هه‌یان‌بێ، له ڕاپۆرته‌که‌ی کۆمیته‌دا ئه‌گونجێندرێت.
-2 سكرتێری گشتی نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان ڕاپۆرته‌کانی کۆمیته بۆ ئاگاداری ئه‌گه‌یه‌نێته ده‌ستی کۆمیسیۆنی پایه‌ی ژنان.
بڕگه‌ی 22
دامه‌زراوه پسپۆریه‌کان ئه‌ومافه‌یان ده‌بێت که به‌هۆی نوێنه‌رانیانه‌وه له تاوتوێکردنی به‌ڕێوه‌چوونی بڕیاره‌کانی ئه‌م په‌یماننامه که ده‌که‌وێته قه‌ڵه‌مڕه‌وی چالاکی ئه‌وانه‌وه به‌شداری‌بکه‌ن. کۆمیته له‌وانه‌یه بانگهێشتنی ئه‌م دامه‌زراوه پسپۆڕیانه بکات که ڕاپۆرتی خۆیان سهبارهت به جێبه‌جێکردنی په‌یماننامه له‌و بوارانه‌دا که ده‌که‌وێته قه‌ڵه‌مڕه‌وی چالاکی ئه‌وانه‌وه پێشکه‌ش بکه‌ن.
به‌شی شه‌شه‌م
بڕگه‌ی 23
هیچ شتێکی ئه‌م په‌یماننامه‌یه کاردانه‌وه‌ی نابێت له‌سه‌ر هه‌رچه‌شنه بڕیارێک که به‌شێوه‌یه‌کی به‌رچاو یه‌کسانی نێوان ژنان‌و پیاوان به‌ره‌و پێش ده‌بات‌و له‌وانه‌یه له‌م خاڵانه‌ی خواره‌وه‌دا خۆیان بنوێنن:
ئا – له‌دانانی یاسای وڵاتێکی ئه‌ندامدا، یان
ب – له هه‌ر په‌یماننامه، به‌ڵێننامه‌و یان ڕێککه‌وتننامه‌یه‌کی نێونه‌ته‌وه‌یی دیکه‌دا که له‌و وڵاتانه به‌ڕێوه‌ده‌چن.
بڕگه‌ی 24
وڵاتانی ئه‌ندام هه‌ڵگرتنی هه‌موو هه‌نگاوی پێویست له ئاستی نه‌ته‌وه‌ییدا وه‌ئه‌ستۆده‌گرن به‌ئامانجی گه‌یشتن به‌جێبه‌جێبوونی ته‌واوه‌تی ئه‌ومافانه‌ی له‌م په‌یماننامه‌یه‌دا به‌ڕ‌‌سمی ناسراون.
بڕگه‌ی 25
-1 ئه‌م په‌یماننامه بۆ مۆرکردن له‌لایه‌ن هه‌موو وڵاتانه‌وه کراوه‌ئه‌بێ.
-2 سکرتێری گشتی نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان وه‌کوو به‌ئامانه‌تهه‌ڵگری ئه‌م په‌یماننامه‌یه دیاریده‌کرێت،
-3 ئه‌م په‌یماننامه‌یه ده‌بێ به‌شێوه‌یه‌کی یاسایی په‌سندبکرێت. به‌ڵگه‌نامه‌کانی له‌مه‌ڕ په‌سندکردنی یاسایی له‌لای سکرتێری گشتی نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌مان هه‌ڵده‌گیرێن.
-4 ئه‌م په‌یماننامه‌یه ده‌بێ بۆ په‌یوه‌ست‌بوونی هه‌موو وڵاتان ئاوه‌ڵابێت. په‌یوه‌ست‌بوون ئه‌وکاته به‌ئه‌نجامده‌گات که به‌ڵگه‌نامه‌یه‌کی په‌یوه‌ست‌بوون له‌لای سکرتێری گشتی نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان دابنرێت.
بڕگه‌ی 26
-1 هه‌رکام له ده‌وڵه‌تانی ئه‌ندام بۆیان هه‌یه هه‌رکاتێک بیانه‌وێت داوای پێداچوونه‌وه‌ی ئه‌م په‌یماننامه‌یه بکه‌ن‌و بۆئه‌م مه‌به‌سته‌ش ده‌بێت به‌نووسین داواکه پێشکه‌شی سکرتێری گشتی نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان بکه‌ن.
-2 کۆڕی گشتی نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان ئه‌گه‌ر به‌پێویست بزانرێت، بڕیار له‌سه‌ر ئه‌و هه‌نگاوانه ده‌دات که به‌گوێره‌ی وه‌ها داواکاریه‌ک ده‌بێ هه‌ڵبگیرێن.
بڕگه‌ی 27
-1 ئه‌م په‌یماننامه له 30یه‌مین ڕۆژی دوای ئه‌وه‌ی که بیسته‌مین به‌ڵگه‌نامه‌ی په‌یوه‌ست‌بوون یان په‌سندکردنی یاسایی له‌لای سکرتێری گشتی نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان دانرا، بره‌و په‌یداده‌کات.
-2 بۆهه‌ر ده‌وڵه‌تێک که‌ئه‌م په‌یماننامه‌یه په‌سندبکات یان پێی په‌یوه‌ست‌بێت، پاش دانانی بیسته‌مین به‌ڵگه‌نامه‌ی په‌سندکردن یان په‌یوه‌ست‌بوون، په‌یماننامه‌که له 30یه‌مین ڕۆژی پاش دانانی به‌ڵگه‌نامه‌که‌ی خۆی له‌سه‌ر په‌یوه‌ست‌بوون یان په‌سندکردن، بره‌و په‌یداده‌کات.
بڕگه‌ی 28
-1 سکرتێری گشتی نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان ده‌قی پارێزنامه‌ی هه‌ر ده‌وڵه‌تێک که له‌کاتی په‌یوه‌ست‌بوون یان په‌سندکردندا دایانناوه، وه‌رده‌گرێت‌و به ناو هه‌موو ده‌وڵه‌تاندا بڵاوی ده‌کاته‌وه.
-2 پارێزنامه‌یه‌ک که له‌گه‌ڵ ئامانج‌و مه‌به‌ستی ئه‌م په‌یماننامه‌یه ناکۆک‌بێت، وه‌رناگیرێت،
-3 پارێزنامه‌کان بۆیان هه‌یه هه‌رده‌م به‌نووسینی نامه‌بۆ سکرتێری گشتی نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان هه‌ربه‌م مه‌به‌سته وه‌ربگیرێنه‌وه که‌ئه‌ویش دواتر هه‌موو ده‌وڵه‌تان ئاگادارده‌کاته‌وه. نامه‌یه‌کی وا هه‌رله‌و ڕۆژه‌دا که‌وه‌رده‌گیرێت، بره‌وی‌هه‌یه.
بڕگه‌ی 29
-1 هه‌رچه‌شنه ناکۆکییه‌ک له‌نێوان دوو یان چه‌ند ده‌وڵه‌تی ئه‌ندامدا سهبارهت به‌لێکدانه‌وه یان به‌ڕێوه‌بردنی ئه‌م په‌یماننامه، ئه‌گه‌ر له‌ناوخۆیاندا نه‌کرێت له‌ڕێگای گفتوگۆوه جێبه‌جێی‌بکه‌ن، له‌سه‌ر داوای یه‌کێک له‌لایه‌نه‌کان ده‌درێت به‌دادوه‌ری. ئه‌گه‌ر له‌ماوه‌ی شه‌ش مانگ پاش پێشکه‌شکردنی داوای دادوه‌ری لایه‌نه‌کان نه‌توانن له‌سه‌ر ڕێکخستنی دادوه‌ریه‌که ڕێکبکه‌ون، هه‌رکام له‌و لایه‌نانه بۆیان هه‌یه کێشه‌که ببنه‌نه لای دیوانی دادوه‌ری نێونه‌ته‌وه‌یی به‌داخوازییه‌ک که له‌گه‌ڵ په‌یڕه‌وی ناوخۆی ئه‌و دیوانه‌دا بگونجێت،
-2 هه‌رده‌وڵه‌تێکی ئه‌ندام بۆی هه‌یه له‌کاتی مۆرکردن یان په‌سندکردنی ئه‌م په‌یماننامه‌یه‌دا‌و یان په‌یوه‌ست‌بووونی ڕابگه‌یه‌نێت که نیازی نیه خۆی پابه‌ند بکات به به‌ندی یه‌که‌می ئه‌م بڕگه‌وه. ده‌وڵه‌تانی دیکه‌ی ئه‌ندام بۆیان هه‌یه له‌په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تێکدا که خۆی به‌م چه‌شنه پاراستووه، پابه‌ند نه‌بن به‌به‌ندی یه‌که‌می ئه‌م بڕگه‌یه‌وه.
-3 هه‌رده‌وڵه‌تێکی ئه‌ندام که خۆی له‌به‌ندی 2ی ئه‌م بڕگه‌یه پاراستووه، بۆی هه‌یه هه‌رکاتێک بیهه‌وێت به‌نووسین بۆ سکرتێری گشتی نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان ئه‌م پابه‌ند نه‌بوونه‌ی خۆی وه‌ربگرێته‌وه.
بڕگه‌ی 30
ئه‌م په‌یماننامه‌یه، که ده‌قی وه‌رگێڕانی عه‌ره‌بی، چینی، ئینگلیزی، فه‌رانسه، رووسی‌و سپانیاییه‌که‌شی هه‌ر به‌و ئه‌ندازه‌یه جێگای متمانه‌ن، له‌لای سکرتێری گشتی نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان هه‌ڵده‌گیرێت.
ژێدەر: کوردیش فێمینیزم