تهیه و تنظیم: عمار گلی
شاید مامن بزرگ های بی نام و نشان در عرصه اندیشه و سیاست باید همچنان کُردستان بماند؛ کُردستانی که صرف نامش می تواند منجر به انکارش شود. بزرگترین ملت بی دولت، طولانیترین و خونبارترین نبرد رهایی بخش، بزرگترین کشتارهای قرن و در آخر نیز بزرگترین آئینی که ظاهرا قرار است همچنان بخشی از این و بخشی از آن قلمداد شود، بی آنکه به متنش و یا پیروانش ارجاع شود. آئینی که همچون نژاد پیروانش که ترک کوهی، عرب یمانی و ایرانی صاحب اصل و نسب، گاه با شیطانی خوانده شدن انکار می شوند و گاه با عناوینی چون علی الهی، شیعه مشعشعی و علوی سعی در انکار و همگون کردنشان بر می آیند.
پیروان این آئین که در گستره کُردستان تحت عناوین مختلفی چون ایزدی، کاکه ای و یارسان بیش از ۱۰ میلیون نفر تخمین زده می شود در طول قرون گذشته بارها و بارها از سوی نظام های دینی و سکولار مورد اذیت و آزار قرار گرفته اند و در بسیاری موارد نیز قتل عام شده اند.
چندی پیش و در اعتراض به تداوم اذیت و آزار پیروان این دین در ایران چندین تن از شهروندان پیرو آئین یاری از جمله "نیکمرد طاهری، حسن رضوی و محمد قنبری" با آتش زدن خود بغض ده ها ساله ای را ترکاندند. پایگاه خبری و تحلیلی روز برای بررسی هرچه بیشتر وضعیت جامعه یارسان در ایران و مشکلاتی که این جامعه با آنها دست و پنجه نرم می کند گفتگویی را با "سیاوش حیاتی" یکی از اعضای "مجمع مشورتی فعالین مدنی یارسان" صورت داده است.
سیاوش حیاتی در این گفتگو اظهار داشته که جامعه یارسان در وضعیت بلاتکلیفی بسر می برد که نه می تواند از حقوق شهروندی برخوردار باشد و نه هویتش به رسمیت شناخته می شود.
این فعال مدنی می افزاید که در حاکمیت ایران جریانی وجود دارد که غیر از خود هیچ تفکر و اندیشه ای را بر نمی تابد و سعی می کند که هویت و وجود این جامعه بزرگ را انکار و نفی کند.
بگذارید از اینجا شروع کنیم، بر اساس قوانین جمهوری اسلامی وضعیت آئین یاری و پیروان آن در جمهوری اسلامی چگونه است؟ این سوال را از این رو است که تا کنون مقامات جمهوری اسلامی هیچ گونه موضع رسمی در قبال این آئین و یا پیروان آن نداشته اند.
مساله حقوقی پیروان آئین یارسان و این آین را باید از دو منظر مورد بررسی قرار دهیم، اول در چارچوب قانون اساسی و دیگری نیز چیزی است که به آن عمل می شود. آن چیزی که به قانون اساسی بر می گردد برخی از حقوق شهروندی است که تضمین شده است، حقوقی چون حق اشتغال، حق انتخاب شدن و حق آزادی بیان و امثالهم. اما وقتی به پیروان آئین یاری بر می گردیم برخی از این حقوق نادیده گرفته شده است، به عنوان مثال یک یارسانی بر اساس قانون اساسی نمی تواند برای پستهای کلیدی انتخاب شود. اما در خصوص اجرایی شدن قوانین باید گفت که همان حقوق اولیه هم مورد توجه قرار نمی گیرد، حقوق شهروندی، حق آموزش به زبان مادری مورد توجه قرار نمی گیرد و یک یارسانی نمی تواند احساس تعلقی نسبت به جامعه داشته باشد، زیرا که از ابتدایی ترین حقوق نیز برخوردار نیست. حرکات اخیر ما بر این مبنا بوده که همه ظرفیت های قانون اساسی موجود اجرا بشود و ما و جامعه یارسان بتواند نفسی بکشد.
در قانون اساسی موجود هیچ اثری از آئین یاری به عنوان یک دین و یا آئین مستقل نشده است، از سوی دیگر نیز در خوانش های غیر رسمی بارها شنیده ایم که آن را بخشی از مذهب شیعه و در کلیت اسلام جای داده اند. آیا این آیین هیچ قرابتی با دین اسلام و مذهب شیعه دارد؟ اگر ندارد پس خواستگاه آن کجا است؟
با توجه به اینکه بنده یک فعال مدنی هستم و پژوهشگر دینی نیستم جواب من به این سوال صرفا تلقی شخصی بنده است و نمی تواند جواب دقیقی در این منظر باشد. اما با توجه به اطلاعات شخصی من و برداشت من، این آئین یک آئین باستانی است که برخی از المان های ادیان باستانی، بودیسم و دین اسلام را نیز در خود دارد. اما خود یک آئین مسقل است که نه می تواند بخشی از اسلام باشد، نه می تواند مسیحی باشد و نه هیچ یک از مذاهب دیگر. آئین یاری یک آئین زمینی و انسانی است که بر اساس پاکی و راستی و از خود گذشتگی شکل گرفته است. بسیاری از پژوهشگران مسلمان آن را زیر مجموعه مذهب شیعه معرفی کرده اند، اما علی رغم مشترکاتی که با مذهب شیعه و خصوصا علویان دارد من معتقد هستم که این قرابت همچون قرابت دیگر ادیان بوده و در کل آئینی مستقل است.
آیا این هویت غیر رسمی که مقامات جمهوری اسلامی برای آئین یاری و جامعه یارسان قائل می شوند، هیچ تاثیری در بهتر شدن وضعیت آنها داشته؟
متاسفانه معدود اشخاص و مقاماتی که صادقانه این آئین را بخشی از شیعه معرفی کرده اند تلاشی می بینم برای تطمیع پیروان یارسان، چون اگر شهروندان یارسان به عنوان شیعه مورد قبول قرار می گرفتند باید حقوقی را که برای پیروان این مذهب قائل می بودند برای یارسانی ها هم قائل می شدند. ما در حال حاضر در وضعیت بلاتکلیفی هستیم که نه حقوق شیعه را برای ما روا می بینند و نه اینکه آئینمان را به عنوان یک آئین مستقل قبول می کنند که تکلیف خودمان را بر اساس قوانین بدانیم.
در طی سال های گذشته بارها و بارها شاهد توهین و اذیت و آزار پیروان این آئین بوده ایم، اما نکته ای که قابل تامل این است که اکثر قریب به اتفاق توهین ها و اذیت و آزارها توسط افراد وابسته به حکومت، نیروهای نظامی و ظابتین قضایی صورت پذیرفته و بسیار کمتر شاهد بوده ایم که چنین رویه ای توسط شهروندان عادی دیپیش گرفته شود. شما علت این مساله را در په می بینید؟
متاسفانه یک خوانش تبعیض آمیز در میان برخی از حاکمان ما وجود دارد خوانشی که غیر از تفکر خود هیچ اندیشه دیگیری را نمی پذیرند؛ حتی در برخورد با بسیاری از مکاتب شیعی نیز به همین منوال برخورد می کنند. بر این اساس آگاهانه یا نا آگاهانه تبعیض های زیاد و سنگینی در حق جامعه یارسان اعمال می شود، خط و رویه ای که در صدد نفی هویت آئین یاری و پیروانش بوده است. البته این شامل تمای جرایانات حاکم نمی شود، هرچند بخش قدرتمندی را شامل می شود ولی حاکمیت بارها سعی بر برخورد با این جریان ها بوده است و احترام برای آن قائل بوده و در تلاش می باشند تا پیروان این آئین به حقوق شهروندی خود دست یابند.
روز یکشنبه 28 مهر پس از فراخوان "مجمع مشورتی فعالین مدنی یارسان" تجمعی در مقابل مجلس برگزار شد، هدف شما از برگذاری این تجمع چه بود؟
اجازه بدید بنده این خبر رو اصلاح کنم، ما فراخوان داده بودیم ولی این یک فراخوان عام نبود، تنها از فعالین یارسان دعوت کرده بودیم که به منظور اعتراض به تبعیض های موجود و در راستای احقاق حقوق جامعه یارسان در مقابل مجلس حضور پیدا کننند، ولی چون شب قبل از روز برگزاری تجمع از سوی یک نهاد حکومتی با ما تماس گرفته شد و ترتیبی اتخاذ کردند تا ما با ریاست مجلس گفتگویی داشته باشیم قرار بر این شد که تجمع به بعد از گفتگو با مقامات مسئول موکول شود و اگر این گفتگو ها نتیجه قابل ملموسی را در بر داشت تجمع صورت نپذیرد و در غیر این صورت تصمیم های بعدی اتخاذ بشود. ما زمان زیادی در اختیار نداشتیم تا تمام دوستان را در جریان لغو تجمع مقابل مجلس قرار دهیم، و تمام سعی خود را کردیم که تمام فعالان را در جریان قرار بدهیم اما چند صد تن از دوستان به دلیل اینکه در دسترس ما نبودند از تصمیم مجمع مطلع نبودند و روز بعد برای شرکت در تجمع به سمت مجلس حرکت کرده بودند. بر همین اساس ما و دوستان در مجمع تصمیم گرفتیم که صبح روز بعد راس ساعت ۹ در مقابل مجلس حضور پیدا کنیم و یارانمان را در جریان قرار بدهیم. باید تاکید کنم که هیچ تجمعی صورت نگرفت و یاران ما همه قبل از رسیدن به مجلس بازداشت شده بودند.
با توجه به توضیحاتی که دادید، چرا نیروهای امنیتی به یاران شما حمله کرده و آنان را بازداشت کردند آیا کسی در بازداشت مانده است؟
همانطور که عرض کردم یک جریان قدرتمندی وجود دارد که تنها رویه خود را می پذیرد و بر این اساس خود را مجاز به هرگونه برخوردی با هرگونه تفکری می داند. علی رغم اینکه ما راس ساعت ۹ در مقابل مجلس حاضر شدیم تا تصمیم مجمع را به اطلاع یارانمان برسانیم، متاسفانه بسیاری از یارانمان قبل از اینکه حتی به مجلس برسند توسط نیروهای امنیتی در ایستگاه های مترو، ایستگاه های اتوبوس و خیابان ها و کوچه های اطراف مجلس شکار شده و به مراکز امنیتی منتقل شدند. ما عملکرد نیروهای امنیتی را بسیار ناشایست و دور از مبادی حقوقی و انسانی می دانیم، عملکردی که بدون هیچ دلیل موجهی ۹۰ تن از یاران ما را بازداشت کرده و به مراکز امنیتی منتقل کردند. همان شب ما موفق شدیم با وساطت برخی دوستان در مجلس و همچنین شخص آقای لاریجانی تمام افراد بازداشت شده را آزاد کنیم.
گویا دیروز شما و تعدادی دیگر از فعالین یارسان با رئیس مجلس دیدار کرده بودید، در این دیدار چه مسائلی مورد بحث قرار گرفت؟ آیا به نتایج قابل ملموسی هم رسیدید؟
خوشبختانه فضایی که حاکم بود فضایی دوستانه بود و ما و دیگر دوستان سعی کردیم تمام مشکلاتی را که جامعه یارسان با آنها روبرو است مطرح کنیم و به صورت شفاف از عملکر حاکمیت در مقابل این قشر از جامعه انتقاد کنیم و ایشان نیز با سعه صدر به سخنان ما گوش دادند و همچنین ما بخشی از مطالبات خودمان را به صورت مکتوب در اختیارشان گذاشتیم که علاوه بر برشمردن مشکلات، خواستهای جامعه ما نیز در آنها منعکس شده بود. ایشان به ما قول مساعد دادند که تا جایی که این خواست ها متوجه قوه مقننه باشد آنها را مورد توجه قرار داده و اگر قوانینی وجود دارد که باید تغییر داده شود خصوصا در مساله اشتغال آنها را مورد بازنگری قرار دهند و اگر هم خلا قانونی وجود ندارد با صدور بخشنامه هایی سعی شود از بار مشکلات کاسته شود و حقوق جامعه یارسان بیش از این تضییع نشود. در مجموع این ملاقات از نظر دوستان در مجمع مثبت ارزیابی شد و امید داریم که حاکمیت با توجه به قول های مساعدی که داده امید جامعه یارسان را از بین نبرد و جامعه یارسان حداقل به حقوقی قانونیشان که در قانون اساسی به آن اشاره شده است دست یابند.
به عنوان آخرین سوال، آینده را برای پیروان آئین یاری چگونه می بینید؟ آیا افق روشنی برای بهبود وضعیت این قشر از جامعه کُردی دیده می شود؟
تحلیل ما از شرایط موجود این است که تغییراتی در منطقه و جهان در حال وقوع است که حاکمیت را به این نتیجه رسانده است که از میزان بی عدالتی های موجود بکاهد و راه چاره ای را برای برون رفت از وضع موجود پیدا کند. روند بهبود اوضاع یک روند چند روزه نمی تواند باشد و این مهم باید طی یک پروسه میان مدت و با تغییرات اساسی در قوانین موجود امکان پذیر است. چیزی که مورد نظر ما است این است که اگر ما بتوانیم بر روی این مسائل متمرکز شویم و با نیروهای مترقی موجود در جامعه برای دموکراتیک کردن جامعه هماهنگ شویم چشم انداز روشنی در پیش داریم. اما باز تاکید می کنم که این موضوع نیاز به تلاش دارد و در آینده ای نزدیک متصور نیست.