آیا تغییرات رادیکال اخیر سیاست خارجی ترکیه پایدارند؟

هرچند کە انگیزەهای پشت اقدامات اخیر اردوغان در مصالحە با کشورهای منطقە سوال برانگیز باشند، اما شکی در این وجود ندارد کە این کارها می‌بایستی کە انجام می‌گرفتند.

چنگیز چاندار/ المنیتور
برگردان از انگلیسی: یاسر گلی

سبرینا تاورنیز، گزارشگر نیویورک تایمز در پنجم جولای مطلبی با این تیتر نوشت "اردوغان دشمنان جدیدی بوجود آورد و دوستان قدیمی خود را نا امید کرد" و اضافە می‌کند کە اردوغان " در این چند هفتە بە تنهایی بە سمت معاملە صلح با روسیە، پس از سرنگون کردن هواپیمای جت روسی، و معاملەای مشابە با اسرائیل پس از کشتە شدن چندین فعال ترک در کشتی حامل کمک‌های انسان دوستانە بە غزە در سال ٢٠١٠ پیش رفتە است." سبرینا دربارە این موضوع بە من گفت کە "فکر می‌کنم اینها شاخص‌هایی باشند برای اینکه نشان دهند آنها [دولتمداران ترک] چقدر نا امید هستند."

بە هر حال انگیزەها و دلائل پشت این اقدامات ترکیە هر چە باشند، این اقدامات لازم و ضروری بودند. این کارها بە بقای سیاست اردوغان کمک می‌رسانند و نشان می‌دهند کە راە حل نە از یک تعصب ایدئولوژیک بلکە از یک سیاست عملگرایانە برمی‌خیزد. و چنین مسالەای باید بە عنوان یک سرمایە با ارزش برای هر سیاستمداری قلمداد شود.

بعد از حرکت ترکیە بە سمت توافق با اسرائیل و روسیە، حالا نشانەهایی برای اقدامات مشابهی با مصر و سوریە نیز وجود دارند. شعبان دیشلی، معاون ریاست آکپارتی اشارە کردە است کە ترکیە ممکن است روابط خود را با هر دو کشور مذبور از سر بگیرد.

میانجیگری عربستان سعودی میان آنکارا و قاهرە در این مدت از کسی پوشیدە نیست، و همزمان شایعاتی هم بە گوش می‌رسد کە الجزایر در حال وساطت میان آنکارا و دمشق است. پس از باز شدن صفحە جدید روابط ترکیە و روسیە با معذرت خواهی رسمی اردوغان از ولادیمیر پوتین، مسکو نیز بە بازیگران میانجی میان سوریە و ترکیه اضافە خواهد شد. خصومتی کە بە نظر می‌آمد برای هر دو سو از پائیز ٢٠١١ بە این سو رفع نشدنی است.

چرخش سریع رابطە با اسرائیل و روسیە بسیاری را در ترکیە بە این قناعت رساندە است کە با همین عملگرائی و انعطاف‌پذیری اردوغان، روابط با مصر و سوریە نیز کاملا امکان پذیر است. 

اما پرسش همچنان باقی است: آیا این تغییر سیاست خارجی ترکیە –حتی اگر از سر نا امیدی هم بودە باشد- صرفا یک تغییر موقتی در نگرش بدون هیچ تحول بنیادین و پایداری نیست؟ و یا اینکە این مسالە تغییر نگرش اساسی ترکیە است کە نشان از پیمودن یک مسیر تازە از سوی آنها را می‌دهد؟

پاسخها بە این دو سوال بە هم نمی‌رسند، اما در هر صورت هر پاسخی با این سازوکار مشابه روبرو خواهد شد: حتی در صورت رسیدن بە یک توافق صوری با اسرائیل و روسیە، این معامله فرسنگ‌ها با همکاری و دوستی با این کشورها فاصلە دارد. و حتی بیشتر از آن، موانع نیرومندی در راە روابط بی دردسر و همزمان با هر دو کشور روسیە و اسرائیل وجود دارند.

چشم‌انداز مصالحە با روسیە با منافع کاملا بالقوەای کە دارد، برای ترکیە بسیار جذاب است. و معذرت‌خواهی آنکارا از مسکو تا حدودی از تنش‌ها خواهد کاست. اما هر دو طرف هنوز چیزهایی برای رسیدن بە یک مصالحە واقعی کم دارند.

از دیمیتری مدودوف نخست وزیر گرفتە تا ماریا زاخارووای سخنگوی وزارت خارجە، مسئولان روس هشدار می‌دهند  کە معذرت‌خواهی ترکیه صفحە سیاە فی مابین را بە سرعت پاک نخواهد کرد.

اورل براون، استاد روابط بین الملل و معاون مرکز داویس برای مطالعات روسیە و اوراسیا در دانشگاە هاروارد، تاکید می‌کند کە " بە احتمال زیاد این اقدامات اردوغان تاکتیکی است. او برای آنکە بتواند موقعیت و جا پای خود را در داخل کشور سفت کند، بە سرعت بە سمت تغییر روابط خود با روسیە گام برداشت. بە تبع آن تمام بازیگران بین‌المللی، من جملە روسیە، در معاملە با اردوغان متغیرهای بغرنج و منفی متعددی را در نظر می‌گیرند - اینکە آیا چنین حرکت‌هایی ناشی از بی ثباتی طبیعی رژیم اردوغان است و یا صرفا از شخصیت پیش‌بینی‌ناپذیر و بدبین این رهبر ترک ناشی می‌شود. پس بە طور قطع با احتیاط زیادی بە سمت توسعە روابط خود با اردوغان پیش خواهند رفت و سعی می‌کنند کە در تمام مراحل بە طور واضح از سوی طرفین قدم‌های متقابلی برداشتە شوند.

چیزی کە بە نظر می‌رسد روسیە نیز چنین اقدام کند.

یک مصالحە پایدار با اسرائیل از این نیز نا پایدارتر است. اگرچە این معاملە موقعیت داخلی نخست وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، را تحکیم بخشید، اما بسیاری از ناظران بە معایب و نقایص مهلکی کە در این معامله وجود دارند، اشارە کردەاند. 

یکی از این ناظران مایل کوپلوف، مدیر سیاست‌گذاری فروم اسرائیل پالسی است. کوپلوف در مقالە خود در مجلە فارین پالسی تحت عنوان " تروریسم و معاملە ترکیە با اسرائیل – آیا چنین همکاری‌ای پیش خواهد رفت؟" بە انجام تعهدات ترکیە در قبال اسرائیل با دیدە تردید نگاە می‌کند. او نشان می‌دهد که آنها برای محدود کردن تاثیرات داخلی و منطقەای سیاست‌های ترکیه از همه امکانات برخوردار نیستند. برای کوپلوف بزرگترین مشکل این معامله این است کە این معاملە بە سکوت ترکیە در قبال مسالە غزە بستگی دارد، چیزی کە محتمل نیست [مثل امروز] ادامە یابد. "اگرچە هیچ کس نمی‌تواند پیش‌بینی کند کە در صورت بروز یک جنگ دیگر در غزە چە اتفاقی خواهد افتاد، اما بە نظر می‌رسد کە دور دیگری از نبرد در غزە اجتناب باپذیر باشد، و در چنین حالتی مصالحە اخیر اسرائیل-ترکیه پایان خواهد یافت."

مسالە دیگری کە باید در نظر گرفت این است که اگرچه مصر حمایت و پشتیبانی ترکیە از حق فلسطینی‌ها در غزە را می‌پسندد، اما بە این راحتی تسلیم نمی‌شود و نخواهد پذیرفت کە ترکیه جایگاە و نقش کلیدی رهبری در شرق مدیترانە را تصاحب کند.

برای اسرائیل، داشتن رابطە نزدیک با مصر از اولویت بسیار بیشتری نسبت بە ترکیه برخوردار است. این عوامل ژئوپلتیک بە دشواری‌های چشم‌انداز بهبود روابط ترکیه-مصر اشارە می‌کنند.

مهمترین جنبە این تغییر رادیکال سیاست خارجی ترکیه این است کە از جایگاە قدرت صورت نگرفتە است. این معاملات در نتیجە مطالعات دقیق و طرح‌های از پیش‌اندیشیدە شدە بە انجام نرسیدەاند.

بلکە کاملا برعکس از جایگاە ضعف برخاسته و از غریزە جنگیدن اردوغان برای بقای نشات می‌گیرند. مسائل پیش روی ترکیه بە خوبی از این واقعیت آگاهند.