آیا شرکت در انتخابات منجر به تغییر فضای سیاسی می شود؟

تنظیم: عمار گلی

NNSROJ: با نزدیک تر شدن به هفتم اسفند روز برگزاری انتخابات دهمین دوره مجلس و پنجمین دوره مجلس خبرگان رهبری، اختلاف میان جناح های رقیب در جمهوری اسلامی افزایش یافته است.

بسیاری از تحلیلگران داخلی با اشاره به تناقض های موجود در سیستم انتخاباتی ایران، برگزاری انتخابات را ناقص و بدون معنی می دانند. با این حال تحلیلگران معتقد هستند که برگزاری انتخابات در ایران منجر به ایجاد فضایی بازتر برای مردم و فعالان سیاسی می شود که به واسطه آن خواست ها خود را به گوش حاکمان برسانند.

بر اساس قوانین جمهوری اسلامی ایران وزارت کشور مسئول برگزاری انتخابات و تایید صلاحیت داوطلبان شرکت کننده در رقابت های انتخاباتی است. مساله ای که در یک سال گذشته بارها از سوی رئیس جمهور ایران و مقام های ارشد دیگر دولت از تریبون های رسمی به زبان آورده شده است.

در مقابل شورای نگهبان که تنها مرجع قانونی تفسیر قانون اساسی است، بر تفسیر ارائه شده از سوی حقوقدانان و فقهای این شورای مبنی بر استصوابی بودن نظارت این شورا تاکید می کنند.

فقها و حقوقدانان شورای نگهبان با استناد به این تفسیر از دور چهار مجلس ایران از این ابزار برای جلوگیری از ورود جریان های مخالف رهبر فعلی جمهوری اسلامی به مجلس و یا دیگر نهادهای انتخابی جلوگیری کرده اند.

حسن روحانی در تابستان امسال ضمن اشاره به وظایف هیات های اجرایی ستاد انتخابات تاکید کرده بود که شورای نگهبان "ناظر" انتخابات است و نه "مجری" آن.

اظهاراتی که بسیاری از مقام های سرشناس جناح راست را بر آن داشت تا وی را آماج انتقادات خود قرار دهند.

علی رغم تاکید های دولت بر عدم دخالت شورای نگهبان در تایید و یا رد صلاحیت داوطلبان، آنچه اکنون شاهدیم خلاف جریانی است که دولت از آن حمایت می کرد.

همچنین علی رغم تایید اکثر قریب به اتفاق داوطلبان شرکت در رقابت های انتخاباتی توسط وزارت کشور، تا کنون موفق به عبور از دیوار نظارت استصوابی شورای نگهبان نشده اند.

بر اساس آمارهای منتشر شده شورای نگهبان بیش از ۷۰ درصد از کل داوطلبان احراز صلاحیت شده توسط وزارت کشور را رد صلاحیت کرده است.

اکثر دواطلبان رد صلاحیت شده با استناد به بند یک و سه ماده ‌٢٨ قانون انتخابات مجلس شوراي اسلامي رد صلاحیت شده اند

بند ۱ ماده ۲۸: عدم اعتقاد و التزام عملی به اسلام و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران

بند ۳ ماده ۲۸: عدم ابراز وفاداری به قانون اساسی و اصل مترقه ولایت فقیه

داوطلبان شرکت در انتخابات از کُردستان نیز همچون دیگر بخش های ایران از حذف های شورای نگهبان بی نصیب نمانده اند.

حوزه های ۲۲ گانه شرق کُردستان در مجموع ۲۹ کرسی مجلس را به خود اختصاص می دهد. آذربایجان غربی با ۹ حوزه و ۱۲ کُرسی بیشترین کرسی های مجلس را به خود اختصاص می دهد و پس از آن به ترتیب کرمانشاه از ۶ حوزه ۸ کُرسی، کُردستان از ۵ حوزه شش کُرسی و ایلام دو حوزه سه کُرسی را به خود اختصاص داده اند.

در استان کرمانشاه نیز از بیش از ۲۳۸ داوطب احراز صلاحیت شده توسط هیات های نظارت ستاد انتخابات، تنها ۶۴ نفر از فیلتر شورای نگهبان رد شده اند. 

همچنین از مجموع ۱۳ داوطلب شرکت در رقابت های مجلس خبرگان، شورای نگهبان تنها صلاحیت چهار تن را تایید کرده است. استان کرمانشاه دارای دو کرسی نمایندگی در این مجلس است.

در استان کُردستان نیز رد صلاحیت ها گسترده بوده و علاوه بر چهارتن از نماینده های فعلی مجلس ایران قریب به اتفاق داوطلبان شرکت در رقابت های انتخاباتی رد صلاحیت شده اند.

وضعیت در آذربایجان غربی نیز تفاوتی با دو استان دیگر ندارد. بر اساس خبرهای منتشر شده از ۴۴۴ تن از داوطلب شرکت در رقابت های انتخاباتی تنها ۳۵ درصد تایید صلاحیت شده اند.

رئیس دفتر نظارت و بازرسی انتخابات آذربایجان غربی در گفتگو با صداو سیمای این استان اظهار داشته که " پس از بررسی تأیید صلاحیت توسط هیئت اجرایی و اعلام به فرمانداریهای هر شهرستان و حوزه های انتخابیه حدود ۵ درصد  ثبت نام کنندگان انصراف و مابقی ۲۴ درصد عدم احراز، ۳۶ درصد رد و ۳۵ درصد تایید شدند".

در استان ایلام نیز از مجموع ۹۸ داوطلب ۵۶ داوطلب رد صلاحیت و احراز صلاحیت نشده اند. داریوش قنبری نماینده اصلاح طلب فعلی ایلام، ایوان، شیروان چرداول و مهران اعلام کرده که اکثر اصلاح طلبان ایلام رد صلحایت شده اند.

علی رغم رد صلاحیت های گسترده فضای سیاسی و انتخاباتی در کُردستان با دیدگاه های مختلفی مواجه است.

احتمال می رود که احزاب اپوزیسیون کُرد خارج از ایران همچون موارد پیشین خواهان بایکوت انتخابات از سوی مردم شوند. موضوعی که تاکنون سه حزب کومله شاخه کُردستانی حزب کمونیست ایران، حزب دموکرات کُردستان ایران و کومله زحمتکشان کُردستان ایران به صراحت بیان کرده اند.

در جبهه داخلی نیز می توان آرا متفاتی را مشاهده کرد. عمده فعالان اصلاح طلب خواستار شرکت مردم در انتخابت شده اند تا بواسطه آن مجلس متفاوت را تشکیل دهند. شماری نیز با ایجاد کمپین های مختتلف خواستار توجه جدی نامزدهای انتخابات به خواست واقعی شهروندان کُرد شده اند.

حال سوال این است که برگزاری انتخابات در چنین وضعیتی و با سیستمی اینگونه تا چه میزان می تواند بر وضعیت سیاسی و سرنوشت مردم تاثیرگذار باشد؟

موسی امیدی از فعالان سیاسی مقیم ایلام معتقد است که پیش از هر چیزی برگزاری انتخابات و فراهم کردن یک رقابت سالم و شفاف نیاز به "احزاب واقعی و نه فرمایشی" دارد و در غیر اینصورت چنین پروسه ای "ابتر و ناقص" است. 

این فعال سیاسی در گفتگو با پایگاه خبری و تحلیلی روژ می افزاید "ما در ایران به معنای واقعی حزب نداریم و معمولا انچه تحت عنوان احزاب در ایران و به هنگام انتخابات خود را نشان می دهند، فرمالیته بوده و وجود احزاب تنها برای این مهم است". 

وی معتقد است که از آغاز انقلاب در ایران، این کشور شاهد حضور سازمانی و برنامه دار احزاب در جامعه و ساختار نبوده و اکر مواردی نیز بوده به سرعت هم کنار گذاشته شده اند. " ما در ایران شاهد ثبت دهها حزب سیاسی هستیم اگر احزاب قانونی ثبت شده اند و مسئولیت خود را پذیرفته اند دیگر هیچ دلیلی برای رد صلاحیت افراد حزبی وجود ندارد اما این اتفاق در همین انتخابات افتاده است و معلوم نیست این پارادوکس چگونه حل شود؟!"

یکی از دیگر از فعالان اصلاح طلب در کُردستان ضمن پذیرش کاستی های سیستم انتخاباتی در ایران تاکید می کند که پروسه انتخابات از اهمیت وافری برخوردار است.

خالد توکلی که صلاحیت وی نیز توسط هیات های اجرایی وزارت کشور رد شده است در گفتگو با پایگاه خبری و تحلیلی روژ می گوید "انتخابات هسته مرکزی یک دموکراسی است و از اهمیت بسیاری در انتقال قدرت است". وی در ادامه می افزاید "در ایران نهادهای سیاسی دموکراتیک نیستند، به همین دلیل به نظرم [انتخابات] می تواند اهمیت داشته باشد، با این اوصاف باید از چشم اندازی متفاوت و با کارکردی دیگر به آن نگریست".

این جامعه شناس کُرد بایکوت را راه حلی منجر به نتیجه نمی داند و می گوید "همیشه تا حدودی امکان رقابت و انتخاب کردن وجود داشته و اینگونه نیست که تمام درها بسته شده باشند".

در مقابل جلال جلالی زاده نماینده مردم سنندج در دوره ششم مجلس پس از آنکه توسط شورای نگهبان رد صلاحیت شد به رویه درپیش گرفته شده توسط این شورا به شدت اعتراض کرده و تاکید کرده که " بااین حرکات ورفتار ها بدون شک آینده خوبی درانتظار جمهوری اسلامی نیست ومعلوم نیست این قطاربه کجا می رود؟". 

این فعال سیاسی در مطلبی که در صفحه فیس بوک خود منتشر کرده با اشاره به سوابق "انقلابی" خود و خانواده اش رد صلاحیت خانواده های ایثارگر را مایه تعجب دانسته است. 

جلالی زاده می نویسد "من خودم بااینکه در یک خانواده روحانی انقلابی بزرگ شده بودم همیشه تصور مدینه فاضله ای از حکومت اسلامی داشتم که درآن خبری از تبعیض و بی عدالتی نیست... نامی از حق کشی برده نمی شود ومن خودم واژه خمینی را با خودکار روی دستم نوشته بودم ونمی گذاشتم پاک شود.درآن روزها هزاران جوان ونوجوان آرمانگرا احساساتی باعواطف پاک خود احساس می کردند تمام شعارهایی که درجهت تاسیس حکومت داده می شود کلا عملی می گردند".

وی پیشتر در گفتگو با برنا نیوز تاکید کرده بود که "اگر اجازه بدهند تمامی احزاب و اهل اندیشه در انتخابات شرکت کنند" قطعا یک انتخابات پرشور برگزار خواهد شد و برای این مهم شورای نگهبان باید نسبت به تصمیم خود در رد صلاحیت داوطلبان بازنگری کند.

این عضو شورای مرکزی حزب اتحاد ملت ایران اسلامی با اشاره به سخنان رهبر ایران ابراز امیدواری کرده بود که شورای نگهبان در تایید دوباره رد صلاحیت شدگان بازنگری کند و تاکید می کند که "حتما مسوولان عالی رتبه نظام باید به این نکته توجه کنند که مساله حضور فعال مردم در پای صندوق های رأی بسیار مهم است، وجود کاندیداهای توانمند و انقلابی که صلاح مردم را می دانند می تواند بسیار مؤثر باشد. قطعاً این مشارکت میزان جایگاه والای مردمی نظام را در دنیا نشان خواهد داد".

جلالی زاده در پایان به شورای نگهبان هشدار می دهد که "با این حرکات و رفتار ها بدون شک آینده خوبی درانتظار جمهوری اسلامی نیست ومعلوم نیست این قطاربه کجا می رود؟".

حاصل داسه نماینده اصلاح طلب دوره ششم مجلس از حوزه انتخابیه سردشت نیز حضور احزاب را در فضای سیاسی ایران با اهمیت می داند و تاکید می کند که " امروز سیل عظیم جامعه باسواد و تحصیل کرده به این آگاهی رسیده است که باید از حالت توده ای خارج شود و شکل و سازمان بگیرد تا تولید صدا کند".

حاصل داسه نیز همچون دیگر فعالان اصلاح طلب در کُردستان نیز توسط شورای نگهبان رد صلاحیت شده است.

حاصل داسه معتقد است که نمایندگان کُرد در مجلس به خواست های اصلی مردم کُردستان توجه نمی کنند و تنها به پیگیری نیازهای دسته چندمی مردم بسنده می کنند.

این نماینده پیشین مجلس ابراز امیدواری می کند که "نمایندگان مناطق کُردنشین با بلندنظری دردها را چاره جویی کنند، خود را از مشورت گرفتن محروم نکنند. زیرا در نهایت عملکرد آنها را همین مردم که به آنها رأی داده اند قضاوت می کنند".

به گفته این فعال سیاسی "برای تحلیل نقش وتاثیر گذاری نمایندگان کُرد مناطق کُردنشین باید زمینه و شرایط موجود را مدنظر قرار بدهیم تا خطای کمتری داشته باشیم، اما علارغم شرایط موجود آگاهی اجتماعی نامطلوب و نبود حزب، ظرفیت هایی وجود دارد که چنانچه با دقت از آنها بهره برداری می شد می توانستیم بهتر از این باشیم که هستیم".

موسی امیدی ضمن تاکید بر حضور احزاب و انتقاد از وضعیت موجود، تاکید می کند که " از انجایی که در دوران انتخابات بدلیل فعال شدن همه کسانی که دغدغه دارند و احساس مسئولیت می کنند و طیف وسیعی هستند و حاکمیت قادر به کنترل همه انها نیست مقداری فضای سیاسی از سرناچاری باز می شود و لذا این کورسو اگر باقی بماند بنظر من بهتر است".

این فعال سیاسی معتقد است که اصلاح طلبان بدون ایجاد تغییر در باورها و عملکردشان " قادر به تغییر فضای سیاسی و اجتماعی و اقتصادی و توسعه در ایران نخواهند" بود.