نمایشنامه کُردی در " نمایشگاه بین المللی شیکاگو"

source: saradistribution


بکر شوانی
برگردان: NNS ROJ

"نماشگاه بین المللی شیکاگو ۱۸۹۳" یکی از بزرگترین رویدادهای [فرهنگی] ایالات متحده آمریکا و جهان در قرن ۱۹ بوده و تا به امروز نیز موضوعی شایان توجه و با اهمیت است برای پژوهشگران اقتصاد و فرهنگ و همچنین علم برگزاری نمایشگاه. مسئله ای که اهمیت "نمایشگاه بین المللی شیکاگو ۱۸۹۳" را نزد کُردها دوچندان می کند اجرای نمایشنامه ای کُردی به نام کُرد و کُردستان (کردستان عثمانی) بوده است. نظر افکندن به این رویداد تاریخی فرصتی مغتنم است برای هنرمندان و صاحبنظران در زمینه هنرهای نمایشی تا یک بار دیگر تاریخ هنرهای نمایشی کُردی را مورد بررسی قرار دهند.

در یادبود کشف قاره آمریکا

ایالات متحده آمریکا در سال ۱۸۹۳ با برپایی نمایشگاه بین المللی شیکاگو، چهار صدمین سالگرد روزی را چشن گرفت که کریستف کلمب قاره آمریکا را کشف کرد. دولت عثمانی نیز با برپایی چندین رستوران سنتی، قهوه خانه و همراهی چندین گروه تاتر و موسیقی در برگزاری این نمایشگاه مشارکت کرده و کُردها و دروزی ها بخش مهمی از هیات اعزامی دولت عثمانی را تشکیل می داده اند. آمریکا در ۱۸ فوریه ۱۸۹۱ به صورت رسمی از دولت عثمانی برای شرکت در نمایشگاه شیکاگو که [قرار بوده] از اول فوریه ۱۸۹۳ بازگشایی شده و به مدت شش ماه ادامه داشته باشد دعوت به عمل می آورد. دولت عثمانی نیز پس از دریافت دعوت نامه کمیسیونی را به منظور طراحی نقشه یک روستا [به سبک معماری روستاهای امپراطوری] عثمانی برای این نمایشگاه تشکیل می دهد. کمیسیون نیز پیشنهاد طراحی و آماده کردن این روستا را به فردی به نام سعدالله افندی می دهد که در آن زمان صاحب شرکت واردات و صادرات بوده است. همچنین نقشه این روستا توسط یک مهندس یهودی به نام رابرت لویس لِوی طراحی می شود. در نقشه طراحی شده یک مسجد به همراه یک سالن برگزاری نمایش، سما و موسیقی با گنجایش ۲۵۰۰ نفر پیشبینی شده بوده است. همچنین چندین قانون و مقررات برای برگزاری نمایش ها تعیین می شود که مهمترین آنها عبارت بوده اند از اینکه نباید در سالن نمایش نزدیک مسجد به اجرای نمایش هایی اجازه داده شوند که شان و منزلت زنان مسلمان و یا شکوه و عظمت ملی امچراطوری عثمانی را لکه دار کند. این نخستین باری بوده که دولت عثمانی با برگزاری نمایش و تاتر در یک نمایشگاه بین المللی شرکت می کرده و سرپرستی و اداره گروه های شرکت کننده در این نمایشگاه را به یک هنرمند مسیحی لبنانی به نام "پیر پتروس آنتونیوس" واگذار کرده بوده است. آنتونیوس نیز با اعزام نمایندگان خود به سراسر سرزمین عثمانی و میان ملیت های مختلف ۶۵ بازیگر را شناسایی و انتخاب می کند که چندین بازیگر کُرد نیز در میانشان بوده اند. با این حال تا کنون هیچ اطلاعاتی در خصوص اسامی و محل زندگی بازیگران کُرد در دست نیست.
تاتر کُردی در نشریه روزانه نمایشگاه



در نشریه روزانه این نمایشگاه که در آرشیو ایالت شیکاگو نگهداری می شود دولت عثمانی اینگونه توصیف شده است:
"شمار ملیت ها و ادیانی موجود در [امپراطوری] عثمانی آنقدر زیاد است که نمونه اش را در هیچ دولت دیگری در دنیای کهن نمی توان یافت...بازیگران دستار سفید دروزی هستند و دستار بسرهای دیگر نیز کُرد هستند...".

گروه های تاتر اعزامی از امپراطوری عثمانی در ماه های برگزاری "نمایشگاه بین المللی شیکاگو ۱۸۹۳" مجموعه ای از نمایشنامه های کُردی، ترکی، عربی و دوروزی را اجرا کرده اند. مهمترین خصوصیات نمایش کُردی این است که نشریه نمایشگاه مختصری از آن را منتشر کرده و از این طریق با محتوای این نمایشنامه آشنا می شویم. نشریه روزانه نمایشگاه این گروه کُرد را تحت عنوان نمایشنامه کُردی (The Kurdish Drama) معرفی کرده و نوشته:

"گروه کُردی چگونگی زندگی، غذا خوردن، آشامیدن، بافتن جوراب، پشم ریسی و شادی و خوشگذرانی هایشان را نمایش دادند. در این میان حسن دنبال عمو فیاضش می گشت که حاضر نبود دخترش را به عقد وی در بیاورد و با همسر و دخترش فرار کرده بود. فیاض و زن و دخترش زیر چادری نشسته اند و دخترشان را بابت مشکلاتی که به دلیل او دامنشان را گرفته ملامت می کنند. درست در این لحظه یکی از چوپان ها تعدادی عرب را می بیند که برای دزدیدن گوسفندان و اموال فیاض سر و کله شان پیدا شده است. عربها به سیاه چادر فیاض حمله کرده و زن و دختر و همه دار و ندارش را غارت می کنند. فیاض از اینکه به دلیل برادر زاده اش حسن دچار این مشکلات شده از عصبانیت خونش به جوش آمده بود. اما به حسن وعده می دهد که اگر زن و دختر و رمه گوسفندان و ثروت و سامانش را بازگرداند دخترش را به عقدش در خواهد آورد. حسن نیز جنگاورهایشان جمع کرده و به تعقیب عربها میپردازد. همزمان همسایه ها فیاض را دلداری می دهند. حسن نیز به همراه زهرا، کریمه و گوسفندان و غنایم بسیار باز می گردد. مردم با شمشیر بازی و آواز و رقص و پایکوبی جشن پیروزی می گیرند و عروسی بزرگی برای حسن و زهرا تدارک می بینند."



تعداد زیاد کُردها و دروزی ها در هیات عثمانی توجه روزنامه نگاران را به خود جلب می کند، به همین دلیل نشریه روزانه نمایشگاه چندین اطلاعات دیگر را نیز در ارتباط با کُردها و کُردستان منتشر می کد: "کُردستان در شرق واقع شده و به داشتن گوسفندان ۱۵ تا ۳۰ کیلوگرمی و دمبه بزرگ مشهور است که در مقایسه با گوسفند آمریکایی بزرگتر و قوی تر هستند. چوپان کُرد بالاپوشی درست شده از پشم گوسفند به تن می کند و گوسفندها نیز وقتی چوپان صدایشان می کند دنبالش راه میافتند..."

وقتی در این عصر می بینیم که دولت عثمانی در اواخر قرن ۱۹ خود دستور به نمایش کُردی و نمایشنامه کُردی تدارک دیده شود و به ایالات متحده اعزام شوند، بلافاصله این سوال به اذهان متبادر می شود اگر جمهوری ترکیه میراث دار دولت عثمانی در همین مسیر گام بر می داشت، تصور کنید که اکنون زبان، هنر و ادبیات کُردی به چه جایگاه رفیعی نایل شده بود؟! اما همانگونه که می گویند تاریخ چیزی نیست که آن را تمنا کنیم، بلکه چیزی است که اتفاق افتاده و سپری شده است... مهم این است که اکنون برای ما روشن شده و مستند می دانیم که در دهه ی پایانی قرن ۱۹ در شیکاگو در ایالات متحده به زبان کُردی نمایشنامه اجرا شده است.

منابع: در نوشتن این مطلب از مقاله مفصل جعفر ساریکایا که در شماره دوم مجله ترکی "تاریخ کُرد" منتشر شده است سود برده ام.