همه پرسی غیر الزام آور "استقلال" یا مانور سیاسی بارزانی

گزارش: عمار گلی

تلاشهای مسعود بارزانی برای برگزاری یک همه پرسی "غیر الزام آور" در اقلیم کُردستان به منظور استقلال این منطقه از عراق، با مخالفت شماری از کشورهای منطقه و جهان روبرو شده است و در تازه ترین واکنش وزیر امور خارجه آلمان نیز نسبت به برگزاری هرگونه همه پرسیی در شرایط کنونی منطقه ابرازی نگرانی کرده است. 

به گزارش تارنمای وزارت خارجه آلمان، فرانک والتر اشتاین مایر وزیر خارجه آلمان روز شنبه ۱۳ فوریه، در حاشیه اجلاس امنیتی مونیخ با مسعود بارزانی -رئیس مورد- مناقشه اقلیم کُردستان، که از نوزدهم اوت سال گذشته مدت قانونی ریاست وی خاتمه یافته است،  دیدار کرده است؛ بنا به این گزارش اوضاع عراق و جنگ با گروه دولت اسلامی دو محور اصلی گفتگوهای آنها بوده است.

پس از این دیدار، در صفحه تویتر وزارت خارجه آلمان جمله ای منسوب به وزیر خارجه آلمان نقل از اشتان مایر آمده است: "به شدت نسبت به همه پرسی استقلال کردها نگرانیم". 

مسعود بارزانی در روز دوم فوریه با صدور بیانیه ای خواستار آماده شدن جریان های سیاسی و مردم اقلیم کُردستان برای برگزاری رفراندم غیر الزام آور استقلال شده بود.

بارزانی در بیانیه خود تاکید کرده بود که "این همه پرسی به معنی اعلام فوری استقلال نیست، بلکه هدف از آن کسب اطلاع از  رای و اراده مردم کُردستان است، همچنین رهبری سیاسی کُردستان می تواند [به واسطه این همه پرسی] در زمان مناسب نظر مردم را جامه عمل بپوشد."

با توجه به بی ثباتیهای سیاسی و اقتصادی دو ساله اخیر در اقلیم کُردستان و عدم توافق نظر میان احزاب اصلی اقلیم و همچنین مخالفت صریح کشورهای ترکیه و ایران با برگزاری همه پرسی، مطرح کردن چنین درخواستی از سوی مسعود بارزانی شک و گمانهایی را میان تحلیلگران سیاسی احزاب مخالف حزب دموکرات به وجود آورده است و به این فرضیه دامن زده است که برجسته کردن موضوع همه پرسی توسط رهبران حزب دموکرات کُردستان عراق بیشتر حربه ای برای کاهش فشارهای اجتماعی و سیاسی موجود بر حکومت اقلیم باشد.

رهبران جنبش تغییر(گوران) اعلام کرده اند که اظهارات بارزانی بیش از آنکه حکایت از خواست وی برای این مهم باشد، راهی است برای انحراف افکار عمومی از شکست سیاستهای حکومت تحت امر حزب وی است.

سخگوی جنبش گوران در گفتگو با تلویزیون این جنبش تاکید کرده بود که رهبران حزب دموکرات کُردستان عراق به جای برگزاری همه پرسی بحرانهایی همچون بحران ریاست اقلیم کُردستان، اخراج وزاری جنبش گوران از حکومت، معلق ساختن پارلمان و اخراج رئیس آن از پایتخت اقلیم و از همه مهمتر معضلات معیشتی مردم را حل کنند.

نیروهای امنیتی حزب دموکرات کُردستان روز ۱۲ اکتبر سال گذشته با متوقف نمودن خودروی حامل رئیس پارلمان که وابسته به جنبش تغییر است، مانع ورود وی به اربیل شدند و همزمان چهار وزیر این جنبش نیز با تصمیم دفتر سیاسی حزب دموکرات از کابینه حکومت اخراج شدند. از آن روز تاکنون پارلمان اقلیم کردستان عملا به حالت تعلیق درآمده است.

حزب دموکرات جنبش گوران را متهم به حمله به مقرهای این حزب در استان سلیمانیه کرده و اعلام کرده بود که این اقدامات را در واکنش به آن حملات انجام داده است. جنبش تغییر اما هرگونه اتهامی در این خصوص را رد کرده است.

درخواست مسعود بارزانی حتی با مخالفت ضمنی حزب اتحادیه میهنی کُردستان، شریک و همپیمان حزب دموکرات کردستان از سال ۲۰۰۵ تاکنون، نیز روبرو شده است. 

دفتر سیاسی این حزب روز پنجشنبه ۱۸ آوریل با انتشار بیانیه ای ضمن تاکید بر حمایت از برگزاری همه پرسی، خواستار آن شده بود که پیش از هرچیز به مشکلات اقلیم پایان داده شود، سپس با حمایت مردم عرب و ترکمن عراق همه پرسی برگزار گردد. 

نخست وزیر عراق نیز اخیرا در جریان یک کنفرانس خبری با انتقاد از مقامهای اقلیم خواسته بود که همه پرسیی که خود به نتایج آن پایبند نیستند را برگزار نکنند.

حیدر عبادی تاکید کرده بود که "در دیدارم با رهبران کُرد آنها به صراحت به من گفته اند که از عراق جدا نخواهیم شد و این به نفع اقلیم کُردستان نیست، به همین دلیل از آنها می خواهم که پروسه همه پرسی را اجرایی نکنند. چون همچنانکه خودشان می گویند حتی اگر نتیجه این همه پرسی جدایی باشد آنها جدا نخواهند شد."

یکی از تحلیلگران مسائل کُردستان معتقد است که بارزانی از مساله همه پرسی همچون کارتی در مقابل رقبای داخلی و منطقه ای اش بهره می گیرد.

سرکوت شمس الدین روزنامه نگار کُرد ساکن آمریکا در گفتگو با NNSROJ می گوید "مساله همه پرسی در کُردستان پیش از بارزانی نیز مورد توجه جریان های سیاسی قرار گرفته بود. پس از سال ۲۰۰۳ تلاش هایی صورت گرفت تا همه پرسی در قانون اساسی عراق همچون خواسته بر حق کُردها گنجانده شود". 

به گفته این تحلیلگر کُرد چند سالی است که مسعود بارزانی بیشتر از پیش این موضوع را مطرح می کند که می تواند چندین دلیل داشته باشد:

نخست اینکه این فشاری است بر روی بغداد که آنها را هنگام بروز اختلافات ناچار کند که به بارزانی مراجعه کنند، به عبارتی با پیش کشیدن این موضوع بارزانی خود را همچون تنها مرجع تصمیم گیری اقلیم نشان می دهد. این پیامی است برای بغداد.

دومین دلیل؛ بارزانی با مطرح کردن چندین باره مساله همه پرسی آرا جریان ها و افراد ناسیونالیست را گرد خود جمع می کند. همچنین  یک تاکتیکی بسیار کارساز بوده برای راضی کردن رقبایش که به دلیل همه پرسی از مسائل دیگر چشم پوشی کنند. تا کنون بارزانی در این مساله موقف عمل کرده است.

سومین عامل نیز این است که بارزانی و حزب دموکرات کُردستان عراق بر این باور هستند که برگزاری همه پرسی توسط این حزب یک دستاورد تاریخی خواهد بود، همچنین اهرم فشاری خواهد بود بر روی آمریکا و بغداد که در صورت عدم قبول خواست های بارزانی وی احتمالا از این اهرم بهره گیرد.

همه پرسی احتمالی استقلال نه تنها در سطح اقلیم و عراق، بلکه در سطح منطقه نیز با موانع جدی مواجه است؛ به طوریکه حتی مقامات ترکیه نیز که ارتباط نزدیکی با حزب دموکرات دارند اعلام کرده اند که مخالف ایجاد یک کیان مستقل جدید در جوار مرزهای خود هستند.

دو روز پس از بیانیه رهبر حزب دموکرات، سخنگوی حزب عدالت و توسعه مخالفت این حزب و رهبران آن را با خواست بارزانی بر زبان آورده بود. 

عمر چلیک تاکید کرده بود که "همه باید در چارچوب مرزهای فعلی بمانند و نباید اقدام به ایجاد مرزهای جدید و دولتهای کوچک کنند، بلکه باید درون مرزهای کنونی به دنبال رفاه باشند. به همین علت برگزاری همه پرسی مورد پسند نیست."

معاون وزارت خارجه ایران نیز در گفتگو با یکی از رسانه های ترکیه خبر از مخالفت آن کشور با برگزاری همه پرسی در اقلیم کُردستان داده است. 

ابراهیم رحیم پور در گفتگو با روزنامه حریت چاپ ترکیه گفته بود: "منطقه ما به اندازه کافی قدرت ندارد که شاهد بحران های تازه ای باشد.... اگر ما از تمامیت ارضی ترکیه و ایران دفاع می کنیم، همین رویکر را برای عراق و سوریه نیز در پیش خواهیم گرفت".

در حال حاضر اقلیم کُردستان با بحرانهای مالی و سیاسی بزرگی دست و پنجه نرم می کند. از سویی حزب دموکرات کُردستان عراق با ممانعت از ورود رئیس پارلمان به پایتخت، عملا پارلمان را به حالت تعلیق در آورده است و از سوی دیگر حکومت اقلیم کُردستان علی رغم فروش روزانه ۶۰۰ هزار بشکه نفت بیش از شش ماه حقوق به کارمندان دولت مقروض است. 

این در حالی است که به گفته مقامهای اقلیم کردستان، حکومت اقلیم در مجموع بیش از بیست میلیارد دلار به حقوق بگیران، شرکت های داخلی و خارجی و بانکهای اقلیم بدهکار است.

برخی از تحلیلگران سیاسی با اشاره به نتایج یک همه پرسی غیر الزام آور که در سال ۲۰۰۵ به همین منظور برگزار شده بود، درخواست بارزانی آن هم در مقطع کنونی  را نوعی فرافکنی و فرار از مشکلات کنونی حکومت اقلیم قلمداد می کنند. در همه پرسی سال ۲۰۰۵ بیش از ۹۸ درصد شرکت کنندگان، خواستار جدایی اقلیم کُردستان از عراق شده بودند.

از سوی دیگر خواست بارزانی برای برگزاری همه پرسی در حالی است که مقامهای ارشد کمیسیون انتخابات اقلیم کُردستان تابستان گذشته در پاسخ به نامه مکتوب خود بارزانی برای برگزاری انتخابات ریاست اقلیم کردستان اعلام کرده بودند که به علت کمبود نیروی انسانی و نبود بودجه کافی توانایی برگزاری آن انتخابات را ندارند؛ انتخاباتی که باید پیش از ۱۹ آگوست سال ۲۰۱۵ و پایان یافتن دوره ریاست مسعود بارزانی برگزار می شد. 

رئیس کمیسیون انتخابات آن زمان در گفتگو شبکه خبری NRT تاکید کرده بود که حتی در صورت تامین بودجه لازم، این کمیسیون شش ماه فرصت نیاز دارد تا شرایط برگزاری انتخابات را مهیا کند.

سرکوت شمس الدین می گوید که آمریکا و شماری از کشورهای اروپایی تنها حاضر به حمایت از کُردها در چارچوب عراق هستند، چراکه آنها از ایجاد یک دولت "ضعیف" دیگر در منطقه واهمه دارند. "در استراتژی امنیتی ایالات متحده یکی از مسائلی که برای این کشور و دموکراسی تهدید تلقی می شود وجود حکومت های ضعیف است، چراکه چنین حکومت هایی در بسیاری موارد به مامنی برای گروه های تروریستی، باندهای تبهکار و مافیا مبدل می شود و نه تنها منافع ایالات متحده را تامین نمی کند، بلکه آمریکا باید از نظر امنیتی و نظامی از آن حمایت کند".

این روزنامه نگار کُرد در پایان تصریح می کند که "با جدایی اقلیم کُردستان از عراق نه تنها یک حکومت ضعیف تشکیل خواهد شد و بلکه همزمان وضعیت عراق بدتر از وضعیت فعلی آن خواهد شد. همچنین این جدایی به نوعی تهدید و ضدیت با عراق تلقی می شود، که این نیز راه را برای افزایش تنش میان کُردها وعربها و بحران و جنگ بیشتر در منطقه افزایش می دهد".

آنچه اکنون جای پرسش است که این است که با توجه به بحران رو به فزونی خاورمیانه و اقلیم کُردستان، کارت همه پرسی به چه میزان می تواند در پیشبرد اهداف مسعود بارزانی در مواجهه با رقبای داخلی و همچنین بغداد و ایالات متحده تاثیر گذار باشد.