بازگشت کُردهای ایران به رزم

یکی از اعضای حزب حیات آزاد کُردستان (PJAK) در پایگاه های این گروه در منطقه خودمختار کُردستان عراق در سال ۲۰۱۴

Stratfor
برگردان از انگلیسی: حمید احمد زاده

پیش بینی ها

•قیام مجدد کُردها میتواند مایه تصدیع مداوم ایران به شمار رود اما تنها اندکی کنترل این کشور را بر کُردستان ایران دچار تهدید خواهد کرد.

•با شکست دولت اسلامی شام و عراق؛ گروه های رقیب کُرد ایرانی بیشتر در معرض دخالت های خارجی قرار گرفته و برای تسلط و هیمنه خود [بیشتر] به رقابت می پردازند.

•ایران از نفوذ خود در کُردستان عراق و حکومت اقلیم کُردستان برای ممانعت از ایجاد مشکل بیشر توسط گروه های کُرد که از پایگاه هایی در این منطقه برخوردارند استفاده می کند.

اگرچه کانون قلمرو دولت اسلامی در حال کاهش یافتن است، اما ظاهرشدن سریع آن به مثابه یک دشمن جهانی و بسط و توسعه سریع ارضی آن در سال های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ با تحریک مجموعه ای از مرزبندی های جدیدِ گروه های شبه نظامی، خاورمیانه را با بهت مواجه کرد. واحدهای پیشمرگان کرد از عراق، ایران، ترکیه و سوریه در جایگاه گروهی نظامی مدعی موصل، تکریت، شنگال، زمار و کوبانی شدند. امروزه، جبهه چند ملیتی علیه دولت اسلامی بسیار امن تر و با ثبات تر از آن دست مناطقی است که توسط این گروه متصل به مناطق سنتا کردنشین اداره می شوند.

از سوی دیگر؛ گروههای کرد مشارکت کننده در جنگ علیه دولت اسلامی باردیگر قدرت نظامی خود را بازیافته اند. در ایران که دارای جمعیت قابل توجهی از اقلیت کرد است عوارض جانبی این امرِ تازه مکشوف ممکن است رویت پذیر شده باشد. هرچند جناح های مختلف به ناگزیر برای هیمنه و تسلط در رقابت به سر می برند، جنگ علیه دشمن مشترک برای اتحاد گروه های کردی آغاز شده است. در ضمن از آنجا که کُردها در میدان نبرد موفقیت هایی کسب کرده اند، قدرت های خارجی علاقه ی بیشتری به آنها نشان داده اند. با ترکیب این عوامل می توان احیای مقاومت کُردها در ایران را توضیح داد.

شورشی احیا شده

هنگامی که فرمانده جدید نظامی ایران در اظهاراتی در ۵ جولای آشکارا به تهدید "متجاوزان داخلی" جمهوری اسلامی  اشاره نمود منظور او بخش بزرگی از کُردهای ایران بود. در طول دهه گذشته، ایران تنها با حملات جسته و گریخته از سوی گروه های کردی مواجه شده است، که غالبا توسط حزب حیات آزاد کُردستان صورت می گرفتند. اما در طول چند ماه گذشته، گروه های مختلف کُرد به موجی از حملات نه چندان بزرگ علیه پاسگاه های مرزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در مناطق شمال غربی ایران دست یازیده اند. همگام با حزب حیات آزاد کُردستان، قدیمی ترین و عمده ترین حزب کُردی در این کشور، حزب دمکرات کُردستان ایران، مقاومت مسلحانه خود را علیه تهران از سر گرفته و و یک گروه کوچکتر نیز با نام حزب آزادی کُردستان (پاک) به حملاتی علیه سپاه پاسداران مبادرت ورزیده است.

در دراز مدت محدود کردن طغیان کُردها، و نیز قیام های دیگر اقلیت ها اولویت نیروهای مسلح ایران بوده است. نیروهای نظامی ایران برای سرکوب چنین قیام هایی به خوبی تجهیز و استقرار یافته اند، که این امر نیز ناشی از  محل سکونت کُردها  است که عمدتا در امتداد با مرزهای کوهستانی ایران با عراق و ترکیه می باشد. اکنون که جناح های رقیب کُرد در حال تشکیل یک نیرو هستند- هرچند بسی بدور از اتحاد هستند- ایران زمان سختی را پیش رو دارد که اطمینان یابد مطالبات کُردها باعث مبارزه با دیگر اقلیت ها از جمله؛ بلوچ ها، آذری ها یا اهوازی ها نمی شود. اما ایران از مزیتی در راستای منافع خود برخوردار است و آن چیزی بیش از پراکندگی ابدی کُردها نیست. از آنجا که پایگاه عملیاتی گروه های کُرد ایرانی در امتداد با مرز کُردستان عراق قرار دارد، ایران می تواند از نفوذش در عراق در راستای  بازداشتن کُردها از دخالت بیش از حد در منازعه های داخلی و خارجی خارج از منطقه تحت سلطه خود استفاده نماید.

گروه های مختلف؛ یک نارضایتی مشابه

جمعیت کُردهای ایران ۶ میلیون نفر تخمین زده شده است؛ جمعیت عمدتا سنی کُرد ایران متشکل از چندین حزب سیاسی همراه با گروه های شبه نظامی و نیروهای پیشمرگه هستند. حزب دمکرات کُردستان ایران بیش از هفتاد سال قبل برای دفاع از استقلال کُردها در خلال جمهوری کوتاه مدت مهاباد تاسیس شد. حزب دمکرات کُردستان عراق، حزب حاکم کنونی در کُردستان عراق، در سال ۱۹۴۶ تاسیس گشته و متاثر از حزب دمکرات کُردستان ایران نیز بود؛ این دو حزب سالیان درازی است که پیوند نزدیک خود را حفظ کرده اند. بعد از تاسیس حکومت خودمختار اقلیم کُردستان عراق در سال ۱۹۹۱ حزب دمکرات کُردستان عراق فضایی بیطرف را به حزب دمکرات کُردستان ایران اختصاص داد. در سال ۱۹۹۶ این حزب مقاومت مسلحانه خود را علیه رژیم ایران کنار گذاشته و از آن زمان در سکوت به فعالیت پرداخته و بندرت حملاتی را علیه ایران انجام داده است. حزب کوچکتر آزادی (پاک) در سال ۱۹۹۱ متعاقب کسب استقلال کُردستان عراق تاسیس و خواهان ایجاد یک ایران دمکراتیک و فدرال است. هر دو گروه پذیرفته اند که توافقنامه آتش بس خود را با حکومت ایران در راستای تداوم مبارزه برای آزادی کُردستان منحل کنند. برعکس حزب حیات آزاد کُردستان که به لحاظ تاریخی با حزب کارگران کُردستان در ارتباط است، هیچگاه از زمان تاسیس خود در سال ۲۰۰۴ چنین متارکه ای را اعلام نکرده است.

گروههای کُرد مانند دیگر گروههای اقلیتی در ایران، عمدتا خارج از مراکز اقتصاد شهری این کشور زیسته اند. با وجود اطمینان بخشی حسن روحانی مبنی بر اینکه توافق هسته ای ایران با غرب به رشد و نوگرایی اقتصادی منجر می گردد از مزایای این توافق هنوز چیزی عاید کُردها نشده است. در سفر اخیر روحانی به استان کرمانشاه - که بیشتر نمایندگان پارلمان آن را بایکوت کردند- روحانی در صدد برآمد تا با وعده یک میلیارد دلار نگرانی های نمایندگان را حول نابرابریهای اقتصادی کاهش دهد. اگرچه تا کنون کمک قابل توجهی به کُردها نرسیده است با این وجود از آنجا که موعد انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۷ و فعالیت های شورشیان افزایش می یابد حکومت آشکارا درصدد آرام کردن اقلیت های خود برآمده است.

درخواست کمک

حمله گروه های شبه نظامی کُرد به نیروهای دولت ایران امری غیر عادی به شمار نمی رود. اما به یمن نقش کُردها در مبارزه علیه حکومت اسلامی گروه های کُرد به اتحاد و اهمیت بین المللی دست یافته اند. اکنون آنها امیدوارند تا از کمک های خارجی که دامنه آن برای نبرد علیه دولت اسلامی بسط و گسترش یافته در راستای پیشبرد مبارزه اشان برای اتونومی برخوردار شوند. در ماه جولای حزب پاک اعلام نمود که کمک های خارجی باید کُردها را در راستای خاتمه بخشیدن به نفوذ ایران در منطقه توانا سازد. حزب دمکرات کُردستان ایران نیز به شدت تمایل خود را نسبت به ایجاد روابط با شرکای خارجی اعلام داشته است. این حزب با انتشار بیانیه ای در ژوئیه اعلام داشت که در تلاش برای یافتن متحدانی جهت مقابله با تهدیداتی است که از سوی ایران متوجه این حزب شده است. با این وجود تماس های این دو حزب برای تامین مالی و تسلیحاتی از حامیان خارجی از زمانیکه مقاومت خود را تداوم بخشیده اند برآورده نشده است. با تمامی این موارد، تلاش های مالی علیه دولت اسلامی و تسهیل قیام های جدایی طلبانه علیه سیادت یک کشور دومقوله کاملا متفاوت به شمار می روند.

از طرف دیگر؛ کشورهایی که منافع خود را در تشدید مشکلات داخلی ایران می بینند- مانند عربستان سعودی و اسرائیل- ممکن است با کمک به کُردها موافقت کنند. شایع است که عربستان سعودی از طریق کنسولگری جدیدا افتتاح شده خود در هولیر پایتخت اقلیم کُردستان به تامین مالی هر سه گروه شورشی دست زده است. علاوه بر این؛  اینکه حزب دمکرات کُردستان ایران و پاک مستقیما برای تامین مالی خود با ریاض تماس داشته اند باعث نگرانی شدید تهران می شود.

شورَشی بزرگتر از مقاومت کُردها

کُردها بیش از پیشبرد اهداف جدایی طلبانه خود، خواسته های دیگر گروه های اقلیتی-قومی را مبنی بر استقلال تقویت می کنند. در واقع این یکی از دلایل اعلام شده گروههای کُرد برای تشدید عملیات مسلحانه آنها به شمار می رود. رهبر حزب دمکرات کُردستان ایران در بیانیه ای متعهد به همبستگی این گروه با دیگر جنبش های جدایی طلب گشته و اعلام داشته است که این حزب به اعراب، آذری ها، بلوچ ها، ترکمن ها و سازمانهای کُردی برای تشکیل کنگره ملیت ها برای یک ایران فدرال پیوسته است.

با ادامه حملات، نیروهای مسلح ایران برای ممانعت از هرگونه تلاشی در راستای فدرالیسم در ایران فعالیت می کنند. در همین حال، گروه های بیشتری از کُردها در مبارزه برای استقلال به هم نزدیک شده، چرا که رقابت بیشتر میان آنها مبارزه علیه ایران را با اختلال مواجه می سازد. همانگونه که قیام حزب کارگران کُردستان نشان داده است؛ غلبه بر اختلافات داخلی در راستای یک حمله موثر علیه یک دولت قدرتمند در سخن آسانتر از عمل است. اما تا وقتی که طغیان تداوم یابد، مخالفان ایران وسوسه می شوند از حمایت آنها برخوردار شوند.