عملیات موصل؛ افزایش تنش میان بغداد و آنکارا

گزارش: عمار گلی

NNSROJ: یک روز پس از انتشار بیانیه پارلمان عراق برای پایان "اشغالگری" ارتش ترکیه معاون نخست وزیر ترکیه اعلام کرده که "اجازه نخواهند داد مساله بعشیقه" مورد بحث قرار گیرد.

نعمان کورتولموش امروز ۵ اکتبر در گفتگو با خبرنگاران اعلام کرده که استقرار نیروهای ارتش ترکیه به درخواست مسعود بارزانی "رئیس اداره محلی کُرد عراق" بوده است.

معاون نخست وزیر ترکیه در آدامه ضمن ابراز آمادگی کشورش برای همکاری با دولت عراق برای پاکسازی این کشور از گروه های "تروریستی" تاکید کرده "ترکیه هرگز اجازه نخواهد داد گروه های تروریستی مختلف ساختارهای بومی و قومی این مناطق را تغییر دهند".

مسعود بارزانی و حکومت اقلیم کُردستان تا کنون به اظهارات معاون نخست وزیر ترکیه واکنشی نشان نداده اند.

روز گذشته پارلمان عراق به اتفاق آرا بیانیه ای را به تصویب رساند که در آن خواستار پایان "اشغالگری" و خروج ارتش ترکیه از خاک عراق شده بودند.

در این بیانیه از دولت عراق خواسته شده تا "تمامی اقدامات قانونی و دیپلماتیک را برای حفظ تمامیت ارضی عراق" به کار ببندد و در روابط تجاری و اقتصادی با ترکیه تجدید نظر کند.

اواخر هفته گذشته پارلمان ترکیه به اتفاق آرا مجوز عملیات نظامی ارتش ترکیه در سوریه و عراق را به اتفاق آرا تصویب کرده بود.

حزب دموکراتیک خلق ها برخلاف سه حزب دیگر تنها حزبی بود که با این مصوبه پارلمان ترکیه مخالفت به عمل آورده بود.

علاوه بر این رجب طیب اردوغان اویل هفته جاری در نشست پارلمان ترکیه تاکید کرده بود که ارتش ترکیه در عملیات موصل مشارکت می کند و "کسی هم نمی تواند مانع" آنها شود.

نخست وزیر عراق نیز در واکنش به اظهارات اردوغان هشدار داده بود که "ماجراجویی های ترکیه" ممکن است به یک جنگ منطقه ای منتهی شود.

حیدر العبادی با غیرقابل توجی خواندن حضور نیروهای ارتش ترکیه در عراق تاکید کرده بود " برخورد رهبران ترکیه به هیچ وجه قابل قبول نیست و ما نمی خواهیم با این کشور وارد رویارویی نظامی شویم".

سخنگوی نیروهای عضو ائتلاف بین المللی علیه داعش در سوریه و عراق نیز روز گذشته اعلام کرده بود که نیروهای ترکیه در عراق بخشی از این ائتلاف نبوده و حضور آنان برخلاف میل دولت عراق و غیر رسمی است.

در روزهای گذشته برخی رسانه ها از تحرک و اعزام مجدد شماری از تانک ها و نیروهای ارتش ترکیه به ارتفاعات منطقه بعشیقه خبر داده بودند.

یگان های زرهی ترکیه از دسامبر سال گذشته شماری در ارتفاعات باشیک در شرق موصل مستقر شده اند که شماری از این نیروهای پس از اعتراض دولت عراق به پایگاه های دائمی ارتش ترکیه در استان دهوک عقبنشینی کردند.

دلایل اصرار ترکیه بر مشارکت در عملیات موصل

در طی ماه های گذشته و با نزدیک شدن به آغاز عملیات بازپسگیری شهر موصل، اصرار مقام های ترکیه بر مشارکت در این عملیات افزایش می یابد.

بسیاری از نظاران بر این باور هستند که اصرار مقام های ترکیه با رویدادهای پس از سقوط موصل و احتمال مشارکت گریلاهای پ.ک.ک در این عملیات مرتبط است.



پس از آنکه گروه دولت اسلامی در اوایل ماه ژوئن موفق به تصرف کامل شهر موصل شد، دیپلمات های ترکیه حاضر به خروج از این شهر نشده بودند.

نخست وزیر اقلیم کُردستان پیشتر در گفتگو با روزنامه ملیت اظهار داشته بود که دیپلمات های ترکیه مستقر در موصل علی رغم درخواست آنان حاضر به ترک این شهر نشده بودند.

نچیروان بارزانی افزوده بود "همان شبی که اتفاق های موصل به وقوع پیوست چندین بار با آقای داوداوغلو صحبت کردم. از ما درخواست کرد تا از دیپلماتهای ترکیه در این شهر محافظت کنیم. دوبار به کنسول تلفن کردم و سوال کردم چه کاری از دست ما بر می آید که برای شما انجام دهیم. پیشنهاد ترک کنسولگری را مطرح کردم اما گفتند وضعیتمان خوب است و هیچ مشکلی نداریم. راستش را بخواهید برای ما بسیار عجیب بود".

گروه دولت اسلامی دیپلمات های ترکیه را سه ماه پس از سقوط موصل از طریق معبر مرزی تل ابیض در شمال سوریه به مقام های ترکیه تحویل داد.

با این حال مقام های ترکیه هیچگاه دلایل ماندن دیپلمات های این کشور در موصل تحت تصرف داعش و همچنین چگونگی مبادله و بازگشت آنان به ترکیه را اعلام نکردند.

نوری مالکی نخست وزیر پیشین عراق چندین بار مقام های ترکیه و شماری از کشورهای عربی منطقه را متهم به همکاری با گروه دولت اسلامی کرده بود.

شماری از ناظران بر این باور هستند که دولت ترکیه که بسیاری از سیاست های منطقه ای آن در عراق و سوریه با چالش مواجه شده است در تلاش است با مداخله نظامی در سوریه و عراق و حمایت از نیروهای تحت حمایت خود به نوعی از حوزه نفوذ خود در این دو کشور دفاع کند.

شماری از نیروهای ارتش ترکیه از حدود دو سال پیش در حال آموزش شماری از نیروهای سنی عراقی به نام "حشد الوطنی" به فرماندهی اصلیل نجیفی استاندار پیشین موصل هستند.

حنین قدو از اعضای پارلمان عراق بر این باور است که هدف ترکیه از حمایت از حشد الوطنی بازگرداندن شماری از سیاستمداران عرب سنی نزدیک به آنکارا از آنجمله طارق هاشمی و اصیل نجیفی به عرصه سیاست در این کشور است.


در سوی دیگر بحران میان بغداد و آنکارا حزب کارگران کُردستان قرار گرفته است. دولت ترکیه در طی ماه های گذشته بارها نگرانی خود را در خصوص حضور و مشارکت گریلاهای حزب کارگران کُردستان در عملیات موصل ابراز داشته بود. ترکیه نگران است که حضور نیروهای پ.ک.ک موقعیت این کشور را در استان استراتژیک نینوی تضعیف کند.

برخی خبرگزاری های اقلیم کُردستان اواسط ماه آگوست به نقل از آسو شیخ جنگی نماینده حکومت اقلیم در روسیه گزارش کرده بودند که دو هزار تن از گریلاهای حزب کارگران کُردستان در عملیات بازپسگیری موصل مشارکت خواهند کرد.

در حال حاضر گریلاهای پ.ک.ک در مناطقی چون کوهستان شنگل، شهر مخمور در جنوب اربیل و استان کرکوک حضور دارند.

همچنین بخش های وسیعی از مناطق کوهستانی استان دهوک و اربیل از اوایل دهه ۹۰ میلادی تحت کنترل گریلاهای پ.ک.ک است.

سابقه حضور نیروهای ارتش ترکیه در اقلیم کُردستان و عراق 

سابقه ورود نیروهای ارتش ترکیه به خاک عراق به اواسط دهه هشتاد میلادی و جنگ دو کشور با احزاب کُرد در دو سوی مرز باز می گردد. 

بر اساس معاهده آنکارا که در سال ۱۹۸۶ میان ترکیه و عراق منعقد شده بود، ارتش های دو کشور اجازه داشتند برای سرکوب مخالفان خود تا عمق بیست کیلومتری خاک همدیگر لشکرکشی کنند. 

پس از جنگ اول خلیج و ایجاد مدار ۳۶ درجه در شمال عراق و تشکیل اقلیم کُردستان، راه برای ورود آسانتر ارتش ترکیه به این منطقه فراهم شد. 



در جریان عملیات ساندویچ در سال ۱۹۹۲ ارتش ترکیه برای سرکوب گریلاهای حزب کارگران کُردستان به استان دهوک لشکرکشی کرد و چندین پایگاه کوچک را در این منطقه احداث کرد. 

همچنین در جریان جنگ داخلی اقلیم کُردستان میان حزب دموکرات و اتحادیه میهنی و حزب کارگران کُردستان، ارتش ترکیه جانب حزب دموکرات را گرفت و بیش از پیش نیروهای خود را در حوزه نفوذ حزب دموکرات مستقر کرد. 

در حال حاضر ارتش ترکیه علاوه بر پادگان باشیک، ۱۳ پادگان کوچک، متوسط و بزرگی را در شمال استان دهوک و در مجاورت مناطق تحت کنترل پ.ک.ک در اختیار دارد. 

بزرگترین مقرهای نظامی ارتش ترکیه در اقلیم کُردستان در نزدیکی شهرک های بامرنی، کانی ماسی، باتوفه و سینکی است. گفته می شود که مجموع نفرات ارتش ترکیه در اقلیم کُردستان شامل  ۳ هزار نظامی و افسر اطلاعاتی، ۵۸ تانک، ۲۷ زره پوش بزرگ و متوسط، دست کم ۱۰ واحد توپخانه و مقادیر زیادی تسلیحات و خودروهای زرهی است.