شتاب گیری کارزار بازپسگیری رقه

فابریکه بالانشه / انستیتوی واشنگتن
برگردان از انگلیسی: NNS ROJ

در حال حاضر نیروهای تحت رهبری کُردها در موقعیت مناسبی برای حمله نهایی به سنگر دولت اسلامی در سوریه قرار دارند، و به نظر می رسد که بازیگران دیگر نیز یا از آنها حمایت می¬کنند و یا در کنار آنها ایستاده اند؛ پیشرفت سریع آن نیروها در میدان نبرد به نفع آنها نیز است.

درچهارم فوریه نیروهای سوریه دموکراتیک آغاز فاز جدید تلاش برای بازپسگیری رقه را اعلام کردند. هدف SDF از عملیات اخیرشان قطع ارتباط میان رقه و دیرالزور و در¬عین حال پیشروی به سمت "پایتخت" داعش از شمال و غرب است. این اعلام در راستای میل و رغبت دولت جدید آمریکا در سرعت بخشیدن به جنگ علیه دولت اسلامی و پیشروی سریعتر به سمت رقه است. دونالد ترامپ در ماه ژانویه یک فرمان اجرایی امضاء کرد و طی آن از پنتاگون خواست طی مدت یک ماه برنامه ای عملی برای مقابله با دولت اسلامی طرح ریزی کند. این فرمان می تواند به معنای حمایت بیشتر از نیروهای سوریه دموکراتیک باشد. SDF برای ماهها جزء اصلی ترین نیروی زمینی مخالف گروه های تروریست در سوریه بوده است.

محاصره رقه

با توجه به موقعیت رقه در شمال رود فرات، حمله جدید نه تنها ارتباط داعش را با دیرالزور، بلکه بالکل ارتباط رقه را شهرهای دیگر قطع می کند. در ماه سپتامبر مجموعه¬ای از حملات هوایی ائتلاف تحت رهبری ایالات متحده، تمامی پل های ارتباطی روی رود فرات در مرز عراق و شرق رقه را نابود کرد؛ ادامه حملات در سوم فوریه دو پل دیگر را که متعلق به خود شهر بودند، نیز نابود کرد. در نتیجه رقه در صورت رسیدن SDF به فرات از یک سو توسط رودخانه به عنوان یک مانع طبیعی و از سوی دیگر توسط SDF به طور کامل احاطه خواهد شد. البته که شورشیان دولت اسلامی به وسیله قایق می توانند از رودخانه عبور کنند، اما آنها به آسانی هدف نیروهای هوایی ایالات متحده قرار می گیرند و قادر به حمل تسلیحات سنگین نخواهند بود.

در مقابل نیروهای سوریه دموکراتیک می تواند تجهیزات زرهی خود را با قایق حمل کند و از هلیکوپرترهای انتقالی مورد پشتیبانی¬ایالات متحده نیز به صورت بالقوه برای راه اندازی عملیات در سراسر رود فرات استفاده نماید. واشنگتن تجهیزات زرهی خود را از طریق پایگاه "رمیلان" واقع در شمال شرق سوریه در اختیار آنها قرار می دهد.



بدون شک استراتژی SDF تلاش برای دردست گرفتن باقی سد ثوره و البته دومین سد (Kadiran) که در ده کیلومتری پایین دست قرار دارد خواهد بود. در حال حاضر نیروهای سوریه دموکراتیک کنترل بخش شمالی ثوره را دردست گرفته است. بنابراین دولت اسلامی برای فرار از رودخانه شانس کمی دارد. اما هنوز هم حمله به رقه پیشنیاز کنترل کامل دو سد است. چرا که با دردست داشتن رقه دولت اسلامی امکان نابودی آنها و بازکردن دریچه های سدها و درنتیجه جاری کردن سیل و تخریب را دارد. در سطح کاربردی، ثوره تنها گذرگاه دست نخورده تحت اشغال دولت اسلامی است که امکان آبیاری مزارع و تأمین برق کل استان  و فراتر از آن را فراهم می آورد. درصورت آزادسازی رقه مقامات جدید باید غیرنظامیان را از بابت تأمین زندگی روزانه و جلوگیری از بحران های طبیعی مطمئن سازند تا مردم محلی علیه آنها برنتابند؛ از اینرو ادامه عملیات رقه یک هدف ضروری است.

مزایای نظامی SDF

درصورت انجام عملیات جدید، نیروهای سوریه دموکراتیک از چندین مزیت استراتژیک بهره مند خواهد شد. نخست، نیروهای دولت اسلامی به یکباره در چندین جبهه درگیر خواهند شد. ازجمله در جبهه موصول در عراق، الباب در غرب و پالمیرا و دیرالزور در جنوب. هم اکنون تمام بازیگران فعال در سوریه و عراق علیه این گروه متحد شده اند. اگرچه روسیه، ترکیه، ایران و ایالات متحده  برای هماهنگ کردن اقدامات خود، جلسه ای تشکیل نداده اند، اما به نظر-می رسد که آنها برسر اختلاف نظرهای خود سرپوش گذاشته اند و تمرکز خود را متوجه  دولت اسلامی کرده اند. در سوریه، ترکیه دیگر ادعایی برای کنترل منبج که هم اکنون تحت کنترل SDF است، ندارد؛ و در عراق نیز دولت مرکزی و کُردها برسر "مناطق مورد مناقشه خود" حداقل فعلا نمی جنگند.

دوم. موفقیت ماه ژانویه نیروهای سوریه دموکراتیک در حمله به غرب رقه آنها را در جایگاه اول برای فشار بعدی قرار داده است. از سد تشرین تا "عین عیسی"، آنها ظرف یکماه کنترل کل دریاچه اسد را در دست گرفتند، از ژانویه سال ۲۰۱۶ آنها در خطِ مقدم جبهه قرارگرفته اند و هم اکنون نیزدر ۴۰ کیلومتری رقه قرار دارند(رجوع شود به نقشه). هنگامیکه ارتش ترکیه ومتحدانش یعنی ارتش آزاد سوریه در اوسط ماه نوامبر در حمله به الباب متوقف شدند، SDF بار دیگر میزان اثرگذاری خود در میدان نبرد را نشان داد. صرف نظر از اینکه تا چه حد  دولت ترکیه بخواهد دربرابر این کار مانع تراشی کند، این تضاد کاملاً دولت ترامپ را متقاعد ساخت که تنها نیروهای سوریه دموکراتیک قابلیت بازپس گیری رقه را دارد. دولت اوباما نیز در آخرین ماه های زمامداری خود به این نتیجه رسیده بود و باوجود جابجایی قدرت، اولین محموله تجهیزات زرهی ایالات متحده در ۳۱ ژانویه در فرودگاه رمیلان تحویل SDF  شد.

سوم. سقوط شدید  دولت اسلامی و افزایش آشکار پشتیبانی نظامی واشنگتن از قبایل عرب، آنها را بیش از پیش به ادغام با نیروهای سوریه دموکراتیک ترغیب کرد. درواقع هم اکنون در برخی از مناطق، این نیروها  "ائتلاف عرب های سوریه" خوانده می شوند. سرهنگ "گلن دورین" سخنگوی ارتش ایالات متحده در سخنرانی ۸ دسامبر خود اشاره کرد که حدود ۱۳۰۰۰ نفر از ۴۵۰۰۰ نیروی رزمنده SDF عرب هستند. سایر برآرودها ارقام پایینتری را نشان می دهند. اما درصورتی که آمار و ارقام دورین دقیق باشد، از زمان ایجاد SDF در اکتبر سال ۲۰۱۵ تاکنون، افزایش قابل ملاحظه ای در شمار آنها مشاهده می شود، در زمان ایجاد این گروه از مجموع ۳۰,۰۰۰ نفر تنها ۵۰۰۰ نفر عرب بودند.



چهارم. هم اکنون به نظر می رسد تعداد زیادی از مردم محلی در حال خارج شدن از کنترل نیروی های دولت اسلامی هستند. در ابتدا برای بخشی از مردم سوریه، دولت اسلامی نماینده بازگرداندن امنیت و آرامش بود (حداقل برای آن دسته از مردم که برای اجراهای وحشیانه دین اسلام احترام قائل بودند). به عنوان مثال در سال ۲۰۱۴ این گروه برای تأمین نان ارزان و کنترل قیمت نیازهای اساسی مردم سیلوهای گندم را خالی کرد. امروز اما وضعیت به شکل چشمگیری رو به وخامت گذاشته است. دولت اسلامی قادر به پر کردن دوباره سیلوهای خالی نیست، قیمت ها افزایش پیدا کرده است و مقامات نیز نشان داده اند که ازهمان فسادی برخوردارند که مقامات پیشین برخوردار بودند. منابع مالی این گروه درحال نابودی است. ازینرو افرادی که بنا به دلایل مالی به این گروه پیوسته بودند در حال ترک آن هستند. در حال حاضراما به دلیل ادامه روند ترورهای این گروه در منطقه یک قیام عموعی علیه آنها در حال شکل گیری است. همانطور که انتظار می رفت با¬ فرا رسیدن زمان مناسب قبایل عرب محلی به قویترین گروه پیوسته اند.

آیا یک قدم تا رسیدن به سوریه دموکراتیک باقی نمانده است؟

برخلاف عراق، بخشی از عربهای سنی دره فرات عملاً هیچ ترسی از نیروهای تحت حمایت ایران ندارند و همانطور که از پس دولت اسلامی برآمده اند از پس دولت اسلامی شیعه نیز برخواهند آمد. در واقع بیشترین نگرانی آنها از حضور طولانی مدت نیروهای کُرد است، برخی از عناصر این قبایل نگران تسهیل شدن تصرف زمین های خود توسط کُردها هستند. 

با¬این حال ۹۹ درصد جمعیت این بخش این دره عرب ¬هستند. بنابراین حزب اتحاد دموکراتیک PYD علاقه ای برای تصرف آن ندارد. به نظر می رسد قبایل عرب برای تحقق خواسته خود این کار را انجام داده اند: منطق آنها این است، حتی اگر آنها از کمپین جاری کُردها پشتیبانی کنند، در نهایت اداره محلی منطقه باید به آنها بازگردانده شود. در واقع ممکن است این رویکرد بخشی از برنامه PYD در کمپین رقه باشد: در ازای کمک قبایل عرب برای آزاد سازی خود از  دولت اسلامی، آنها نیز طعم استقلال سیاسی را خواهند چشید، در نهایت نیز آنها از طرح کُردها برای ایجاد یک سیستم فدارال غیر متمرکز پشتیبانی خواهند کرد. درکل PYD علاقمند است که مطمئن شود ارتش سوریه به این مناطق بازنخواهد گشت، حتی اگر بشاراسد و متحدانش نیروی کافی برای انجام این کار داشته باشند؛ البته که درحال حاضر آنها از چنین قدرتی برخوردار نیستند.


نقطه ضعف اسد در شرق

ارتش سوریه در دیرالزور دچار مشکل است، این شهر تا مدت ها تحت محاصره طولانی مدت رژیم بود. اما با حمله مجدد نیروهای  دولت اسلامی در اوسط ژانویه همه چیز تغییر کرد. راه ارتباطی فرودگاه- تنها راه برای ادامه حیات نیروهای محلی رژیم – با شهر قطع شده است و تلاش ها برای تغییر وضعیت با شکست مواجه شده است. از جمله این تلاش¬ها می توان به افزایش استفاده از جنگجویان حزب الله، هلیکوپترهای نیروهای ویژه و بمبارانهای روسیه اشاره کرد. 

حتی اگر این حمله دفع شود، رژیم نیاز به زمانی طولانی برای پاسخ به بحران دیرالزور دارد. سقوط شهر برای اسد یک فاجعه خواهد بود-  پادگان قتل عام خواهد شد و جمعیت غیرنظامی نیز(سازمان ملل جمعیت آنها را حدود ۹۳,۰۰۰برآورد کرده است) از اقدامات تلافی جویانه رنج خواهد برد. از اینرو اسد و متحدانش چاره ای جز حمایت ضمنی از حمله نیروهای تحت حمایت ایالات متحده یعنی SDF،  به رقه ندارند. تنها به این امید که از این طریق بتوانند از فشار در دیرالزور بر خود بکاهند. درعین حال آنها نیاز به آماده سازی در برابر حمله احتمالی نیروهای  دولت اسلامی دارند، چراکه پس از سقوط رقه احتمال سرازیر شدن آنها به جنوب و دیرالزور وجود دارد.
  
مشکل غیرنظامیان
تصمیم گیری درباره نحوه مدیریت ۳۰۰,۰۰۰ غیرنظامی ساکن رقه چالش اصلی نیروهای سوریه دموکراتیک و پشتیبانان نظامی آنها است. دولت اسلامی در برابر حملات هوایی و محاصره های سخت، بارها از نیروهای غیرنظامی به عنوان سپردفاعی استفاده کرده است. به عنوان مثال در منبج این گروه غیرنظامیان را در خانه های خود محبوس می کرد و هرکس را که اقدام به فرار می کرد با شلیک گلوله از بین می برد. SDF برای حفظ این شهر از تلفات سنگین، ناچار بود خانه به خانه شهر را فتح کند. در نهایت نیز، بسیاری از جنگجویان دولت اسلامی با ادغام شدن در میان شهروندان غیرنظامی که اجازه خروج از شهر را پیدا کردند، فرار می کردند.

بنابراین یکی از اولویت های نیروهای سوریه دموکراتیک، تشویق شهروندان به خروج از شهر پیش از حمله نهایی است. این به معنی رسیدن سریع آنها به حومه شهر و تأمین امنیت دالان های بشردوستانه است تا شهروندان غیرنظامی بتوانند به راحتی فرار کنند. علاوه براین در اطراف شهر باید ادوگاه های طولانی مدت تأسیس شود تا مردم آواره، تا زمانیکه امکان بازگشت به خانه های خود را ندارند، درآنها اسکان داده شوند.

هنگامی که محاصره اصلی رقه آغاز شود، نیاز به تعامل قوانین غربی با شهروندان غیرنظامی برای یک جنگ طولانی ضروری¬ خواهد بود. از اینرو برای جلوگیری از قتل عام ها و تسریع آزاد سازی شهر، نیروهای سوریه دموکراتیک و متحدانش همانند منبج نیاز به مذاکره برای خروج برخی از جنگجویان  دولت اسلامی دارند.

فابریکه بالانشه استادیار و مدیر پژوهشی دانشگاه لیون۲ و همچنین استاد مدعو در انستیتوی واشنگتن است.