آب به عنوان سلاح؛ چگونه ترکیه علیه کُردها در سوریه عمل می‌کند؟

نقشه مربوط به انسداد خطوط انتقال آب توسط گروه های جهادی تحت حمایت ترکیه/ paxforpeace

بارتولومی لافرت و دانیلا سالا 
برگردان از آلمانی: همایون عباسی

«آب به‌عنوان سلاح»، عنوان یک مستند رادیویی است که به بررسی مسئله آب یا بهتر بتوان گفت، اقتصاد سیاسی آب پرداخته است. اکولوژی به‌طورکلی و آب از اصلی‌ترین مسائل حال حاضر جهان است. این مسئله به دلیل خشک‌سالی و قحطی فزاینده به‌ یکی از مهم‌ترین مسائل به‌ویژه در خاورمیانه تبدیل شده است. در سال‌های گذشته استفاده سیاسی از این عنصر حیاتی تأثیر به‌سزایی بر تحولات خاورمیانه گذاشته است. تا جایی که به اعتقاد بسیاری جنگ داخلی سوریه پیش از هر چیز ریشه در دست‌کاری‌های محیط زیستی و جابه‌جایی‌های دموگرافیک دارد. ایران از این سلاح برای تداوم نفوذ خود در عراق و کُردستان عراق استفاده می‌کند و ترکیه آن را به‌عنوان سلاحی علیه کُردها و موجودیت سیاسی آن‌ها در شمال شرق سوریه و روژاوا به کار می‌گیرد. بازی سیاسی و دیپلماتیک با این عنصر حیاتی به صحنه‌های مرگباری در ارض واقع منجر شده و همین حالا هم ساکنان برخی نقاط خاورمیانه را با یک فاجعه تمام‌عیار مواجه کرده است. باوجود اهمیت اکولوژی و آب در خاورمیانه و به‌ویژه در سرزمین‌های کُردستان این مسئله اما به محل بحث و گفت‌وگوی جدی تبدیل نشده است. گفت‌وگو دراین‌باره همچنین به این دلیل اهمیت دارد که اکولوژی یکی از ارکان اصلی انقلاب روژاوا در سال‌های اخیر و به‌طورکلی یکی از پایه‌های تعیین‌کننده کنفدرالیسم دموکراتیک است، ساختار و تشکیلاتی که کنفدراسیون روژاوا و شمال شرق سوریه بر اساس آن بناشده است.

 بارتولوموی لافرت، روزنامه‌نگار آلمانی اخیراً همراه با عکاس ایتالیایی، دانیلا سالا به عراق، اقلیم کُردستان و روژآوا و شمال‌شرق سوریه سفر کرده و ماحصل سفر خود را در چندین مقاله و گزارش در رسانه‌های آلمانی مانند هفته‌نامه معتبر اشپیگل و روزنامه‌های انگلیسی‌زبان مانند گاردین منتشر کرده است. اما آنچه در پی می‌آید متن ترجمه‌شده یک مستند صوتی است که در رادیو SWR2 آلمان منتشرشده است.

مقدمه نویسنده برای ترجمه فارسی: من بارتولوموی لافرت، روزنامه‌نگار آزاد و به‌طور ویژه برای رسانه‌های آلمانی و انگلیسی‌زبان، مانند SPIEGEL ، SWR، Deutschland funk یا The New Humanitarian درباره مهاجرت، گستره‌ی فراتر از مرزهای خارجی اتحادیه اروپا و مناقشه در غرب آسیا و شرق آفریقا، گزارش می‌نویسم.

در سال گذشته من به همراه عکاس ایتالیایی، دانیلا سالا برای انجام تحقیقاتی درمجموع دوبار به کُردستان/مناطق کُردی سفر کردیم: ما در بهار درکُردستان/شمال عراق بودیم، تا درآنجا قبل‌از هر چیزی در مورد قربانیان غیرنظامی حملات پهپادهای ترکیه و همچنین درباره بحران آب که عمدتاً منشأ آن در پروژه‌های بزرگ سدسازی در ترکیه و ایران هستند، گزارش تهیه کنیم.

در سپتامبر ما در آن‌سوی مرزها بودیم. در شمال‌شرق سوریه و در روژئاوا ( خودمدیریتی شمال و شرق سوریه AANES). ما را یک دوست فیلم‌ساز کُرد همراهی می‌کرد که خانواده‌اش اهل حسکه بودند و او مثل من در وین زندگی می‌کند. در این تحقیق ما سعی کردیم موضوعات سفر قبلی را باهم ترکیب کنیم: تهدید مناطق خودمختار شمال و شمال‌شرق سوریه از سوی ترکیه و بحران آب. ما از خود پرسیدیم: چرا مردم یک منطقه که سال‌ها توسط رود فرات تغذیه‌ شده، هیچ آبی برای نوشیدن ندارند؟ ترکیه تا چه اندازه آب را به‌عنوان سلاحی علیه خودمدیریتی شمال و شرق سوریه به کار می‌گیرد؟ و وضعیت مردم غیرنظامی در سوریه درمقابل چگونه است؟
تحقیقات ما تابه‌حال به زبان‌های آلمانی، انگلیسی، ایتالیایی و نروژی منتشر شده است. من بسیار خوشحالم و واقعاً خوشحالم می‌کند که می‌شنوم، قرار است اکنون بخشی از کار ما به فارسی نیز منتشر شود. (شاید روزی نیز به کورمانجی و سورانی؟) به‌طوری‌که درنهایت مردم به اطلاعاتی دسترسی داشته باشند که درواقع مستقیم آن‌ها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. شاید این امکانی(راهی) برای بازگرداندن چیزی به افرادی باشد که داستان‌های خودشان را با ما به اشتراک گذاشتند، کسانی که ما را در سفرمان همراهی و به ما کمک کردند.


عامر مَسلَت:
سال گذشته، وقتی که هنوز برای تمام افراد روستا آب داشتیم، من و همسایه‌ام گوجه فرنگی و سیب‌زمینی می‌کاشتیم. همچنین آب برای حیوانات هم کافی بود. اما امسال هیچ آبی وجود ندارد چون بارانی نباریده و جلوی آب آشامیدنی هم گرفته شده است.
سارا داوود:
از زمانی‌که ترکیه آب را مسدود کرده، تعداد کودکان بیمار در بیمارستان‌های کشور ما بیشتر شده است. آبِ سری‌کانی به تمیزی معروف بود، امّا اکنون «آب کثیف» تمام آن چیزی است که برای آشامیدن ما باقی مانده است.


ارجان آیبوغا:
سوریه، و از همه بیشتر شمال سوریه و حتی دیگر مناطق مزوپوتامیا، در حال تجربه‌ی بدترین بحران آب تاریخ خود در دهه گذشته هستند. این بحران دلایل سیاسی و همچنین اقلیمی دارد. این مسئله چنان غم‌انگیز است که دوسوم مردم تنگناهای جدی در دسترسی به آب دارند. به این معنی که روی سلامتی، برق، تأمین انرژی، تغذیه و در کل زندگی تأثیر گذاشته است.


رانندگی به سمت طبقه، گفت‌وگوی نویسنده و شاوین محمد:
شاوین. حالا کجا می‌رویم؟ 
سد طبقه.
چرا سد طبقه اینقدر برای این منطقه مهم است؟
چون برق زیادی به ما می‌دهد و شهر را با برق زیادی تغذیه می‌کند. همچنین چون روی رود فرات قرار دارد، یک مکان مهم است...

گوینده:
سپتامبر است و قبل از ظهر در شمال شرق سوریه هوا 40 درجه سانتیگراد است. من و همکارم دانیلا به همراه مترجممان شاوین محمد، در راه شمال سوریه و شهر طبقه در کنار رود فرات هستیم. اتوبوس کوچک ما روی دست‌انداز مسیر بالاپایین می‌رود، سمت چپ و راست ما تا افق چشم‌اندازی جز بیابانی خشک نیست. منظره سبزتر می‌شود زمانی که ما به رودخانه، چند کیلومتری نزدیک می‌شویم.

گوینده:
روز قبل به دلیل درگیری بین شبه‌نظامیان کُرد و نیروهای وابسته به داعش خیابان مسدود شد. تا چهار سال پیش داعش - که در عربی دولت اسلامی نامیده می‌شود - در سوریه مناطقی در امتداد رود فرات را کنترل کرده بود. در سال 2017 ائتلاف به رهبری نیروهای کُردی سوریه دموکراتیک (SDF) همراه با نیروی هوایی ائتلاف بین‌الملی علیه داعش، بیشتر مناطق آزاد شدند. یک سال بعد نیروهای کُرد به همراه متحدان خود منطقه خودمختار شمال و شمال شرق سوریه را اعلام کردند، منطقه‌ای که امروز حدود یک سوم قلمرو خاک سوریه را در برمی‌گیرد.

اما ما برای گزارش عملیات نظامی در آشفتگی جنگی که از یازده سال پیش در اینجا در جریان است، به سوریه سفر نکردیم. ما اینجا هستیم برای تحقیق در این مورد که چگونه منازعه از طریق ابزارهای دیگر دنبال می‌شود. شمال شرق سوریه، در حال حاضر یکی از سخت‌ترین بحران‌های آب تاریخ خود را تجربه می‌کند. نه تنها مردم محلی بلکه سازمان ملل هم زنگ خطر را به صدا درآورده‌اند.

ویکتور نیلوند مدیر یونیسف در دمشق می‌گوید: "ما از سال گذشته شرایط خشک سالی را در اینجا تجربه می‌کنیم. در مجموع دسترسی حدود 5.5 میلیون نفر در شمال و شمال شرقی سوریه، به آب آشامیدنی محدود شده که عمدتاً به دلیل سطح آب پایین‌تر از حد نرمال فرات است... این بدین معناست که مردم به اندازه کافی آب برای نوشیدن و از عهده برآمدن زندگی روزمره خود ندارند و این منجر به بیماری‌های بیشتر ناشی از آب می‌شود. ما در ماه‌های گذشته شاهد افزایش شدید اسهال- که عمدتاً کودکان را تحت تأثیر قرار می‌دهد - بوده‌ایم. علاوه بر این به دلیل آبِ اندک برقی نمی‌تواند تولید شود و سه میلیون نفر دسترسی کافی به برق ندارند. 

ما سه هفته در راه بودیم تا بفهمیم: دلایل این بحران چه هستند؟ مقصر کیست؟ و مهم‌تر از همه چه کسی بیشتر در رنج است؟
اولین توقف ما سد فرات در طبقه در 55 کیلومتری رقه است. شهری که به مدت سه سال پایتخت دولت به اصطلاح اسلامی نامیده می‌شد.

ولات درویش:
فرات از نظر تاریخی به اندازه دجله یا نیل اهمیت دارد. ما همه می‌دانیم که اینجا در کنار فرات مهد تمدن است. رودخانه برای انسان‌ها مهم است چون در قرآن ذکر شده و بیشتر مردم اینجا مسلمان هستند.
[اینها گفته های] ولات درویش است، مردی تنومند با ساعتی سنگین به مچ و موهای صاف شده. روی دیوار دفتر کارش عکس یک مبارز جان‌باخته آویزان است، کنار آن پرتره زنی در لباس رنگارنگ کُردی. روی تلویزیون در گوشه‌ی دیگر اتاق عکس‌هایی از رژه سربازان ترکی می‌درخشد. خود درویش روزگاری با نیروهای نظامی کُردی، علیه داعش جنگیده است، امروز او مدیر بزرگترین سد سوریه است. وقتی درباره آن حرف می‌زند، چشمانش سیاهی می‌رود.

درویش ولات:
در واقع تمام شهرهای شمال سوریه به فرات وابسته هستند: جرابلوس، حلب، کوبانی، منبج، رقه، طبقه، دیرالزور و بخش‌هایی از حسکه. همه از این آب می‌نوشند، در مجموع 5-7 میلیون نفر. بعدها در ابتدای جنگ جبهه النصره سد را در سال 2015 تصرف و آن را به داعش تحویل دادند. داعش تلاش کرد با کنترل آب مردم را مجبور کند به آن‌ها بپیوندند.

گوینده:
در اوائل تابستان سال 2017 نیروهای کُرد سد را از کنترل داعش آزاد کردند. اما آخرین آثار وحشت (ترور) هنوز پاک نشده است: بخشی از توربین‌ها نابود شده است. فلکه‌های بزرگ صنعتی سوخته و از دیوار جدا شده‌اند. روی دیوار دخمه‌های درون سد رنگ آبی پاشیده شده که زیر آن‌ها با حروف بزرگ CLEAR نوشته شده، به این معنی که راهروها از مین‌هایی که در آنجا به جا گذاشتند، پاکسازی شده است. بااین‌حال درویش ولات اکنون با مشکلات دیگری مبارزه می‌کند.

درویش ولات:
اگر دورانی که رژیم سوریه یا جبهه النصره یا داعش اینجا حکومت کردند را با الان مقایسه کنیم، آنگاه می‌توان گفت: داعش آن زمان آب کافی دریافت می‌کرد ولی خودمدیریتی امروز تقریباً هیچ آبی.

گوینده:
نگاه از دفتر درویش به هشت سلول سد که مثل سرسره‌های آبی بزرگ به نظر می‌رسند، ازآنجا فقط نهرهای کوچکی به پایین می‌ریزد. از ابتدای سال 2020 وضعیت آب مخزن پشت سد اسد -بزرگترین دریاچه سوریه- حدود شش متر پایین آمده است. در سال 2021 در مواقعی بیش از یک سومِ 200 پمپ آب در امتداد فرات غیرفعال بودند.
چرا؟ تقریباً ناممکن است برای این سؤال پاسخ یک کارشناس مستقل را گرفت. از معدود کسانی که مدت طولانی در فضای آلمانی‌زبان به این مشکل پرداخته، ارجان آیبوغا است. تحصیلکرده مهندسی محیط‌زیست می‌گوید، دلایل برای پایین آمدن سطح آب فرات در چندصد کیلومتری بالادست قرار دارد: در ترکیه.
او بنابر تجاربش حرف میزند. زمانی که آیبوگا در شهرداری کُردی-ترکی شهر دیاربکر (ئامد) در سمت راست ساحل دجله کار می‌کرد. به‌عنوان فعال جنبش اکولوژی مزوپوتامیا تلاش کرد تا مانع ساخت‌وساز سد روی دجله در حسن‌کیف شوند. امروز او سخنران بنیاد روزا لوکزامبورگ در هِسِن است و به عواقب تمام سدسازی‌های منطقه می‌پردازد.

ارجان آیبوگا:
ترکیه از سال‌های دهه 70 به بعد شروع به ساخت سدهای بزرگی روی فرات کرد. ابتدا سد Kewan و بعد شروع به ساخت آتاتورک، بزرگ‌ترین سد خاورمیانه کرد. این سد این ظرفیت را دارد که آب فرات را برای بیش از یک سال به طور کامل مهار کند. همان‌طور که ساخت آن پیشرفت کرد، ترکیه به سوریه پیشنهاد کرد یک توافق دو جانبه امضاء کنند.

گوینده:
در توافقی که دو کشور در سال 1987 امضاء کردند، گفته شده که ترکیه به طور متوسط سالانه اجازه عبور 500 مترمکعب بر ثانیه از آب فرات به سمت سوریه را بدهد، در مقابل سوریه باید از حمایت حزب کارگران کُردستان که چند دهه است که دولت ترکی در جنگ با آن قرار دارد، دست بکشد. توافق مدت زیادی طول کشید. اما از چند ماه پیش به نظر می‌رسد دیگر معتبر نیست. از طرفی دیگر سخت است سطح پایین آب سد طبقه را توضیح داد. بر اساس تحلیل سازمان خواروبار و کشاورزی سازمان ملل به اختصار FAO در ماه یونی سال 2021 به طور متوسط تنها 214 کیلومترمکعب بر ثانیه آب از ترکیه به سوریه می‌آید.

گوینده:
اما دلیل اینکه آب کمی از مرز می‌گذرد چیست؟ بسته به اینکه از چه کسی بپرسید، پاسخ‌های مختلفی برای آن وجود دارد. برخی معتقدند که ترکیه در صدد گسترش کشاورزی آبی خود در امتداد مرز با سوریه است. مدیر سد ولات درویش طور دیگر می‌بیند:

دولت ترکیه به توافقات بین‌الملی پایبند نیست. آن‌ها تلاش می‌کنند مردم اینجا را با گرسنگی‌دادن مجبور کنند که به اروپا یا کشورهای دیگر مهاجرت کنند، چون امیدوار هستند با این کار می‌توانند باعث سقوط خودمدیریتی شوند.

گوینده:
از یک سو: قابل اثبات نیست ترکیه آب فرات را به قصد فشار سیاسی مسدود کرده است. از سوی دیگر ترکیه سالهاست به خودمدیریتی در سوریه حمله می‌کند. آنکارا و رئیس‌جمهوری ترکیه رجب طیب اردوغان تسلط حزب اتحاد دموکراتیک به اختصار PYD و نیروی نظامی آن YPG را در شمال‌شرقی سوریه می‌بینند که ادامه بازوی حزب کارگران کُردستان PKK در سوریه است و PYD مثل PKK برای ترکیه یک سازمان تروریستی قلمداد می‌شود که باید با آن مبارزه شود. چندین بار سعی کردیم از طریق ایمیل و تلفن با وزارت خارجه ترکیه تماس بگیریم برای رسیدن به یک نظر، ما پاسخی دریافت نکردیم. ویکتور نیلوند از یونیسف در دمشق می‌گوید:

این در قدرت (اختیار) من نیست که بررسی کنم چرا وضعیت آب نسبت به گذشته پایین‌تر است. من اما می‌توانم بگویم که نه تنها سوریه با آن درگیر است بلکه فرات طبیعتاً به عراق هم می‌ریزد. یک گفتگو در سطح منطقه می‌تواند بسیار مطلوب باشد برای اینکه دید چه نوع راه‌حلی می‌توان یافت، زیرا کمبود آب یک مشکل در کل خاورمیانه است.

گوینده:
زمان زیادی برای آن باقی نمانده است. در سفر به شمال شرقی سوریه ما می‌توانیم نظاره کنیم که چطور منطقه با سرعت بی‌سابقه در حال خشک‌شدن است. دلیل آن فقط یازده سال جنگ و کمبود آب فرات نیست. تغییرات اقلیمی هم اثرات خود را نشان می‌دهد. خاورمیانه یکی از بدترین مناطق درگیر در دنیا است. در سوریه عواقب آن به ویژه در مناطق دور از فرات قابل مشاهده است.

-خروج به سمت حسکه. 

گوینده:
دو روز بعد از دیدار با ولات درویش ما دوباره سوار ماشین شدیم. هر چه ما از رودخانه دورتر می‌شویم، چشم‌انداز بایرتر می‌شود. ایست بازرسی نیروهای نظامی کُرد یکی بعد از دیگری قرار دارند. مقصد سفر ما شهر دارای اکثریت ساکنین کُرد، حسکه است که 220 کیلومتر هوایی یا هفت ساعت با ماشین از طبقه دور است.

گفتگوی میان شاوین محمد و نویسنده:
(ما به حسکه سفر می‌کنیم برای انجام چند مصاحبه در مورد مسئله آب در آنجا و اینکه مردم چطور از آن رنج می‌برند.
 وضعیت آب در حقیقت الان در حسکه چگونه است؟
آبی وجود ندارد، این نوعی فاجعه است برای مردم آنجا...)

گوینده:
قبل از جنگ، برای چند دهه شهر به مثابه یک مستعمره داخلی در استثمار دولت مرکزی دمشق بود. در مجموع نیمی از غلات سوریه اینجا تولید می‌شود اما در مقابل مردم به ندرت از سوی دمشق حمایتی می‌شدند. نه حتی پس از آن و در اوائل سال‌های دهه 2000 که آب کمیباب‌تر می‌شد، ارجان آیبوگا از بنیاد روزا لوکزامبورگ توضیح می‌دهد.

ارجان آیبوغا:
بحران کنونی دلایل سیاسی هم دارد. یکی از دلایل که چند دهه قدمت دارد حفر ده‌ها هزار حلقه چاه و آبیاری مناطق وسیعی از کل سوریه توسط رژیم بعث است که با آن می‌توانست گندم، پنبه و زیتون تولید بشود. این محصولات صادر می‌شد. در نتیجه سطح پایه آب سقوط کرد، به شدت سقوط کرد. این مسئله امروز تلافی می‌شود.

گوینده:
بعدازظهر است که ما به شهرک ام حجره در 15 کیلومتری خارج شهر حسکه رسیدیم. 12 خانواده اینجا زندگی می‌کنند. همچنین عامر مسلت با 14 عضو خانواده‌اش. در دیدار ما او یک پیراهن یقه‌دار قرمز و یک شلوارگرمکن آدیداس که در کار کثیف شده‌اند را پوشیده است. زمانی که این کشاورز، امروز روی ایوان مزرعه مشرف به زمین‌های کشاورزی ایستاده، او فقط سوسو زدن گرما را روی زمین خاکستری خشک می‌بیند که  هیچ چیزی در آن دیگر رشد نمی‌کند.

صدای عامر مسلت:
در هر هکتار ما چهار تن غلات برداشت می‌کردیم که می‌توانستیم بفروشیم. امسال حتی یک خوشه هم نیست چون بارانی نباریده است و حیوانات دیگر آبی برای خوردن ندارند. سال گذشته ما 50 گوسفند داشتیم امسال فقط 22 رأس از آن‌ها باقی مانده است.

گوینده:
عامر مسلت توضیح می‌دهد که تنها گاو آن‌ها، سال گذشته گوساله خود را بعد از مریضی از دست داد. تنها او و خانواده‌اش نیستند که از بحران آب رنج می‌برند. بر اساس محاسبات دفتر ملل متحد برای همکاری امور بشردوستانه، در سال 2021 در منطقه حسکه یک زیان جدی 75 درصدی کشاورزی دیم و در کل شمال سوریه زیان تا 25 درصدی از محصولات آبی را تهدید می‌کند.

آلفردو امپیگلیا:
به طور معمول در سوریه هر سال بین 3.5 تا 4 میلیون تن گندم تولید می‌شود. برای سال 2021 برآورد ما حدود یک میلیون تن است. این مقدار خیلی کم است. ما برای سال آینده چه کار کنیم؟ چگونه مردم را تأمین کنیم؟

گوینده:
آلفردو امپیگلیا فائو، سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد در دمشق می‌پرسد. همچنین در گذشته سال‌هایی با بارش کمتر بوده است. دلایل برای بحران فعلی اما جدید است:

امسال بیش از هر چیزی توزیع بارش‌ها بد بود و تاثیر بدی روی محصولات داشت. من نه فقط در مورد مقدار بارش‌ها بلکه در مورد توزیع حرف می‌زنم؛ کمکی نمی‌کند اگر در زمستان 300-400 میلی‌لیتر بارش داشته باشیم. کشاورزان هنگام رسیدن بذرها به آب نیاز دارند. در غیر اینصورت شکوفه‌ها بارور نمی‌شوند و محصولی هم نخواهند داشت. سال 2021 بسیار بحرانی بود و ما نه تنها بحران آب بلکه فشار گرمایی هم داشتیم. ما چند شوک گرمایی در طول دوران رسیدگی محصول داشتیم و نتیجه آن یک فصل برداشت بد بود.

گوینده:
در گذشته امکان‌هایی برای مقابله با پدیده‌های اقلیمی شدید مثل خشکسالی و شوک‌های گرمایی وجود داشت، امروزه کشاورزان فاقد ابزاری برای این کار هستند. یک پیامد جنگ.

آلفردو امپلیگیا:
در زمان‌هایی که بارش کم است، ما مشکلاتی در دسترسی به سوخت برای مزارع داریم، علاوه بر این با آبیاری با آب زیرزمینی هم مشکل داریم. این مشکلات به بحرانی جدی و به برداشت محصول بدی منجر می‌شود. کشاورزان به سمت ورشکستگی می‌روند، این روی فصل آتی تأثیر می‌گذارد زیرا آن‌ها احتمالاً هیچ منابع مالی برای کشت تازه نخواهند داشت.

گوینده:
هنوز به اندازه کافی غلات در سیلوهای گندم وجود دارد، مانند سربازانی غول‌پیکر در ورودی شهر حسکه صف‌کشیده ایستاده‌اند. بااین‌حال یک سال دیگر کاهش محصولات مانند سال 2021 پیامدهایی برای امنیت غذایی در سراسر سوریه خواهد داشت و می‌تواند به قحطی منجر شود، آلفرد امپیلیگا می‌ترسد.

گوینده:
درحالی‌که گرسنگی یک سناریوی تهدید کننده در آینده است، سناریوی دیگر در حال حاضر یک واقعیت است: تشنگی. در پاییز 2021 آب نه فقط برای مزارع و حیوانات بلکه برای انسان هم وجود ندارد. وقتی ما با عامر مسلت دیدار کردیم توضیح داد از چند هفته پیش هیچ آب آشامیدنی در لوله‌ها جریان نداشته است. یک بار دیگر می‌تواند جنگی را مقصر دانست که قصد پایانش نیست.
صدای عامر مسلت:
نه تنها سربازان و نیروهای نظامی، بلکه مردم عادی هم به بدترین شکل درگیر این جنگ هستند. هم بچه‌های آن‌ها می‌میرند هم حیوانات آن‌ها. درختان قطع می‌شود. اما کودکان و زنان و مردان مسن چه گناهی دارند؟ فرقی نمی‌کند ما به چه گروهی تعلق داریم، چه عرب‌ها، کُردها، ایزدی‌ها، آرامی‌ها، مسیحیان، یا ارمنی‌ها: جنگ بر همه ما تأثیر می‌گذارد.

گوینده:
وقتی ما به شهر حسکه رسیدیم، لوله‌های آب از چند هفته قبل شکسته بودند. به همین خاطر صبح‌ها زود کاروانی از کامیون تانکرها به شهر هدایت می‌شوند. تعدادی، همان‌طور که بعداً ما باخبر می‌شویم، از طریق خودمدیریتی یا ملل متحد هزینه آن پرداخت می‌شود، به کسانی که بیشتر شخصی آب را از کیلومترها دورتر از شمال کشور به شهر حمل می‌کنند.

گوینده:
اما چرا آبی برای مردم در حسکه برای نوشیدن وجود ندارد؟ امیدواریم در دفتر مدیریت آب که در طبقه دوم یک ساختمان شنی‌رنگ که در مرکز شهر قرار دارد، پاسخ بگیریم. روی دیوار عکس دو خواهر برادر جانباخته با لباس متحد الشکل و فرزند کشته‌شده یکی از کارمندان در جنگ علیه داعش قرار دارد. پشت میزکار نقشه جزیره (در آلمانی Insel) نام منطقه‌ای بین دجله و فرات، آویزان است. روی آن، همه راه‌های آبی منطقه مانند رگ‌های کوچک آبی‌رنگ کشیده شده است. بزرگ‌ترین رگ از ایستگاه پمپاژ آلوک در مرز سوریه-ترکیه تا شهر رسیده است و اینجا این مشکل وجود دارد، سلوا صالح می‌گوید، رئیس سازمان آب شهری:

در منطقه حسکه 1.2 میلون نفر زندگی می‌کنند و برای تأمین نیاز آن‌ها، ما قبلاً 10000 مترمکعب آب آشامیدنی از ایستگاه آلوک دریافت می‌کردیم. این مقدار بیش از نیاز کافی بود. اما امروز اصلاً چیزی نمی‌رسد. صفر. تمام چیزی که برای ما باقی مانده سه حلقه چاه بزرگ است که از هر کدام می‌توانیم 15 مترمکعب در ساعت پمپاژ کنیم و سپس آب را با کامیون به شهر ببریم.

گوینده:
کسری از مقدار موردنیاز. پیش‌تر آب از دو روخانه فصلی Jaghiagh و Khabour تأمین می‌شد. اما وقتی که در آغاز هزاره دوره‌های خشکسالی افزایش یافت و رودخانه‌ها همیشه در حال کمترشدن بودند، می‌بایست به دنبال راه‌حل‌های جایگزین گشت. در سال 2010 رژیم سوریه ایستگاه پمپاژ آلوک در نزدیکی مرزهای ترکیه ساخت که می‌بایستی آب حسکه را فراهم می‌کرد. اما به طور قابل اعتمادی برای مدت طولانی کار نکرد، ماجده امین معاون شهردار حسکه می‌گوید:

در سال‌های جنگ همیشه مشکلات و سختی‌هایی وجود داشته است. اما از زمانی که ترکیه به سری‌کانی حمله و آلوک را اشغال کرد، مشکلات ما بدتر شدند.

گوینده:
 بحران آب آشامیدنی در حسکه در اکتبر 2019 شروع شد. Tagesschau آن زمان گزارش داد:

با وجود تمام درخواست‌های بین‌المللی، ترکیه حمله نظامی خود را علیه نیروهای نظامی کُرد در شمال سوریه آغاز کرد. بعداز ظهر از طرف رئیس‌جمهور اردوغان در توییتر تأیید شد. مبارزان کُرد نیز به نوبه خود حمله هوایی به مواضع خود را گزارش می‌دهند. آن‌ها بالغ بر چند سال در کنار آمریکا با شبه‌نظامیان تروریستی داعش مبارزه کرده بودند.

گوینده:
تنها سه روز قبل از آن رئیس‌جمهور دونالد ترامپ از خروج نیروهای آمریکا از شمال سوریه خبر داد. ترکیه حمله نظامی خود را اینگونه توجیه کرد که قصد ایجاد منطقه امنی علیه تروریست‌های کُرد ادعایی خود دارد. آرام هانا، سخنگوی نیروهای SDF به رهبری کُردها، می‌گوید:

ما از عقب‌نشینی آمریکایی‌ها مأیوس شدیم. ما واقعاً مأیوس شدیم، چون ما با هم علیه داعش جنگیده بودیم. ما در خط مقدم پیروزی بر داعش بودیم، مردم ما در این جنگ قربانی شدند. اما مبارزه علیه ترکیه متفاوت است از جنگ علیه داعش. ما در موقعیتی نیستیم از خودمان علیه یک ارتش کامل یا یک کشور دفاع کنیم. ما نمی‌توانیم با کلاشنیکف با پهپادها بجنگیم.

گوینده:
بر اساس برآوردهای مرکز اطلاع‌رسانی روژاوا در قامیشو، در حملات اواخر پاییز 2019، 600 نفر جان باختند و بیش از 200000 نفر از شهرهای تل‌ابیض و سری‌کانی آواره شدند. ترکیه از آن زمان یک نوار مرزی به طول 4000 کیلومترمربع و به عمق 30 کیلومتر به داخل کشور اشغال کرده است. ایستگاه پمپاژ آلوک هم در آن ناحیه قرار دارد. طبق گزارش سازمان ملل جریان آب از آن زمان حداقل 24 بار، اغلب برای چند ماه، قطع شده است. و در مورد بحران آب در فرات هیچ یک از طرفین جنگ نمی‌خواهند مسئولیت‌پذیر باشند. ترکیه مسدودسازی آب را انکار می‌کند و PYD را متهم می‌کند به اینکه آن‌ها تعمدی جریان برق به مناطق اشغالی را قطع می‌کند و در نتیجه باعث از کارافتادن پمپ‌های آب می‌شود. ماجده امین، معاون شهردار خودگردان حسکه می‌گوید:

در حال حاضر ما تلاش می‌کنیم ایستگاه پمپاژ را با برق کافی تغذیه کنیم، اما آن‌ها با این وجود به ما هیچ آبی نمی‌دهند، هر چند در مورد آن حق داریم. همچنین مردم اینجا به ما می‌گویند: از دادن برق به آن‌ها دست بکشید و راه‌حل‌های دیگر برای ما پیدا کنید. ترکیه این جنگ آبی را در واقع نه فقط علیه خودمدیریتی بلکه بالاتر از آن علیه همه مردم به پیش می‌برد.

گوینده:
به سختی می‌توان سنجید در مناقشه بر سر آلوک در نهایت حق با چه کسی است چون ناظران و روزنامه‌نگاران مستقل از دسترسی به ایستگاه محروم هستند. اما آنچه ما در سپتامبر 2021 می‌توانیم مشاهده کنیم، پیامدهای مستقیم بحران آب آشامیدنی برای مردم در شهر است.

صبح‌ها از ساعت هشت به بخش کودکان بیمارستان دولتی در حسکه شلوغی زیادی حاکم است. روی تخت‌های چرم مصنوعی خاکستری‌رنگ در اتاق درمان، زنانی با لباس‌های رنگارنگ و با بچه‌های در بغل نشسته‌اند. بیشتر آن‌ها زیر سه سال سن دارند، پوستی رنگ‌پریده و چشمانی خسته دارند. آن‌ها لاغرشده به نظر می‌رسند. در میانه آنجا پرستار سارا داوود ایستاده است.

سارا داوود:
قبل از جنگ اوضاع بهتر بود و الان هر روز بدتر می‌شود. از زمانی که آب مسدود شده، کودکان به بیماری‌های روده و معده مبتلا می‌شوند. ما 24 تخت داریم، اما گاهی 60 بیمار در روز مراجعه می‌کنند. شرایط طوری است که ما فقط موارد شدید بیماری را در اولویت قرار می‌دهیم و این کودکان را برای زمان کوتاهی می‌توانیم اینجا نگه داریم. یک درمان طولانی مدت امکان‌پذیر نیست، چون خیلی‌ها در انتظار هستند.

گوینده:
سارا داوود از 20 سال پیش در این بیمارستان کار می‌کند. او 40 سال دارد، او روپوشی سفید و بلند می‌پوشد و موهای تیره دارد که با یک گیره در پشت سر آن را به هم بسته است. روبه‌روی او روی تخت یک زن حدوداً 30 ساله با روسری گُل‌دار نشسته است. کنار او دخترش، یک دختر کوچک با موهای تیره فر و یک لباس صورتی قرار دارد.

صدای زن:
پنج روز پیش دخترم بایستی در ساعت سه صبح به بیمارستان منتقل می‌شد. او بعدازاینکه آب آلوده نوشیده بود، مریض شد. تمام آبی که کامیون‌ها از چاه‌ها می‌آورند، تلخ و آلوده است. ما هیچ آب تمیزی نداریم. همچنین همسرم هم مریض شد.

گوینده:
داستانی که این روزها صدها بار در شمال‌شرقی سوریه تکرار می‌شود: مردم از روی ناچاری آب آلوده می‌نوشند و مریض می‌شوند. در ابتدای نیمه سال 2021 تعداد بیماری‌های اسهالی حاد در مناطق شمال و شمال‌شرق سوریه طبق گزارش ملل متحد برای هماهنگی امور بشردوستانه حدود 133 درصد افزایش پیدا کرده است. سارا داوود می‌گوید: اگر بیماران سریع درمان نشوند، اغلب برای زندگی(جان) آن‌ها خطرناک است.

سارا داوود:
بدترین ضربه را کودکان، زنان باردار و افراد مسن می‌بینند و کسانی که قبلاً از طریق بیماری‌های دیگر ضعیف شده‌اند. گاهی من در شرایطی هستم که ما داروی کافی اینجا نداریم و خانواده‌ها خیلی فقیر هستند تا خودشان بتوانند بخرند. گاهی من با پول خودم به آنها کمک می‌کنم. ولی من نمی‌توانم به همه کمک کنم. احساس وحشتناکی است.

گوینده:
درحالی‌که سارا داوود با علائم بحران مبارزه می‌کند، این به دیگران بستگی دارد، یک راه‌حل برای آن پیدا کنند. به زنانی مثل سلوا صلاح از اداره آب. در اصل او و همکارانش این ایده را داشتند که ایستگاه آب الحماء در حسکه را تعمیر کنند تا از آنجا و از آب نهر شهر خابور تهیه کنند. اما چون سال گذشته بارندگی بسیار کم بود، پروژه به حالت تعلیق درآمد.

سارا داوود:
خودمدیریتی همواره در تلاش است چاه‌های جدید پیدا کند و همچنین شهرهای دیگر به ما با تانکرها کمک می‌کنند برای اینکه نباید مردم به خاطر آب مهاجرت کنند. طرح جدید این است آب با لوله‌های بزرگ از فرات به ایستگاه آب حسکه پمپاژ شود.

گوینده:
اما این آب حداکثر می‌تواند 20 تا 30 درصد ظرفیت آلوک را جبران کند. همچنین سطح پایین آب فرات مسئولان خودمدیریتی را نگران کرده است. سلوا صالح می‌گوید: تاکنون هیچ پلان B واقعی برای آلوک وجود ندارد. اینکه مدیریت ضعیف مسئولان خودمدیریتی است، همان‌طور که برخی چنین فکر می‌کنند، یا به‌تنهایی ترکیه است، ما نمی‌توانیم بعد از سه هفته که در منطقه هستیم، به آن پاسخ دهیم. احساسات انسان‌هایی که ما در طول سفرمان با آن‌ها صحبت کرده‌ایم برعکس، مشخص است. کشاورز، عامر مسلت:

همیشه همین‌طور است: ما امیدواریم امسال بهتر شود، اما به خاطر جنگ همیشه بدتر می‌شود.

گوینده:
مثل تعداد زیادی از مردم منطقه، سارا داوود، پرستار کودکان، بااین‌حال روزی فکرش با مهاجرت مشغول شده، اما او تصمیم دیگری گرفت.

سارا داوود:
من اگر می‌خواستم، می‌توانستم بروم. برادر و خواهر من الان در آلمان زندگی می‌کنند اما من تصمیم گرفتم که بمانم. سرزمین ما در حال رفتن به ورطه سقوط است و اگر ما هم الان برویم، ما هم سقوط می‌کنیم. من اینجا می‌مانم تا مبارزه کنم.

گوینده:
همه افرادی که با آن‌ها ملاقات کردیم، در یک‌چیز اتفاق‌نظر دارند، صرف‌نظر اینکه آن‌ها با بحران در امتداد فرات، با بحران اقلیمی یا بحران آب آشامیدنی در حسکه بیش‌ازپیش درگیر هستند یا تحت تأثیر قرار می‌گیرند، یک راه‌حل برای مشکل آب در شمال سوریه زمانی می‌تواند وجود داشته باشد که سرانجام دوباره صلح در امتداد مرزهایش حاکم باشد.

آب به‌عنوان سلاح، ترکیه چگونه علیه کُردها در سوریه عمل می‌کند؟
از بارتولومی لافرت و دانیلا سالا
گوینده: مارکوس میکالسکی
ویراستار: دیرک آسندورپف
کارگردان: نیکول پاولسن