تثبیت موقعیت روژاوا و استراتژی پ.ک.ک در منطقه

فابریس بالونچه/ واشنگتن  انستیتو
برگردان ار انگلیسی: NNSROJ

درحالیکه کُردها به دنبال تحقق و تشکیل قلمرویی یکپارچه در شمال سوریه هستند، عوامل مختلفی مانند جمعیت، اقتصاد، آب و نفت وجود دارند که تعیین خواهند کرد که آیا این دولت کوچک نوپا قابل دوام خواهد بود یا خیر؟  

هرچند پیش بینی کامل آینده دولت سوریه دشوار است، اما گسترش فزاینده منطقه خودمختار کُردستان در امتداد مرزهای شمالی این کشور به واقعیت تبدیل شده است. در حال حاضر حدود و صغور"روژاوا" به طور کامل مشخص نیست و ممکن است با آن چیزی که حزب اتحاد دموکراتیک سوریه (پ.ی.د) به صورت رسمی اعلام کرده متفاوت باشد، این گروه در راستای تجمیع کُردهای سوریه در یک دولت کوچک با اقتصادی پایدار و رو به سوی دریای مدیترانه، به تلاش های خود برای توسعه و ادغام کانتون هایش ادامه می دهد و این امر به نوبه خود می تواند چشم اندازی درراستای پیشبرد اهداف سازمان مادر، یعنی حزب کارگران کردستان ( پ ک ک) باشد.

جمعیت کُردهای روژاوا به سختی اکثریت غالب را تشکیل می دهد
از زمان پیروزی کوبانی در ژانویه سال ۲۰۱۵ حزب پ.ی.د به توسعه قلمرو خود ادامه داده است و این توسعه غالباً با عقب نشینی گروه دولت اسلامی (داعش) همراه بوده است. کُردها البته چند منطقه دیگر را نیز در اطراف کریدور اعزاز از تصرف شورشیان و در حسکه از تصرف ارتش سوریه خارج ساخته اند. اگرچه این مناطق فقط چند مایل مربع هستند اما از نظر استراتژیک بسیار مهم هستند. به عنوان مثال حسکه مرکز استان است و دستیابی به هرکدام از مناطق همجوار پیشرفت قابل توجهی به حساب می آید.

هژمونی کُردها در مناطق عفرین، کوبانی و قامیشلو سبب شده است که پ.ی.د  برمناطق کُرد-عرب نشین و حتی مناطق غیرکردنشین تسلط یابد. هدف نهایی این گروه تشکیل قلمرو در اراضی مجاور مناطق کُردنشین است؛ هدفی که با تسلط بر تل ابیض دربهار ۲۰۱۵ و منبج در همین اواخر تقویت شد (به لحاظ تکنیکی حمله به منبج توسط نیروهای کُرد و عرب سوریه دموکراتیک  یا SDF صورت گرفته بود، اما ائتلاف کُردها بر آن تسلط داشت). منطق تسلط بر الشدادی در جنوب استان حسکه در ماه فوریه نیز – یک سرزمین غیر کُردی- تسلط بر چاه های نفت اطراف آن و قطع راه های ارتباطی داعش میان موصل و رقه بود.

امروزه پ.ی.د منطقه ای با جمعیت تقریبی ۲ میلیون نفر را اداره  می کند و از این تعداد تنها ۶۰ درصد این جمعیت را کُردها تشکیل می دهند (رجوع شود به پالسی واچ ۲۵۲۸ ، "خطر پاکسازی قومی در  سوریه واحد") در کانتون جزیره در شرق سوریه و کانتون مرکزی کوبانی، کُردها با فاصله بسیار کمی حایز اکثریت هستند (۵۵ درصد). در کانتون عفرین در غرب ( براساس تقسیمات رسمی سوریه)، تقریبا صد درصد جمعیت کُرد هستند. اما نقشه های منسوب به پ.ی.د از کردستان سوریه (روژاوا) نشان می دهد که " کانتون عفرین" شامل اعزاز، جرابلس، شمال الباب و مناطق شمالی منبج می باشد. موضوعی که در نهایت سبب می شود جمعیت کُردها تقریبا به ۳۰ درصد برسد. احتمالا  در چند ماه آینده پ.ی.د تلاشی برای تسلط بر مناطق عرب نشین و ترکمن نشین اعزاز نخواهد کرد زیرا در حال حاضر این مناطق دارای اهمیت استراتژیک ضعیفی هستند و موجب حساسیت بیش از پیش ترکیه می شوند: همین اواخر آنکارا  اقدام به عملیات نظامی جدیدی در منطقه جرابلس کرد.



بنابراین بنا به دلایل جمعیت شناختی و استراتژیک کُردها علاقه ای برای حمله به رقه پایتخت خود خوانده "خلافت اسلامی"، لااقل تا زمانیکه راهی برای اتصال عفرین و کوبانی پیدا نکنند، ندارند.  تنها درصورتیکه دولت اسلامی بخواهد از منطقه رقه تهدیدی جدی علیه روژاوا  ایجاد کند، ممکن است کُردها اقدام به حمله به آن منطقه کنند. همانطور که در رابطه با الشدادی چنین کردند. هنگامی که نیروهای داعش شهر حسکه را مورد تهدید قرار دادند، کُردها عملیات حمله به الشدادی را سازماندهی و به انجام رساندند. اما جمعیت الشدادی یک پانزدهم جمعیت رقه است و محاسبات در این مورد متفاوت خواهد بود. 

پاکسازی قومی؟
باگسترده شدن مناطق تحت کنترل پ.ی.د جمعیت غیر کُرد بیشتری در این گروه ادغام خواهند شد، این مساله به ویژه در منطقه منبج در بین رود فرات و عفرین، جایی که کُردها یک چهارم جمعیت آن را تشکیل می دهند، به خوبی نمایان است. اما به نظر می رسد پ.ی.د همچنان در تلاش برای اتصال بین کانتون ها است و رهبران گروه معتقدند که تلاش های مختلف " کُرد سازی" می تواند به آوردن جمعیت زیادی به زیر پرچم شان کمک کند. نام روستاها و نقشه هایی که  با اختیار فرانسه منتشر شده است نشان می دهد که بخش قابل توجهی از مردم محلی که به صورت رسمی به عنوان عرب دسته بندی شده اند دارای ریشه کُردی هستند. در مواجهه با پیروزی "پ.ی.د" این کُردهای عرب زبان به راحتی می توانند به ریشه کُردی خود بازگردند. به علاوه درصورت عدم بازگشت پناهنده های عرب به محل سکونت قبلی خود و علاقه پناهندگان کُرد به بازگشت، با توجه به قدرت گیری پ.ی.د ممکن است ترکیب جمعیتی منطقه به شکل قابل ملاحظه ای تغییر کند. این موضوع به ویژه در منطقه تل ابیض که عرب های حامی دولت اسلامی دارای مقبولیت پایینی هستند، صدق می کند.

متاسفانه ممکن است کُردها نیز برای غلبه بر ضعف جمعیتی خود در بعضی از مناطق "روژاوا" به پاکسازی قومیتی و یا اتحاد با قبایل عربی که خواستار همسویی با قویترین بازیگرمنطقه و انتقام از دیگر قبایل دشمن خود هستند، متوسل شوند. به عنوان مثال بسیاری از قبایل چیزی فراتر از حذف رقبای همپیمان با داعش نمی خواهند؛ این همان استراتژی قبیله شمر به رهبری شیخ حمیدی دهام الهادی در جنوب شرقی حسکه است. پ.ی.د همچنین امیدوار است که بتواند بخشی از جمعیت یک میلیونی کُردهای ساکن حلب و دمشق را جذب کند. برای تحقق این موضوع آنها باید وضعیت بد اقتصادی در روژاوا را بهبود ببخشند.

 معضل بی آبی
پیش از وقوع جنگ، حکومت اسد تعمداً مانع توسعه مناطق کُردنشین می شد. چون با این کار کُردها وادار به مهاجهرت به شهرهای بزرگ می شدند و به آسانی امکان "تعریب" مناطق آنها فراهم می گشت. این همان سیاستی بود که در منطقه جزیره در پیش گرفتند و آنجا را به یک "مستعره داخلی" تنها برای تولید پنبه تبدیل کردند. امروزه کشاورزی در این منطقه در سطحی بسیار سنتی باقیمانده است و با آغاز قرن جدید به شدت از کمبود آب رنج می برد. مصرف بیش از حد آب در آن سوی مرزها در ترکیه باعث کاهش ذخایر آب در شمال سوریه شده بود و حکومت اسد هیچ تلاش جدی ای برای حل این مشکل از خود نشان نداده بود. برخلاف دره فرات که کشاورزان به دلیل پروژه های آبیاری دولتی از آب فراوان و ارزان بهرمند بودند، مزارع در منطقه جزیره توسط چاه های خصوصی آب اداره می شدند. در سال های منتهی به جنگ، خشکسالی و افزایش سه برابری قیمت سوختِ پمپ های آب میزان زمین های زیرکشت در حسکه را به میزان قابل توجهی کاهش داد. (رجوع شود به پالسی واچ ۲۶۲۲ ، مساله حیاتی آب در دره رود فرات در سوریه).   



در سال ۲۰۰۸ پروژه بسط آبیاری رود دجله طرح ریزی شده بود، اما فقدان اراده سیاسی کافی در دمشق و امکان شورش، مانع از اجرای آن شد. به نظر می رسد بعد از جنگ بزرگترین چالش روژاوا مشکل کمبود آب خواهد بود. زیرا کشاورزی بزرگترین منبع درآمد مردم محلی است. حتی با اجرای طرح اولویت بندی ایستگاه پمپاژ آب رود دجله، کُردها نیازمند انعقاد توافق نامه با عراق و ترکیه بر سر رود دجله هستند.

در سال ۲۰۰۸ بشار اسد به چنین توافقی با آنکارا رسیده بود اما اکنون تمامی پارامترها تغییر کرده است.

به علاوه، کنترل سد تشرین بر روی رود فرات می تواند امکانی برای توسعه آبیاری در غرب روژاوا بر کُردها فراهم کند که هم اکنون از کمبود آب رنج می برند. از سوی دیگر هر گونه تلاش در این زمینه باعث ایجاد مشکلاتی برای کشاورزان عربی که در پایین دست زندگی می کنند، می شود.

عدم امکان صدور نفت روژاوا 
وجود چاه های نفت در جزیره یک سرمایه ارزشمند برای روژاوا است. پیش از وقوع جنگ، میادین نفتی المالکیه (دیرک) و الشدادی حدود یک سوم ۳۸۰ هزار بشکه نفت خام تولید روزانه کشور را تشکیل می دادند. از آن زمان تا کنون به دلیل عدم تعمیر و نگهداری و بسته شدن لوله ها این امکان از بین رفته است. با وجودی که نفت یک منبع مهم درآمد برای روژاوا است و پتانسیل تبدیل روژاوا به یک قدرت انرژی در آینده را دارد، اما هنگامی قادر به صدور بیشینه تولید خود خواهد بود که راه حل مناسبی برای انتقال آن پیدا کند.  

به نظر می رسد صدور مستقیم از طریق ترکیه به دلایل سیاسی غیر ممکن است. اگر خط لوله اصلی ترمینال ساحلی سوریه در بانیاس بازگشایی شود در آن صورت روژاوا قادر به صدور نفت خود به دولت سوریه خواهد بود. اما مطمئناً دولت سوریه از پرداخت بهای کامل " نفت خودش " خودداری خواهد کرد. راه حل جایگزین برای کُردهای سوریه آن است که از خط لوله کردستان عراق به ترکیه استفاده کنند، که این امر نیازمند توافق با دولت اقلیم کردستان عراق (KRG)  است. حزبی که هم اکنون در کردستان عراق بر سر قدرت است حزب دموکرات کردستان (KDP)  است که بدلیل دهه ها تنش با پ.ک.ک دارای روبط بسیار بدی با پ.ی.د می باشد. گروه های کُرد در عراق و ترکیه دارای ایدئولوژی های کاملاً متفاوتی هستند و توسط رهبران قدرتمندی که به شدت ازیکدیگر متنفرند رهبری می شوند. بنابراین تجارت میان کُردهای سوریه و دولت اقلیم کردستان عراق متزلزل است. این موانع عامل ایجاد مشکلات بلند مدتی برای روژاوا است. زیرا دولت اقلیم کردستان عراق تنها راه ارتباطی زمینی با دنیای بیرون است. مرزهای ترکیه  توسط دولت این کشور مسدود شده و دره رود فرات نیز تحت کنترل نیروهای داعش است.

آیا پ. ک. ک  نقش کریدور ارتباطی روژاوا به سمت دریای مدیترانه را ایفا می کند؟
تشریح موقعیت نفتی مانع اصلی در تثبیت جایگاه روژاوا را روشن کرد و آن مانع انزوا است. جامعه کُرد بسیار منعطف است و تاب تحمل زندگی اسپارتی (بدون تجمل) را دارد. اما در عین حال جمعیت زیادی در منطقه تحت کنترل پ.ی.د زندگی می کند. برای جلوگیری از ریزش جمعیت، پ.ی.د نیاز به توسعه اقتصادی دارد و این امر نیازمند جریان تجارت آزاد کالا هم در داخل منطقه و هم با کشورهای دیگراست. به نظر می رسد بهبود رابطه با ترکیه و دولت اقلیم کُردستان عراق در کوتاه مدت امکان پذیر نیست؛ و همچنین زمان نابودی کامل دولت اسلامی و ثبات در رود فرات نیز غیر قابل پیش بینی است.



بنابراین تنها راه حل جایگزین ایجاد یک راه ارتباطی میان حلب و منطقه تحت کنترل پ.ی.د است. پ.ی.د باید جدول زمانی خود، برای ایجاد راه ارتباطی بین عفرین و کوبانی را تسریع کند. بر این اساس لازم به یادآوری است که پ.ی.د شاخه ای از پ.ک.ک و دارای اهداف منطقه ای مشترک با آن است. پیشروی روژاوا به سمت مدیترانه امکان استقلال کردستان ترکیه و ادغام بیشتر با دولت اقلیم کردستان عراق را فراهم می سازد. البته با این پیش فرض که فشار واشنگتن بر دولت اقلیم کردستان باعث بازگشایی مرزهای این دولت  به روی روژاوا شود. برای اطمینان، پ.ی.د هیچ ادعایی مبنی بر پیشروی به سمت دریای مدیترانه ندارد و همچنان از بین بردن شکاف ارتباطی ۷۰ کیلومتری میان مناطق تحت کنترل و مورد ادعای روژاوا تا ساحل غربی مدیترانه یک مانع بزرگ است.

علاوه بر آن، این منطقه شامل جمعیت غیرکُرد بوده و دولت ترکیه و حاکم بخش علوی نشین به شدت به این موضوع اعتراض خواهند کرد. با همه این اوصاف بدون شک برخی از کُردها رویای تاسیس یک دولت خودمختار را در چشم انداز دور دست در سر می پرورانند.

در نهایت جنگ می تواند قلمروهای ارضی بیشتری را برای پ.ی.د  و پ.ک.ک به ارمغان آورد. مانند منطقه علوی نشین در کرانه های رود فرات و یا منطقه عرب نشین سنی مذهب در شرق دور. درحال حاضر نقشه های رسمی روژاوا نشان دهنده آن است که تمامی مسیرها در بخش غربی به مرز با منطقه علوی نشین ختم می شود؛ بنابراین برقراری رابطه دوستانه اقتصادی و دستیابی به امتیازات ساحلی این منطقه دور از ذهن نیست.