بازی چین با مسئله کُرد در میانه تنش با ترکیه

نورالدین آکچای- (the diplomat) 
برگردان از انگلیسی: عمار گلی

چین در واکنش به لفاظی های فزاینده ترکیه در خصوص اویغورها، مسئله ای اتنیکی را که ترکیه روی آن حساس است را هدف گرفته است.

روابط چین و ترکیه از سال ۱۹۷۱ پر فراز و نشیب بوده است. به نظر می رسد در کنار برخی مسائل ساختاری تجارت و بازرگانی، مسئله اویغورها غیرقابل حل ترین موضوعی است که بین چین و ترکیه شکاف ایجاد می کند.

مسئله اویغورها در موارد متعددی موجب بروز تنش میان دو کشور شده است. جامعه بزرگی از اویغورهای دیاسپورا در ترکیه زندگی می کنند و احساسات ناسیونالیستی تُرکی، گروه اتنیکی اویغورها را نیز در امتداد خود می بیند. همزمان چین نسبت به هرگونه تمایلات جدایی طلبانه اویغورها که یک هویت اتنیکی فراملی را برجسته کند حساس است.

روابط میان ترکیه و چین در میانه سال های ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ به دلیل فعالیت های ضد چینی اویغورها در دهه ۱۹۸۰ متوقف شده بود. روابط دوجانبه مجددا زمانی از سر گرفته شد و رشد کرد که حزب عدالت و توسعه AKP به قدرت رسید، با این حال روابط آنها مجددا و به واسطه ناآرامی های "اورومچی" در سال ۲۰۰۹ از نو به طور جدی تضعیف شد. ترکیه به شدت به این وقایع واکنش نشان داد، طوری که رجب طیب اردوغان نخست وزیر [وقت] این وقایع را نسل کشی نامید. از آنجاییکه مقامات چینی از لفاظی های اردوغان ناخوشنود بودند روابط خود با ترکیه را قطع کردند.

با این حال روابط میان ترکیه و چین اندکی بعد مجددا شکوفا شد. به رغم چندین پسرفت، میتوان سالهای ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۸ را سال های طلایی روابط توصیف کرد. کودتای سال ۲۰۱۶ و حمایت ایالات متحده از یگان های مدافع خلق YPG در سوریه، ترکیه را مجبور به نزدیک شدن به روسیه و چین کرد. درست زمانیکه ترکیه به جبهه چین-روسیه نزدیکتر می شود، روابط آنکارا با چین شاید بهترین دوره تاریخی خود را شاهد بود. روابط دو کشور به سطح دیپلمات های ارشد رسیده و قراردادهای تجاری، فرهنگی و آموزشی منعقد می کردند. تا سال ۲۰۱۸ شمار شرکت های چینی فعال در ترکیه از مرز یک هزار شرکت فراتر رفت.

علاوه بر این ترکیه یکی از شرکای استراتژیک چین در اجرای طرح چینی ابتکار کمربند و جاده (BRI) است. آنکارا تمام توان خود را در تمام پلاتفرم هایش برای حمایت از این پروژه به کار گرفت. در ماه می سال ۲۰۱۷ پرزیدنت اردوغان به همراه شماری از عالی رتبه ترین مقامات کشورش در فوروم "ابتکار کمربند و جاده" که در پکن برگزار می شد، شرکت کرد. رئیس جمهور [ترکیه] به چین اطمینان داد که ترکیه آماده است به هر نحوی از ابتکار کمربند جاده حمایت کند.

دوستی میان دو ملت اما زیاد دوام نمی آورد. روابط میان ترکیه و چین مجددا در سال ۲۰۱۹ متشنج شد. در نهم فوریه ۲۰۱۹ گزارش هایی در ارتباط با مرگ "عبدالرحیم هیئت" شاعر [و نوازنده] اویغور در یکی از اردوگاه های چین منتشر شد. وزارت خارجه ترکیه طی بیانیه شدید اللحنی چین را محکوم کرد و [از این طریق] خشم افکار عمومی ترکیه را آرام کرد. با این حال وزارت خارجه ترکیه در وضعیت بدی گرفتار شد، روز بعد، چین ویدیویی منتشر کرد که در آن نشان می داد که شاعر اویغور زنده است.

همچون موارد پیشین این مورد نیز به فراموشی سپرده شد و روابط دو کشور به سرعت ترمیم شد. علیرغم تمام تفاوت دیدگاه هایی که میان دو کشور وجود داشت مقام های چینی از اظهارنظرهای آتشین دوری می کردند و در تلاش بودند تا در وضعیت شکننده ترکیه دخالتی نکنند. چیزی که سرانجام در اواخر سال ۲۰۲۱ اتفاق افتاد، و چین را وادار به اتخاذ موضعی متفاوت کرد. در وهله نخست به موضوع هایی دست برد که برای ترکیه میتوانستند ناخوشایند باشند؛ خصوصا مسئله کُرد.

رویکرد جدید پکن در زمانی درپیش گرفته شد  که ترکیه اندکی پیش از آن اقداماتی را در انتقاد از چین درپیش گرفته بود. در ۲۲ اکتبر ۲۰۲۱، ترکیه بهمراه ۴۳ کشور دیگر از چین خواستند تا "احترام کامل به حاکمیت قانون" را در رابطه با جامعه مسلمان اویغور سین کیانگ تضمین کند. این اولین باری بود که ترکیه چنین فراخوانی را امضا می کرد. این اقدام چین را برافروخت.

سپس در ۱۲ نوامبر شورای تُرک در استانبول گردهم آمد و عنوان خود را به سازمان کشورهای تُرک تغییر داد. این اجلاس به تنش سیاسی در چین دامن زد، کشوری که جمعیتی بالغ بر ۱۰ میلیون نفر اویغور دارد. روز تاسیس سازمان کشورهای تُرک نیز خود هدفمند انتخاب شده بود و شاید این موضوع عامل اصلی نگرانی چین بود. نخستین جمهوری ترکستان شرقی که امروز بخشی از منطقه خودمختار سین کیانگ است که اویغورها را نیز دربر می گیرد، در ۱۲ نوامبر ۱۹۳۳ تاسیس شد و دومین جمهوری نیز در ۱۲ نوامبر ۱۹۴۴. در نتیجه، اعلام سازمان کشورهای ترک در همان روز سوالات زیادی را در مورد انگیزه مقامات ترکیه ایجاد کرد. انتخاب این تاریخ تصادفی بود یا از روی عمد؟

اقدامات بعدی سیاستمداران ارشد آنکارا نشان دادند که انتخاب این تاریخ دارای انگیزه های سیاسی بوده است. روز ۱۷ نوامبر اردوغان و دولت باغچلی رهبر حزب حرکت ملی با "نقشه جهان تُرک" مقابل دوربین عکاسان ژست گرفتند. نقشه ای که سرزمین اویغورها یا به عبارتی منطقه سین کیانگ را نیز شامل می شد.

این رویدادها چین را مجبور به مقابله با ترکیه کردند. "گِنگ شوانگ" نماینده دائمی چین در سازمان ملل، ترکیه را متهم به نقض حقوق بشر در سوریه کرد. گِنگ اقدامات ترکیه در شمال شرقی سوریه را غیرقانونی اعلام کرد. "ترکیه از زمان لشکرکشی غیرقانونی به شمال شرقی سوریه تامین آب ایستگاه پمپاژ علوک را قطع می کند." [پس از این موضعگیری] میان گِنگ و فریدون سینرلی اوغلو مجادله شدیدی در گرفت.
سینیرلی اوغلو در پاسخ به این اتهامات گفت که ترکیه از کسانی که قوانین بین المللی انسانی و بشردوستانه را نقض می کنند، درس نخواهد گرفت و افزود " PKK/YPG و رژیم سوریه مکررا از ماجرای ایستگاه آب علوک برای برنامه‌های بدخواهانه خود سوء استفاده می‌کنند." رد و بدل اتهامات ادامه یافت. در ۲۴ نوامبر ترکیه [تحت رهبری] اردوغان در سازمان همکاری اسلامی بیانیه جسورانه ای صادر کرد و اعلام کردند: "ما با حساسیت بسیار وضعیت اویغورها و دیگر اقلیت های مسلمان در چین را دنبال می کنیم. ما از سازمان همکاری اسلامی انتظار داریم مطابق با اهداف تاسیس اش حساسیت خود را نسبت به [مسئله] اویغورها نشان دهد."

مقامات پکن مقابله به مثل کردند. یک روز بعد گِنگ شوانگ در سازمان ملل با انتقاد از عملیات های هوایی ترکیه در عراق و سوریه مدعی شد که غیرنظامیان در جریان این عملیات ها کشته شده اند. گِنگ خواستار احترام [ترکیه] به حاکمیت ملی عراق شد. 

پس از اظهار نظرهای [مقامات] ترکیه در خصوص وضعیت اویغورها، چین با تمرکز بر مناطق کُردها و متهم کردن ترکیه به نقض حقوق بشر در این مناطق واکنش نشان داد. اقدامات چین پیام روشنی برای ترکیه ارسال کرد مبنی بر اینکه اگر ترکیه در مسائل مربوط به اویغورها مداخله کند چین انتقام خواهد گرفت. کتابچه بازی چین ساده است: اگر ترکیه مجددا چین را به دلیل مسئله اویغورها مورد انتقاد قرار دهد، پکن نیز عملیات های ترکیه در عراق و سوریه را در دستور کار بین المللی قرار خواهد داد.

رویدادهای سیاسی جاری نشان می دهد که روابط چین و ترکیه احتمالا در آینده وارد دوره دشواری خواهد شد. به احتمال زیاد با افزایش حضور چین در خاورمیانه، پکن به یک بازیگر اصلی در مسئله کُرد مبدل خواهد شد.