آیا روشنی روز در ترکیه برآمده است؟

توضیح عکس: زنی در حوزه انتخاباتی شهر استانبول رای خود را به صندوق آرا می اندازد/ Chris McGrath / Getty

ماکس زیرن گاست، گونَی ایشکارا، آلپ کایسرلی اوغلو - jacobinmag
ترجمه: بهداد بردبار - شهرام کیانی 

حزب رجب طیب اردوغان -عدالت و توسعه AKP- در انتخابات روز یکشنبه حوزه های انتخاباتی مهمی را از دست داد. این امر به این معنی نیست که  لغزش به سوی فاشیسم متوقف شده -بلکه بدان معناست که روزنه‌هایی برای حرکتهای دموکراتیک و سوسیالیست پس از سالها باز شده است. 

شهروندان ترکیه یکشنبه گذشته برای هفتمین بار در پنج سال اخیر پای صندوق‌های رای رفتند. هرچند که این انتخابات تنها مربوط به شهرداریها می شد ولی لغزش کشور به سوی فاشیسم تحت حاکمیت دولت اردوغان، هر انتخاباتی را - در هر سطحی- به یک رقابت حیاتی تبدیل کرده است. 

نتایج انتخابات -هر چند که هنوز به طور رسمی اعلام نشده و در بسیاری از حوزه‌ها، از جمله استانبول، مورد اعتراض قرار گرفته- به چرخشی مهم در وضعیت رای دهندگان و تعادل  قدرت در جامعه ترکیه اشاره دارد. حزب عدالت و توسعه اردوغان (آک پارتی)، شهرداریهای آنکارا و استانبول را به احزاب رقیب واگذار کرده است. در حالی که  که احزاب اصلی اپوزیسیون در بهترین حالت به جای تلاش جهت ایجاد تغییرات بنیادی، بر آن هستند که صرفا تغییرات اندکی در نظام کنونی ترکیه ایجاد کنند، نسبت به گذشته فرصت گسترده تری برای جنبش های مردمی پدیدار شده است. 

۱ انتخابات دموکراتیک نبود... 

به طور معمول رسانه‌های جریان اصلی و سیاستمداران در ترکیه این نقش را بازی می کنند که انتخابات پیروزی دموکراسی بوده است.

اما این ادعا نمی تواند تکرار شود، کافی است! صرف نظر از نتایج، ترکیه انتخابات دموکراتیک «عادی» نداشته و ترکیه در این سال ها یک انتخابات به معنای حقیقی آن را تجربه نکرده است. حاکمیت به گونه‌ای با تمامی مخالفان برخورد کرده‌ است که انگار تروریست هستند. وزرا تهدید کرده بودند که شهرداران و اعضای شورای شهر مخالف خود را عزل خواهند کرد. اكثر این شهرداران و اعضای شورا به حزب چپگرای ه.د.پ تعلق داشتند. دولت قبل از انتخابات صدها نفر را به زندان انداخت-این زندانیان نیز اکثرا از اعضای حزب دموکراتیک خلق‌ها بودند. رهبر سابق حزب دموکراتیک خلق‌ها و نامزد ریاست جمهوری، صلاح الدین دمیرتاش و دیگر اعضای این حزب هنوز در زندان هستند. پیش از انتخابات، رسانه‌های دولتی به ماشینهای تولید پروپاگاندا تبدیل شده بودند. نظام جدید ریاستی-محصول رفراندوم قانون اساسی در آپریل ۲۰۱۷- در دو سال گذشته نهادینه شده است، قدرتی مشابه دیکتاتورها به اردوغان بخشیده است.
اگر ما می توانیم در ترکیه از دموکراسی حرف بزنیم و دموکراسی نیز می تواند چهره‌ی خود را آشکار نماید، تنها به لطف مبارزات مردمی با وجود و علیه گرایش کشور به سوی فاشیسم است.

۲...و شب انتخابات مملو از دسیسسه‌های دراماتیک بود.

در حالی که به نظر می رسد انتخابات این دوره  نسبتا به آرامی برگزار شده است. شب انتخابات پوشیده از رمز و راز و مملو از دسیسه‌هایی در سطوح عالیه بود. در ساعت یازده بیست و یک دقیقه شب در حالی که ظاهرا نود و یک درصد از صندوق‌ها بازشده و آرای ماخوذه آنها شمارش شده بود، تمام رسانه‌ها خبر رسانی از نتایج را به مدت ده ساعت متوقف کردند. خبرگزاری دولتی آناتولی (AA) - منبعی که تمامی خروجی های رسانه ای برای پوشش خبری مشارکت در انتخابات به آن متکی هستند-همچنین هیئت عالی انتخابات(YSK)  که وظیفه مشخص آن نظارت و حفاظت روند رای گیری و اعلام نتایج انتخابات است، هیچ توضیحی در مورد این تاخیر ده ساعته ندادند. زمانبندی بسیار حیاتی بود: ائتلاف اپوزیسیون ملت-به رهبری حزب مرکزگرای جمهوی‌خواه خلق (CHP)-  در آنکارا و استانبول پیشی گرفته بود. ناگهان جریان اطلاع رسانی متوقف شد و اردوغان و نامزد آک پارتی برای شهرداری استانبول بن علی ییلدیریم سخنرانی‌های پیروزمندانه‌ای ایراد کردند، ییلدیریم پیروزی خود را پیشاپیش اعلام نمود و اردوغان در حالیکه نتایج انتخابات در استانبول و آنکارا مبهم باقی مانده بود، پیام متقلبانه‌ای داد. 

به نظر می رسید اردوغان می خواست انتخابات را در برابر چشمان ما بدزدد، درست همانطور که در سالهای اخیر این کار را انجام داده است. اما برخلاف گذشته یعنی زمانی که اپوزیسیون مستندات تقلب‌های انتخاباتی را پس از تایید نهایی آراء و شکست خود در انتخابات اعلام می‌کردند، این‌بار اکرم امام‌اغلو نامزد حزب جمهوری خلق برای شهرداری استانبول به سرعت موضع گیری کرد و از خبرگزاری آناتولی و هیات عالی انتخابات خواست تا ضمن عمل به وظایف خود، ارقام واقعی را منتشر کنند. امام اوغلو  مدعی بود که ارقام واقعی به نفع او خواهد بود. در طول شب و صبح روز بعد امام اوغلو یازده کنفرانس مطبوعاتی چشمگیر برگزار کرد  که در آن‌ها وی موضعی ستیزه جویانه را همراه با خونسردی ارائه داد.همزمان، یک سری جلسات پرجنب و جوش توسط اعضای بلند پایه‌ی آک پارتی (AKP) در آنکارا برگزار شد و اردوغان بعد از آن به استانبول پرواز کرد. 

پیش از آنکه دو اتفاق حیاتی در اوایل صبح دوشنبه رخ بدهد، وضعیت برای ساعت‌ها به بن بست رسیده بود. نخستین رویداد این بود که امام اوغلو حوالی ساعت پنج صبح اعلام کرد که اطلاعاتی مبنی بر پیروزی خود در انتخابات دریافت کرده است. او خود را شهردار استانبول اعلام کرد. رویداد دوم که شاید تاثیرگذارتر از رویداد نخست بود، بیانیه‌ای بود که توسط هیات عالی انتخابات حدودا چهار ساعت بعد منتشر شد. درحالیکه خبرگزاری آناتولی،  پیشتر از هیات عالی انتخابات به دلیل تخلف در نتایج انتخابات انتقاد کرده بود، رئیس هیات عالی انتخابات این اتهام را شدیدا رد کرد و گفت که براساس اطلاعات آن‌ها امام اوغلو در شهر استانبول پیروز انتخابات بوده است. دو نهاد دولتی به طور مشخص در مورد آنچه باید گزارش شود، در تضاد بودند، یکی از این نهادها در نهایت در کنار اپوزیسیون قرار گرفت. به نفع نیروهای اپوزیسیون پایان یافت.

هنوز با گذشت چند روز پس از پایان انتخابات، دولت اردوغان نتایج انتخابات را نپذیرفته است و آنچه را که آن‌ها « بی‌نظمی‌های گسترده» می خوانند را نکوهش می کنند. فشار قابل توجهی از جانب حزب عدالت و توسعه و رسانه های آنها وجود دارد مبنی بر اینکه نتایج انتخابات را حداقل در استانبول تغییر یابد. اردوغان علنا از شب انتخابات در سکوت فرو رفته و سیاست انتظار و تماشا را پیش گرفته است. هرچند که بیشترین توجهات به آنکارا و استانبول جلب شده است، اپوزیسیون و رژیم به طور مشابه نگرانی‌هایی در مورد نتایج انتخابات در شهرهای  بورسا، بالیکسیر، اوشاک، موش و ایغدیر که در آن‌ها نتایج انتخابات بسیار نزدیک بوده، ابراز داشته اند.

دسیسه و نمایشی که در شب انتخابات آغاز شد، هنوز پایان نیافته است.

۳  آ‌ ک پ قدرت را به اپوزیسیون و متحد اصلی خود واگذار کرد. 

اگر نتایج انتخابات کم و بیش به همین صورت باقی بماند، می توانیم با اطمینان بگوییم «ائتلاف ملت»- ائتلاف ملت از حزب جمهوری خلق(CHP) و حزب محافظه کار خوب (IYI) تشکیل شده است- دستاوردهای قابل توجهی را به دست آوردند، درحالیکه حزب عدالت و توسعه متحمل شکست‌های سنگینی شد. اولین و مهمترین شکست حزب عدالت و توسعه از دست دادن دو مرکز قدرت خود یعنی شهرهای آنکارا و استانبول است که حزب اسلامگرای عدالت و توسعه و اسلاف آن‌ از سال ۱۹۹۴ این دو شهر را اداره کرده‌اند.  صرف‌نظر از اهمیت سمبلیک و اجتماعی این پیروزی، اپوزیسیون به منابع سیاسی و اقتصادی دست یافته و این فرصت را پیدا کرده که منجلاب «فساد گذشته» را که بر این دو شهر حکمفرما بوده است را آشکار سازد. آنچه که کمتر مطرح شده است ولیکن بسیار اهمیت دارد این است که اپوزیسیون در بیشتر شهرهای بزرگ کشور-شهرهایی که در مجموع شصت تا هفتاد درصد تولید ناخالص داخلی را تولید می‌کنند- پیروز شد.

 اما علیرغم نمایش موثر ائتلاف ملت، متحد اصلی سیاسی حزب عدالت و توسعه، یعنی حزب دست راستی حرکت ملی (MHP)، مجددا برنده اصلی انتخابات بود. این ادعا با توجه به اخذ کمترین سهم از آراء (7.3 درصد)  توسط این حزب احمقانه نیست- حزب حرکت ملی در بیشتر شهرها از نامزدهای حزب عدالت و توسعه حمایت کرد. و در حوزه هایی که این دو حزب بطور جداگانه حضور داشتند، حزب حرکت ملی نسبت به حزب عدالت و توسعه قوی تر عمل کرد. آنها در 33 درصد استانها پیروز شدند و هفت استانی را که پیشتر توسط حزب عدالت و توسعه کنترل میشد را بدست آوردند. در مجموع حزب حرکت ملی توانست تعداد استان های تحت کنترل خود را از هشت استان به یازده استان افزایش دهد.

همانطور که قبلا اشاره کردیم، MHP نه تنها قدرت پیشین خود را از طریق اتحاد با آک پارتی مجددا به دست آورد، بلکه عملا به طور روز افزونی قوی تر می‌شود. حزب حرکت ملی طفیلی حزب عدالت و توسعه نیست، این حزب به خودی خود دارای قدرت است. هرچه بحران هژمونیک و ناتوانی حزب عدالت و توسعه عمیق‌تر شود، حزب جریان ملی و دیگر عناصر موجود در اردوگاه ناسیونالیسم دولت گرا قدرت بیشتری بدست خواهند آورد.

اینکه در مورد حزب خوب، چه اتفاقی خواهد افتاد هنوز مشخص نشده است. در حالی که این حزب  به شکاف در آرا MHP - حزبی که در سال 2017 از آن شکست خورده بود- کمک کرد و حزب حامی و سازمان دهنده‌ی نامزدهای CHP در شهرهای مهم بود، هیچ شهرداری را به دست نیاورد. این امر می تواند حاکی از سقوط این حزب باشد و یا با توجه به نقش حیاتی این حزب در ائتلاف ملت، می تواند موقعیت آن را در صحنه سیاسی ارتقا بخشد.

۴ حزب دموکراتیک خلق ها تاج بخش بود.

هر چند که حزب چپگرای دموکراتیک خلق‌ها کمتر در این انتخابات دیده شد، اگر نگوییم که نقش آن کوچک انگاشته شد، اما این حزب یک کمپین انتخاباتی هوشمندانه و استراتژیک را پیش برد. این حزب دو هدف را دنبال می کرد. اولا به دست آوردن شهرداریهای مناطق عمدتا کردنشین در مناطق جنوبی و شرقی ترکیه، یعنی شهرهایی که در آنها شهرداران توسط دولت به اتهام حمایت از تروریسم عزل شده بودند و دوم اینکه  این حزب با فراخوانی که در آن از هواداران خود خواسته بود تا در غرب ترکیه به نامزدهای ائتلاف جمهور به رهبری حزب عدالت و توسعه رای ندهند،مخالفت خود را افزایش داد. هر چند که این حزب در ائتلاف ملت حضور نداشت، این حزب این ائتلاف را در شهرهای بزرگ غرب ترکیه - شهر های آنکارا، استانبول، ازمیر، آدانا و مرسین-با عدم معرفی نامزد شهرداری عملا حمایت کرد. در جنوب و غرب این استراتژی، حزب دموکراتیک خلق ها را به تاج بخش مبدل کرد. اگر حزب دموکراتیک خلق‌ها این استراتژی را در پیش نمی گرفت، مخالفان نمی توانستند در استانبول و همچنین در دو شهر مهم آدانا و مرسین پیروز شوند.  این حزب می توانست در این سه شهر ده درصد آرا را به خود اختصاص دهد که نسبت به میزان رای حزب خوب یا هر حامی احتمالی دیگر حزب جمهوری خلق ها بیشتر است.به نظر می رسد که حزب دموکراتیک خلق‌ها بتواند بیشتر شهرداریها و استان‌هایی را که قدرت مرکزی در چند سال اخیر کنترل می کرد را مجددا بدست آورد. 

 حزب دموکراتیک خلق ها متحمل شکستهای سنگینی نیز شد. هر چند که به آسانی در دیاربکر، وان و ماردین پیروز شد. در مناطق کوهستانی و روستایی آغری، شرناخ و بتلیس به وسیله‌ی حزب عدالت و توسعه شکست خورد- استان درسیم را به ائتلاف چپگرای دیگری واگذار کرد. این حزب عنوان می کند که سرکوب و حضور ده‌ها هزار پلیس و سرباز در این مناطق کم جمعیت-به ویژه در شرناخ- به نفع حزب عدالت و توسعه بوده است. 

هر کسی که در سالهای گذشته در این مناطق حضور داشته از وخامت اوضاع اطلاع دارد و ما نباید فشارها را دست کم بگیریم. با این حال، احتمال دارد که خستگی ناشی از منازعات و تمایل به دریافت خدمات عمومی بهتر نیز عوامل مهمی باشند. به طور کلی، HDP در انتخابات شهرداری‌ها و محلی نسبت به انتخابات ملی کمتر حمایت می شد، حتی قبل از دوره ای که از طرف مرکز والی تعیین می شد.تمرکز قوی بر زیرساخت ها و نیازهای روزمره - علیرغم حملات سرکوبگرایانه ی دائمی - کلید باز پس گیری این مناطق اصلی توسط حزب دموکراتیک خلق ها خواهد بود.

۵  استقرار مجدد صورت می گیرد و باید مراقب باشیم

با وجودی که به نظر می رسد نتایج انتخابات برای همه نیروهای دموکراتیک و سوسیالیست مطلوب باشد، باید همچنان مراقب باشیم. یک روند متناقض استقرار مجدد  در حال انجام است، که شامل نیروهای رژیم تا حد زیادی از احزاب اصلی اپوزیسیون است. 

نخستین بیانیه اردوغان و سخنرانی او در بالکن حزب پس از پایان انتخابات  در این رابطه حاوی نکاتی مهمی بود. او اشاره کرد که ائتلاف جمهور او هنوز بیش از پنجاه درصد رای (51.6 درصد) را در اختیار دارد. تنها کمی کمتر از انتخابات پارلمانی سال گذشته (53.7 درصد). وی استدلال کرد که اکنون که انتخابات به پایان رسیده و هیچ انتخابات جدیدی برای چهار و نیم سال آینده مطرح نیست، کشور باید بر مسائل سیاسی، اقتصادی و خارجی تمرکز کند، او آشکارا به موضوع روژاوا - منطقه خودمختار محصور در شمال سوریه که اردوغان می خواهد از شرش خلاص شود- اشاره کرد. 

اتفاقی نیست که بخشی از سخنان اردوغان در رابطه با اقتصاد صادر کرده است، هم پوشانی دارد.با بیانیه‌ای که در همان شب بزرگترین لابی سرمایه داری ترکیه- TÜSIAD -صادر کرده است، هم پوشانی دارد. در نهایت، او گفت که حزب در اصل نتیجه را قبول می کند و اکنون زمان آن نیست که ناامید بشویم. (او همچنین به شکل تهدید آمیزی اشاره کرد که «خواهیم دید» که چگونه اپوزیسیون اوضاع را خراب خواهد کرد).

از سوی دیگر، نامزد اصلی اپوزیسیون بسیار مواضع آرامی در برابر دولت گرفت. در سالهای گذشته محرم اینجه نامزد حزب جمهوری خلق در انتخابات ریاست جمهوری گفته بود پس از پیروزی در آنکارا و استانبول، پارلمان و ریاست جمهوری را از آنها خواهیم گرفت. اما در این انتخابات این گونه شعارها مطرح نشده بود. یُواش نامزد شهرداری در آنکارا و امام اوغلو از استانبول بیانیه‌های مبارزه جویانه صادر نکرده بودند و همه ی آنها-رهبران اصلی اپوزیسیون و رهبران رژیم به زور مشابه و علیرغم تفاوت های جزئی- به گفتمان هیچ کس شکست نخورد بلکه «ترکیه پیروز شد»، پیوستند. همچنین گفتند: حالا دیگر باید کارها را انجام داد. 

در تمام این بحثها حزب دموکراتیک خلقها (HDP) کجا بود؟ ائتلاف ملت یک شعار همه پسند مطرح کرده بود، «پس از ماه مارس بهار می آید». اگربهار کردها در استانبول، آدانا و مرسین بهار را امکان پذیر کرد، اما به حزب دموکراتیک خلق ها حتی - خیلی کمتر در سیاست های آینده کشور- اشاره نشده است.حالا شما یک ایده دارید که حزب جمهوری خلق ها و ائتلاف آن کشور را می خواهند به کدام سمت و سو ببرند. 

همانطور که پیشتر اشاره کردیم دو حزب عمده مخالف دولت- یعنی حزب جمهوری خلق ها  و حزب خوب- نیروهای اصلاح طلب هستند. قصد دارند که دولت اردوغان را سرنگون کنند و یا حداقل بدترین صدمات او را تعدیل کنند. اما این دو حزب تمایل به تغییر نظم بنیادین جاری، به ویژه نظم اقتصادی ندارند. حالا این نیروهای اصلاح طلب به طور جدی قدرت را در شهرداریها به دست آورده اند، این واقعیت حلقه‌ های اضافی را در فضای سیاسی پیچیده ای ترکیه ایجاد می کند.

بیایید از شب انتخابات شروع کنیم: نگرانی های اقتصادی کشور و افزایش نارضایتی عمومی ممکن است به استحکام راه و حل CHP منجر شود، که کودتای انتخاباتی حزب AKP را خنثی خواهد کرد. آنها ممکن است که قاطعانه برای وارد کردن جناح های مختلف درون دولت- و حتی داخل خود آک پارتی- برای فشار بر اردوغان و گروه های غالب برای پذیرفتن نتایج، تلاش بکنند.

اکنون، با عمیق شدن بحران هژمونیک آک پارتی، بلوکهای اصلی اپوزیسیون و نیروهای غالب را با هم متحد کند تا با تمام قدرت بر علیه بحران هژمونیک مبارزه کنند. 

اردوغان ممکن است بخشی از قدرت را به نیروهای اصلاح طلب -حزب خوب- همچنین بعضی از عناصر حزب جمهوری خلق واگذار کند و خود را به عنوان رهبر این پروژه معرفی کند. از سوی دیگر ممکن است اردوغان دست به ضد حمله بزند، همانطور که پس از انتخابات هفتم ژوئن ۲۰۱۵ ضد حمله انجام داد- نخست انتخابات را بصورت اساسی لغو کرد و در سال بعد ضمن برگزاری انتخابات زودهنگام نتایج مطلوب خود را بدست آورد. 

برخی در آک پارتی موافق این کار خواهند بود. و متحدان آشکار اردوغان - همچون  حزب حرکت ملیMHP - و متحدانی که ترجیح می دهند که در سایه بمانند و اعضای به اصطلاح دولت پنهان - آنها چگونه به تضعیف دولت فعلی پاسخ خواهند داد، زمانی که پیمان احیاگری دولت را با هم منعقد کنند؟  

 مشخص نیست کدام یک از این سناریوهای غلبه خواهد کرد، یا برای چه مدت زمانی دوام خواهد آورد. دروه‌ای که به نظر می رسد یکی از سناریوهای احیاگرایانه تقویت خواهد شد. هر کدام از این سناریوها اگر پیش بیاید یکدست نخواهد بود و آمیخته‌ای از مخالفتها و تضادها خواهد بود. عمق و دامنه آن با شدت بحران و تمایزات در رویکرد و قدرت بلوک های حاکم و مخالف تعیین می شود.البته با مبارزات توده‌ای همراه خواهد بود. 

۶ راه پیش رو از طریق مبارزات توده ای است.

انتخابات به پایان رسیده است، اما مبارزه بر سر معنی انتخابات تازه آغاز شده است. همچنین بحران اقتصادی از بین نرفته است و مبارزه برای کسانی که به دلیل بحران هزینه خواهند داد ادامه خواهد داشت. حتی اگر عناصر برجسته گروه اصلی اپوزیسیون در جهت یک رویکرد اصلاح طلبانه تلاش کنند، باز هم کنترل کردن مهمترین شهرداریها از کنترل کشور بسیار فاصله دارد و روحیه چپها به دلیل پیروزی علیه گروه غالب بالا می رود.نمایش های بی شمار مقاومت کارگران در ماه های اخیر نیز موجب خوش بینی می شوند.

مردم در ترکیه در برابر تأثیرات سرمایه داری نئولیبرالی و تلاش برای برقراری یک جمهوری دموکراتیک در سالهای گذشته جنگیده‌اند. روحیه چپگراها برای مبارزه بالا رفته است. چپ گراها باید با تشکیل یک جنبش فراگیر چند وجهی مبارزه کنند. این به نوبه خود دارای توانایی بازنگری اصلاحاتی که در شکل گیری است را دارد- و همچنین می تواند احتمال سرکوب وحشیانه اردوغان و متحدانش را دفع کند.