اختاپوس رسانه ای اردوغان و رویای نوعثمانی گری

این روزها سیاستهای سلطه جویانه اردوغان در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا که از آن "به عثمانی گری نو" نام می برند، بر کسی پوشیده نیست. دخالتهای سیاسی و نظامی ترکیه در کشورهای عربی بویژه لیبی، عراق، سوریه و حتی قطر و یمن، پیگیری استراتژی میهن آبی در مدیترانه، سرمایه‌گذاری بلند مدت بر روی جریان‌های هویت‌خواه ترک آذربایجانی در ایران (به عنوان مثال به یکی از شعارهای طرفداران تیم فوتبال تراکتورسازی در تبریز پس از قهرمانی این تیم در جام حذفی باشگاههای ایران توجه کنید)، در کنار تهدید کشورهای ارمنستان و یونان بیانگر نیت اردوغان برای احیای امپراطوری عثمانی هستند. 

اما موضوع تنها به سالهای اخیر و صرفا مداخله نظامی و سیاسی در امور دیگر کشورها ختم نمی شود. در واقع اردوغان از مدتها پیش و چه بسا همزمان با آغاز زمامداری اش، عمده امکانات و فعالیتهای فرهنگی، دیپلماتیک و رسانه‌ای دولت تحت امرش را در راستای نیل به این هدف به خدمت گرفته است. این فعالیتها از تلاش برای نفوذ در مراکز سیاستگذاری ایالات متحده آمریکا تا تشکیل شبکه های جاسوسی در اروپا و از ساخت سریالهای تلویزیونی برای تبلیغ عثمانی گری تا نفوذ در رسانه های بین المللی و منطقه ای را شامل می شود.

مایکل روبن پژوهشگر موسسه  آمریکن اینترپرایز و از مقامات سابق پنتاگون اخیرا در دو مقاله جداگانه( اینجا و اینجا) در سایت واشنگتن اگزاماینر از تلاشهای موازی دولت ترکیه برای نفوذ در کمپینهای انتخاباتی نامزدهای ریاست جمهو‌ری امریکا پرده برداشته است. روبن نشان داده است که عوامل اردوغان در دو کارزار انتخاباتی اخیر آمریکا (امسال و چهار سال پیش)، میلیونها دلار به طور همزمان به کمپینهای انتخاباتی جمهوریخواهان و دموکراتها کمک کرده است، تا در صورت پیروزی هریک از نامزدها بتواند نفوذ خود بر کاخ سفید را تضمین کند. روبن به صراحت هشدار داده است که با وجود اینکه اردوغان رابطه شخصی نزدیکی با ترامپ دارد، اما همزمان روی احتمال برنده شدن جو بایدن هم سرمایه‌گذاری کرده است.

اردوغان همچنین شبکه ای بزرگ از مراکز اسلامی در کشورهای آلمان (اتحادیه امور دینی ترک-اسلام DITIB)، اتریش و اخیرا سوئد، عموما تحت پوشش سازمان های دینی چترآسا، به خدمت گرفته و از طریق آنها شهروندان ترکیه در خارج از کشور و عمدتا مخالف خود را زیر نظر گرفته است. بسیاری از شهروندان ترکیه ای منتقد اردوغان در زمان بازگشت به ترکیه، با استناد به گزارش جاسوسهای این کشور در مراکز اسلامی بازداشت، و به زندان های طولانی مدت محکوم شده اند. علاوه بر این ده ها منتقد و روزنامه نگار هدف حمله های هدفمند و سازماندهی شده گروه های فشار تحت حمایت دولت ترکیه قرار گرفته اند. هایکو بغداد از روزنامه نگاران منتقد اردوغان از جمله این افراد است که پس از چندین بار حمله و تهدید، تحت الحفظ نیروهای امنیتی آلمان قرار گرفته است.

چندی پیش یک شهروند اتریشی ترکیه‌ای تبار اعتراف کرده بود که اطلاعات مربوط به مخالفان اردوغان در اتریش را در اختیار میت قرار داده است. در تازه ترین مورد فرد  دیگری که خود را جاسوس سازمان میت معرفی کرده به مقام های اتریش گفته که دستگاه اطلاعاتی ترکیه میت  وی را مامور حمله به "بریوان اصلان" سیاستمدار اهل ترکیه و عضو سابق پارلمان اتریش کرده بود.

به موازات این فعالیتها، دولت ترکیه در دو دهه گذشته با ساخت سریالهای تلویزیونی پرهزینه، در سطح گسترده ای به تبلیغ عثمانی گری پرداخته است. در طول این سالها دهها سریال تاریخی ترکیه ای در شبکه های پربیننده عربی، فارسی، اردو و کردی زبان منطقه و حتی شبکه های اشتراکی بین المللی پخش شده شده است که در آنها ارزشهای مورد نظر رژیم اردوغان و نیز "تاریخ پرشکوه ترکهای سلجوقی و عثمانی" آشکارا تبلیغ می شود. اویل ماه سپتامبر فاطمه بوتو نویسنده پاکستانی با انتشار مطلبی تاحدودی جانبدارانه در سایت فارن پالیسی نشان داده بود که چگونه ترکیه از طریق سریالهای تلویزیونی اش در جامعه پاکستان نفوذ کرده است. عنوان مقاله (چگونه قدرت نرم ترکیه پاکستان را فتح کرد) به اندازه کافی گویای مطلب است.

علاوه بر اینها اردوغان به خوبی شبکه جهانی و شبه مافیایی اخوان المسلمین را برای پیشبرد اهداف توسعه طلبانه‌اش به خدمت گرفته است. خبرنگاران و بلاگرهای وابسته به اخوان المسلمین در بسیاری از کشورهای منطقه عملا به بازوی فرهنگی و رسانه‌ای اردوغان تبدیل شده اند. اگر فعالیت این افراد را در شبکه های اجتماعی دنبال کرده باشید خواهید دید که چگونه به طور هماهنگ سیاست خارجی و حتی داخلی اردوغان را توجیه می کنند. (برای نمونه در جریان تبدیل موزه ایاصوفیه به مسجد). آنها همچنین در برنامه های رادیویی و تلویزیونی کشورهای منطقه به توجیه سیاستهای منطقه ای ترکیه می پردازند. ردپای تعدادی از خبرنگاران نزدیک به اخوان المسملین را در شبکه های جهانی مانند بی بی سی، سی ان ان، واشنگتن پست و خبرگزاریهای بین المللی می توان مشاهده کرد.

این قضیه در مورد نهادها و سازمانهای وابسته به تشکیلات اخوان المسلمین به طریق اولی صادق است. برای نمونه اتحادیه جهانی علمای مسلمان، تشکیلات وابسته به اخوان، اخیر در بیانیه ای در مورد جنگ قره باغ علنا جانب آذربایجان و ترکیه را گرفته است. در این بیانیه ارمنستان اشغالگر و مجاوز خوانده شده است. این درحالی است که اتحادیه مذکور در مورد مشابه مانند اشغال نظامی مناطقی از شمال سوریه توسط ارتش ترکیه یا مناقشه قبرس شمالی باز هم جانب ترکیه می گیرد. در موردی دیگر، علی قره داغی دبیرکل این اتحادیه در موضعی همراستا با اردوغان عادی سازی روابط کشورهای عربی با اسراییل را نکوهش کرده است. اما هیچگاه در مورد روابط سیاسی و بازرگانی کشورهای ترکیه و آذربایجان با اسراییل اظهارنظر نکرده است. (ترکیه یکی از اولین کشورهای اسلامی است که اسراییل را به رسمیت شناخته است. هم ترکیه و هم آذربایجان از شرکای عمده تجاری اسراییل هستند.)

موضوع تنها به این موارد ختم نمی شود. دستگاه پروپاگاندای عریض و طویل دولت ترکیه به موازات کنترل رسانه های داخلی، تلاش زیادی برای نفوذ در رسانه‌های خارجی و نیز جذب روزنامه نگاران خارجی فعال در منطقه خاورمیانه نیز به خرج داده است. اردوغان با تطمیع و حتی ارعاب خبرنگاران خارجی سعی می کند تا از یک سو مانع انتشار گزارشهای انتقادی در مورد رژیم تحت امرش شود و از سوی دیگر در مناقشات منطقه ای و بین المللی که پای منافع ترکیه در میان است، مواضع آنکارا بیشتر بازتاب پیدا کند. 

برای نمونه می توان به نحوه پوشش اخبار مربوط به جنگ منطقه ناگورنو قره باغ در شبکه های تلویزیونی فارسی زبان خارج از کشور اشاره کرد. برخی از شبکه های فارسی زبان مانند "ایران اینترنشنال"، "یورنیوز فارسی" و حتی "بی.بی.سی فارسی" چه در مورد محتوای مطالب و چه در رابطه با مدت زمان اختصاص داده شده به طرفین درگیر، چندان جانب بیطرفی را رعایت نکردند. به عنوان مثال گزارشگر ایران اینترنشنال در استانبول که عموما به انعکاس دیدگاههای مقامات ترکیه در مورد جنگ قره باغ می پرداخت، روزانه دو تا سه بار در بخشهای مختلف خبری حضور پیدا می کرد. اما گزارشگر مستقر در ایروان، که اوهم دیدگاههای نزدیک به دولت ارمنستان را منعکس می کرد، هر دو روز یکبار در بخشهای خبری حاضر میشد.

حکومت تحت امر اردوغان به بهانه هایی مانند "حمایت از تروریسم" یا "تبلیغ سازمانهای تروریستی"، نه تنها صدها روزنامه نگار ترکیه ای را روانه زندان کرده است (ترکیه دومین زندان بزرگ روزنامه نگاران در جهان است)، بلکه حتی بسیاری از روزنامه نگاران خارجی را نیز که گزارشهایی بعضا انتقادی درباره ترکیه منتشر کرده اند، از آن کشور اخراج کرده است. 

"یورگ براسه" روزنامه نگار آلمانی صرفا به دلیل انتشار مطلبی در مورد شمال سوریه از ترکیه اخراج شد. او مدتی بعد، پس از آنکه دوباره مجوز کار در ترکیه را دریافت کرد، در شبکه اجتماعی تویتر انتقادات تند وتیزی علیه یگانهای مدافع خلق، ی.پ.گ مطرح کرد.

روزنامەنگاران ایرانی هم از این موج رعب و تطمیع بی نصیب نبودەاند. یک روزنامەنگار ایرانی ساکن ترکیە کە نخواستە نامش فاش شود، گفته است که تمام فعالیتهای آنها از سوی نهادی به نام "مرکز ایران شناسی آنکارا" رصد می شود. به محض اینکه اظهارنظر یا مطلبی در نقد حکومت اردوغان در گزارشهای آنها درج شود، از سوی نهاد مذکور تذکر دریافت می کنند یا حتی با تهدید به اخراج مواجه می شوند. این روزنامه نگار می گوید خود او تاکنون چند بار از سوی مرکز مذکور، صرفا به دلیل مصاحبه هایش با رسانه های فارسی زبان تذکر دریافت کرده است. 

بیشتر روزنامه نگارانی که در سالهای اخیر از مناطق تحت کنترل کردها در سوریه دیدن کرده اند، در صورت سفر به ترکیه مورد بازجویی گرفته اند، اخراج شده اند و بعضا حتی با تهدید بازداشت مواجه شده اند.

ژیار گل خبرنگار کردتبار بی بی سی یکی از این خبرنگاران است. او چند سال پیش در فرودگاه استانبول بازداشت و از ترکیە اخراج شد. اتهاماش این بود کە در گذشته با یکی از رهبران حزب کارگران کردستان مصحابە انجام داده بود و همچنین چند بار در راستای فعالیتهای ژورنالیستی اش بە مناطق تحت کنترل کردها در شمال سوریه سفر کرده بود. ژیار گل اکنون دیگر مدتی است برای پوشش اخبار و رویدادها به خاورمیانه، بویژه مناطق کردنشین عراق و سوریه، سفر نکرده است.  

علاوه بر اینها شواهدی وجود دارد که نشان می دهد اردوغان تلاش می کند تا مانع کار آن دسته خبرنگاران خارجی در کشورهای منطقه شود که از نظر رژیم اردوغان نامطلوب تشخیص داده شده اند. دولت ترکیه معمولا این کار را به کمک متحدان منطقه ایش انجام می دهد.

به ویژه در منطقه فدرال اقلیم کردستان عراق، با توجه به رابطه نزدیک دولت اردوغان با حزب دموکرات کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی، رسانه های آن منطقه را تاحدودی تحت کنترل خود در آورده است.

بسیاری از کردها شبکه های تلویزیونی روداو و کردستان ۲۴ را که به ترتیب به نچیروان بارزانی رئیس و مسرور بارزانی نخست وزیر و رئیس اقلیم کردستان تعلق دارند، به عنوان شبکه های حامی اردوغان می شناسند. شبکه روداو تنها شبکه کردی بود که در جریان اشغال عفرین، مجوز پوشش عملیات نظامی ارتش ترکیه را دریافت کرده بود. تعدادی از کارمندان سابق شبکه روداو علنا از نفوذ افراد طرفدار اردوغان بر روی این شبکه سخن گفته اند. شبکه روداو تا همین اواخر اغلب سخنرانیهای اردوغان در ترکیه را به صورت مستقیم پخش می کرد.

حزب دموکرات کردستان عراقیبه عنوان متحد منطقه ای اردوغان نیز در چند سال گذشته به طور فزاینده ای فعالیت خبرنگاران و رسانه های منتقد اردوغان را محدود کرده است.

پس از کودتای نافرجام ارتش ترکیه در سال 2016، تعدادی از کارمندان رسانه های وابسته به حزب دموکرات که ظن آن می رفت، به جریان فتح الله گولن نزدیک هستند، به درخواست اردوغان اخراج شدند یا حتی بعضا تحت تعقیب قرار گرفتند.

ریبوار کریم ولی، از مدیران سابق شبکه تلویزیونی روداو، یکی از این افراد است که از سال 2016 به اتهام حمایت از فتح الله گولن روحانی تبعیدی مخالف اردوغان، ناچار شده است اقلیم کردستان را ترک کند. او چند بار در صفحه فیسبوکش و همچنین در مصاحبه هایی که انجام داده، اذعان کرده است که دولت ترکیه برایش حکم بازداشت صادر کرده است.

سال گذشته سوران قربانی خبرنگار شبکه تلویزیونی ایران اینترنشال، که برای تهیه گزارش به اربیل سفر کرده بود، توسط دستگاه امنیتی آسایش -پاراستن بازداشت شد. پس از چند ساعت بازجویی، تهدید بە شکنجە، تخلیە اطلاعات تلفن همراه و بازرسی اتاقش در هتل محل اقامتش، آزاد و پس از چند هفتە ممنوع الورود شد. سوران قربانی میگوید دلیل اصلی ممنوع الورودی اش سفرهای او بە مناطق تحت کنترل کردهای سوریه بوده است.

نکته قابل توجه اینکه، چند ماه بعد از آن ماجرا، تعدادی از خبرنگاران سایتها و شبکه های خبری وابسته به پاراستن، سر از شبکه ایران اینترناشنال درآوردند. خبرنگارانی که عموما، به دلیل نزدیکی به حزب دموکرات کردستان عراق، درمورد سیاستهای منطقه ای ترکیه چندان اظهار نظر نمی کنند، یا اگر ناچار به اظهار نظر باشند، جانب "احتیاط" را رعایت می کنند.

با کنار هم گذاشتن نفوذ کارمندان سابق شبکە تلویزیونی کردستان ٢٤ و باسنیوز (ارگان غیررسمی پارساتن) در شبکه ایران اینترنشنال و ممنوع الورود شدن خبرنگار آن شبکه بە اقلیم کردستان در نهایت این سوال به ذهن خطور می کند کە آیا ترکیە به کمک حزب دموکرات کردستان عراق و ترکیه، برای نفوذ در رسانه های فارسی زبان نیز دور خیز کرده است؟