در کردستان هم همین‌طور خواهد بود؟ (مقایسه دو رفراندوم جدایی)

روز ۲۵ سپتامبر در کردستان عراق رفراندوم جدایی برگزار می‌شود. یک هفته بعد (اول اکتبر) هم رفراندومی مشابه در ایالات کاتالان اسپانیا.

همانقدر که در باره رفراندوم کردستان عراق ابهام وجود دارد، در مورد رفراندوم در کاتالان برعکس است و بسیاری از برنامه‌های پس از رفراندوم روشن. بد نیست اشاره شود که کاتالان‌ها هم بسان کردها به لحاظ تاریخی و محدودیت‌های فرهنگی و سیاسی  با دولت مرکزی دچار مشکل بوده‌اند، ولی در یکی دو دهه اخیر همچون کردستان از حقوق قابل اعتنایی برخوردار شده‌اند و انگیزه عمده رفراندوم جدایی کنونی در واقع بیشتر اقتصادی است، چنان که در کردستان هم این فاکتور نقش پررنگی دارد. البته کاتالان نفت ندارد، ولی یکی از اقتصادهای قوی اروپاست و راه آزادی هم به دریا دارد. این ایالت ۱۵ درصد جمعیت اسپانیا را دارد، ولی بیست درصد تولید ناخالص ملی این کشور را صاحب است و متناسب با آن باید به دولت مرکزی مواجب و مالیات بدهد تا صرف مناطق دیگر اسپانیا شود.

ولی رفراندوم کردستان عراق تا کنون با طرح‌ها و مکمل‌ها و متمم‌هایی همراه نیست که نشان دهد بعد از جدایی احتمالی، وضعیت سیاسی این منطقه به چه شکل درخواهد آمد، ساختارهای سیاسی آن و حقوق اپوزیسیون چگونه خواهند بود، اقلیت‌های قومی و مذهبی و زبانی چه حقوقی خواهند داشت و ضمانت‌های اجرای این حقوق کدامند، مذاکره با دولت مرکزی چه فرم و ماهیتی خواهد داشت و دوران گذار احتمالی به چه شکل خواهد بود. مناسبات با کشورهای منطقه که اغلب با بدبینی رفراندوم را همراهی می‌کنند چه سمت و سویی خواهد گرفت و دیپلماسی فعال در این زمینه کدام مولفه‌ها را خواهد داشت. اختلافات درونی کردها که از جمله بر سر همین رفراندوم هم نمود پیدا کرده چگونه مدیریت خواهد شد؟ اقتصاد وابسته به نفت اقلیم چگونه متنوع خواهد شد؟ تابعیت‌ دوگانه هم موضوعیت خواهد داشت؟ استناد به تجربه بیست‌ سال گذشته و قانون اساسی کردستان یا این که  بعد از رفراندوم پاسخ می‌دهیم پاسخ‌های مطرح در این زمینه‌اند که خب به سختی کفایت می‌کنند. همین بازبودن این سوال‌ها و عدم تلاش برای پاسخ به آنها هم شاید تقویت‌کنننده این شائبه باشند که مدافعان رفراندوم در کردستان نهایتا در صورت پیروزی آن را تا اطلاع ثانوی عملی نخواهند کرد، بلکه از آن به عنوان اهرمی برای فشار در مذاکره با دولت بغداد جهت امتیازگیرهای بیشتر در زمینه‌های اقتصادی، ارضی، خارجی و ... استفاده خواهند کرد

گرچه ارتباط کاتالان اسپانیا کمتر از کردستان عراق با دولت مرکزی سست و ضعیف شده، ولی این ایالت هم در دو سه دهه اخیر از حقوق وسیعی در خودمختاری خود برخوردار بوده و عملا مادرید در بسیاری از مسائل آن دخالتی نداشته است. با این همه، مدافعان و طراحان رفراندوم هم همه روندهای آن را به صورت پارلمانی و نه در توافق میان چند حزب پیش برده‌اند و پیشاپیش هم برای بسیاری از سوالات دوران انجام و بعد از رفراندوم طرح و برنامه ارائه کرده‌اند، آن هم در حالی که انجام رفراندوم در این ایالت با مخالفت سرسختانه مادرید روبروست، دادگاه قانون اساسی مسئله بازداشت رهبران کاتالان که حامی رفراندوم هستند را مطرح کرده و حتی وزیر دفاع از اعزام ارتش برای ممانعت از برگزاری آن سخن گفته است. 

دولت اسپانیا هیچگاه حاضر نشده است مثل دولت بریتانیا که مخالفتی با برگزاری رفراندوم در اسکاتلند نکرد یا دولت عراق که نمی‌تواند ممانعتی عملی در برابر رفراندوم کردستان ایجاد کند با رفراندوم در کاتالان کنار بیاید. ترورهای اخیر در بارسلون محملی شد که رهبران اسپانیا به کاتالان بروند و با ابراز همبستگی و استناد به شرایط حساس بعد از ترور، خواهان لغو همه‌پرسی شوند، و دوباره سرسختانه با آن مخالفت کنند که ظاهرا موثر نیفتاده است. 

فکر جدی‌تر ظاهرا این است که پلیس فدرال روز رفراندوم صندوق‌های رای‌گیری را برچیند، امری که به نظر می‌آید بیش از پیش به سود مدافعان جدایی تمام خواهد که در اثر همین رویکردهای دولت مرکزی در ۱۰ سال گذشته از یک اقلیت به جمعیتی قابل اعتنا تبدیل شده‌اند. آخرین نظرسنجی از موافقت ۴۲ و نیم درصد با جدایی و مخالفت ۳۷ و نیم درصد با آن حکایت دارد.

و طرفه این که برخی رسانه‌های بین‌المللی، هم مدیریت بحران بعد از ترور توسط دولت محلی کاتالان و هم این واقعیت که دولت مادرید به دلیل مناقشه بر سر رفراندوم پلیس کاتالان را از دسترسی به اطلاعاتی که می‌توانست جلو ترور را بگیرد محروم کرده، دلیل دیگری بر مشکلات دولت این ایالت با مادرید و تشویق به جدایی می‌دانند. با این همه، هنوز هم  وضعیت آرا به گونه‌ای است که اگر دولت مرکزی مثل اسکاتلند یا کبک کانادا با رفراندوم موافقت می‌کرد چه بسا که رای نمی‌آورد، ولی این موضع سرسختانه روز به روز به شمار هواداران جدایی می‌افزاید، هر چند که اکثریت‌شدن آن هنوز هم با علامت تردید روبرو است.

در مادرید علاوه بر مخالفت تام و تمام با انجام همه‌پرسی، این فکر غلبه دارد که حتی اگر رفراندوم هم برگزار شود، ما برای تحقق جدایی کاتالان تن به مذاکره با برندگان رفراندوم نخواهیم داد و به خصوص مانع ورود کاتالان مستقل به اتحادیه اروپا خواهیم شد، که ضرر و زیانش برای کاتالانی که رابطه تنگاتنگی با اتحادیه اروپا دارد کم بی‌ضرر نخواهد بود. و خب کاتالانی‌ها برای این موضوع هم فکرهایی کرده‌اند. 

تبیین مسائل حقوقی دوران گذار و حقوق شهروندان

القصه، مدافعان رفراندوم در کاتالانی به شمول دولت این منطقه روز دوشنبه پیشنویس قانونی را معرفی کردند که ناظر بر روندهای دوران گذار است.

بر اساس این پیشنویس کاتالان ظرف شش ماه پس از رفراندوم قانون اساسی جدید خود را خواهد داشت و بلافاصله بعد از آن انتخابات برگزار خواهد شد. برای انتخابات بعدی پارلمان محلی در صورت شکست رفراندوم هم تاریخ را حدودا تعیین کرده‌اند. 

همه کاتالانی‌ها پاسپورت اسپانیایی خود را هم حفظ خواهند کرد و لازم نیست که تابعیت اسپانیایی خود را ملغی کنند. هر کسی که در کاتالان زاده شود کاتالانی خواهد بود، مگر آن که کشور والدینش به لحاظ قانونی مانع این کار شود. هر کسی هم که ۵ سال در کاتالان زندگی کند. سه زبان کاتالانی، اسپانیایی و یک زبان محلی که در منطقه‌ای از کاتالان صحبت می‌شود زبان‌های رسمی خواهند بود و حقوق این منطقه خودمختار نیز در قانون اساسی تثبیت و تضمین خواهد شد. کاتالان خود را در صورت استقلال نیز به همه قوانین اتحادیه اروپا پایبند خواهد دید.

در دوران شش ماهه پیش از تصویب و اجرای قانون اساسی همچنان قوانین اسپانیا اعمال خواهند شد، مگر آن که با روندهای دوران گذار ناسازگار باشند. به عبارتی ارتش و پلیس فدرال اسپانیا باید سریعا کاتالان را ترک کنند و امور مالیاتی آن هم از تسلط دولت مرکزی به درآید.

دولت و مدافعان رفراندوم در کاتالان در نظر دارند که در صورت امتناع مادرید از مذاکره در دوره بعد از پیروزی رفراندوم جهت تدوین و تعیین روندهای حقوقی جدایی، عملا از اهرم عدم شراکت در پرداخت قروض اسپانیا استفاده کنند. و افتادن کل بدهی‌ها بر دوش دولت مرکزی که همچنان با اقتصادی ضعیف در دوران پس از بحران مالی اخیر روبرو است وضعیت آن را دشوارتر از گذشته خواهد کرد.

 القصه هم نتیجه رفراندوم در کاتالان و هم نوع رفتار دولت اسپانیا در صورت اکثریت شدن آری به جدایی باعلامت سوالی بزرگ روبرو است. با این همه، همین آمادگی‌های حقوقی و قانونی و تبیین روندها و اهرم‌ها نشان می‌دهد که کاتالانی‌های مدافع جدایی مسئله را جدی‌تر از آن گرفته‌اند که پاسخ بسیاری از ابهامات و سوال‌ها را به بعد از رفراندوم موکول کنند، و این تفاوت عمده این رفراندوم با رفراندوم کردستان است، در کنار این واقعیت که هر چند هم که مناقشه بر سر رفراندوم در کاتالان تیز شود، بعید است که از درگیری و تحریم و خون و خونریزی پایی در میان آید. در کردستان هم همین‌ طور خواهد بود؟

برگرفته از فیسبوک نویسنده