کُردها به سان مصلحان خاورمیانه

دیوید رومانو – مهمت گورسس / Carnegieen Dowment
برگردان: شیلان کردستانی

حمایت از گروه های کُرد در سوریه می تواند آنها را توانمند ساخته تا در حل و فصل منازعات منطقه ای، نه تنها در سوریه که در عراق و ترکیه نیز، ایفای نقش نمایند.

اخیرا تعدادی از تحلیلگران زنگ خطر را درباره ستراتژی های فزاینده کُردمحور واشنگتن در برابر دولت اسلامی، به صدا در آورده اند. هشدار در مورد اینکه توانمندسازی کُردها در روابط آنها و جوامع نزدیک به ایشان یک عدم تعادل ایجاد می کند. اما درعوض آنچه که این استدلال به عنوان یک مشکل ارائه می دهد می تواند برای کُردها فرصتی باشد که در ترکیه، سوریه و عراق به ایفای نقش پرداخته و صلحی پایدار را فراهم آورند. 

از زمانی که جنگ گسترش یافت، شانس یک پیروزی قاطع برای هریک از [گروه های] مبارز به طور فزاینده ای کاهش یافت. مخالفان به بن بست رسیده نیاز به یافتن راه مذاکره ای خارج از یک دوراهی زیان بار بن بست دارند. در حالی که قدرت های بزرگ به سمت راه حلی دیپلوماتیک برای منازعات سوریه پیش می روند- علیرغم ماهیت مخرب و پیچیده جنگ داخلی- گروه های کُرد در سوریه و عراق به طور بالقوه می توانند چنین توافق نامه تقسیم قدرتی را به ارمغان آوردند. موفقیت کُردها در عقب نشاندن داعش که در عراق و سوریه [بدان] نائل شدند، آنها را به متحد کلیدی آمریکا در مبارزه علیه دولت اسلامی و توانمندسازی چنین بازیگران دیپلوماتیک بالقوه ای به عنوان [ائتلاف] نیروهای کُرد-عرب-مسیحیِ سوریه دموکراتیک(SDF)، بدل کرده است. 

به علاوه جمعیت کُردها و پراکندگی آنها در میان دولت های کلیدی خاورمیانه یعنی ترکیه، ایران، عراق و سوریه به معنی مشمولیت آنها در هر توافقنامه تقسیم قدرتی در سوریه است و روابط میان کُردها و دولت در سایر کشورهایی که جوامع قابل ملاحظه کُردها در آن واقع است را تحت تاثیر قرار می دهد. کُردها یکی از بزرگترین گروه های قومی در خاورمیانه بوده و در حدود ۲۰ درصد از جمعیت کل هر دو کشور ترکیه و عراق و همچنین ۱۰ درصد کل جمعیت کشورهای ایران و سوریه را تشکیل می دهند. اما تقسیم شدن آنها پس از جنگ جهانی اول [کُردها] را در دولت های جعلی جدید، به اقلیت تبدیل کرد و بسیاری از قیام های قرن بیستم کُردها این سیاست های متجاوز آسمیله کننده را به چالش کشید. تمامی قیام های بزرگ کُردها از شورش ۱۹۲۰ برزنجی در عراق تا قیام ۱۹۷۹ در ایران، قاطعانه سرکوب شد. مبارزات تازه تر آنها این الگو را برهم زد: قیام ۱۹۹۱ در عراق یک پیروزی برای کُردها بود و مبارزه حزب کارگران کُردستان(PKK) در ترکیه از سال ۱۹۸۴ متناوبا ادامه داشته است. هنوز هیچ یک از این مبارزات به توافقی [از راه] مذاکره دست نیافته است در نتیجه مبارزات دوباره ظهور پیداکرده اند- یا در مورد پ.ک.ک. ادامه یافته اند. 

ثبات بلندمدت در ترکیه، ایران، عراق و سوریه بدون پرداختن به مطالبات کُردها که به نوبه خود مستلزم ایجاد سیستمی بازتر جهت به اشتراک گذاشتن قدرت با اقلیت هاست، غیر ممکن خواهد بود. به این ترتیب زمینه فعلی در سوریه امیدهایی را نه تنها جهت [دستیابی] به راه حلی برای جنگ داخلی سوریه ارائه می دهد که همچنین برای تغییرات سیاسی که می تواند مشکلات وخیم میان بغداد و حکومت اقلیم کُردستان و [همچنین مشکلات] میان آنکارا و پ.ک.ک. را مدیریت کند [امیدهایی را زنده می کند]. 

در سوریه حمایت های ایالات متحده از نیروهای جدید کُرد-عرب سوریه دموکراتیک (SDF) می تواند به طورکامل داعش را از مناطق شمالی سوریه بیرون براند. کانتون های خودمختار تحت رهبری حزب اتحاد دموکراتیک (PYD) که آن را به عنوان «مدلی برای سیستم غیرمتمرکز حکومت فدرال سوریه » در نظر می گیرند، می تواند بعدها در بخش های بیشتری از کشور که کُردها در آنجا اکثریت را تشکیل نمی دهند، مورد استفاده قرار گیرد. PYD امیدوار است که ایالات متحده تا زمانی که SDF مرزهای [روژئاوا] با ترکیه را آرام نگاه داشته و در مناطق تحت کنترل خود مرتکب نقض جدی حقوق بشر نشود، از این «کنفدرالیسم دموکراتیک» حمایت کند. از آنجایی که کُردهای سوری نه متحد رژیم اسد و نه [متحد] دشمنان قسم خورده آن هستند، این مدل ممکن است راهی برای حل و فصل مسائل در سوریه ارائه دهد. درحالی که کانتون های [تحت کنترل] SDF انتخاب اول اسد یا شورشیان عرب نیستند، می توانند راهی ورای منازعات همه چیز یا هیچ چیزی که در سوریه در حال انجام است، ارائه دهند، زمینه را برای گسترش آتش بس ها و تکثیر حکومت های محلی [فراهم کنند]. این کانتون ها به طور رسمی بخشی از سوریه باقی می ماند اما به جوامع محلی اجازه حکمرانی [بر خود] و محافظت از خود را می دهد. 

مرز آرام ترکیه- سوریه می تواند به نوبه خود به آنکارا نشان دهد که آلترناتیوهایی [برای ترکیه] جهت حل مشکلاتش با پ.ک.ک و میلیون ها کُرد طرفدار آن، وجود دارد. این اهمیت دارد که ترکیه با کُردهای خود به صلح رسیده و حقیقت [وجود] کُردها را  در آن طرف مرزهایش به رسمیت بشناسد. بدون ایجاد روابط حسنه تُرک ها با جنبش سیاسی کُردها در ترکیه و سوریه، بی ثباتی [به شکل] طاعونی که پس از رفتن دولت اسلامی [نیز] منطقه را [در بر می گیرد]، ادامه خواهد داشت. روابط ترکیه با کُردهای عراق نشان می دهد که چنین مصالحه ای تاچه حد می تواند برای دو طرف سودمند باشد. ترکیه یک بار وجود کُردهای مستقل در شمال عراق را غیرقابل قبول و تهدیدی مستقیم برای امنیت ملی خود در نظرگرفته بود. امروزه پس از سقوط سیاستِ «هیچ مشکلی با همسایگانِ» نخست وزیر احمد داود اغلو- به ویژه از زمانی که ارتش ترکیه در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۵ یک هواپیمای روسی را منهدم کرد- تنها همسایه ای که دوست ترکیه باقی مانده است، حکومت اقلیم کُردستان عراق است.

در عراق حمایت های بیشتر از کُردها، صرف نظر از خواسته های بغداد، آنها را مجبور به تسلیم شدن در برابر شمار بیشتری از خواسته های کُردها در مورد تمرکز زدایی، تقسیم قدرت و کنترل بخش های مهم صنعت نفت، کرده است. این لزوما چیز بدی نیست، از آنجایی که مشکل عراق همیشه استبداد، متمرکز بودن بیش از حد قدرت و مبارزات همه چیز یا هیچ چیز برای کنترل بغداد بوده است. یک کُردستان عراقِ بهتر مسلح شده هرگونه وسوسه بغداد برای حل و فصل اختلافات با کُردها از راه نظامی را از بین خواهد برد. در واقع تلاش های بغداد برای به زور از صحنه خارج کردنِ اعراب اهل سنت عراق پس از سال ۲۰۱۰ مسبب بسیاری از مشکلات امروزه عراق با داعش شد. نوری المالکی حکومت را به طور فزاینده ای به سمت نادیده گرفتن مفاد قانون اساسی سال ۲۰۰۵ در باره تمرکز زدایی که نه تنها فقط به کُردهای عراقی بلکه همچنین به اعراب اهل سنت نیز اختیارات داده بود، هدایت کرد. در نتیجه اهل سنتِ بیگانه شده راه را برای بازگشت القاعده به عراق که امروزه با نام دولت اسلامی شناخته می شوند، هموار ساخت. در نهایت اجرای مطالبات کُردها جهت [برقراری] فدرالیسم غیرمتمرکز در عراق که همیشه علاوه بر کُردستان شامل سایر استان ها و مناطق بوده است، می تواند در اطمینان دوباره بخشیدن به اعراب اهل سنت همچنین شیعیان محلی که طرفدار خودمختاری بزرگتری در مناطقی چون بصره هستند، نقش بزرگی ایفا کند. 

در حقیقت کُردها می توانند به عنوان پدیدآورندگان صلح در سوریه و عراق جنگ زده خدمت کرده و همچنین به تقویت نهادهای دموکراتیک موجود در ترکیه کمک کنند. اگر [کُردها] اجازه چنین کاری را داشته باشند، احزاب کُرد انگیزه بسیار کمتری را جهت ارائه پیشنهاد قمارهای تجزیه طلبانه با ریسک بالا از هر یک از این کشورها خواهند داشت. عدم رسیدگی به مطالبات مشروع کُردها برای [دستیابی به] برابری احتمالا به تلاش های بیشتر کُردها برای خارج شدن از استبداد دولت های حاکم بر آنها منجر می شود. این به نوبه خود می تواند تمایلات استبدادی حکومت های مرکزی که از تهدید قیام کُردها جهت تحمیل اقدامات امنیتی شدیدتر در جوامع خود بهره می گیرند را تقویت کند. در کشورهایی که کُردها به عنوان کُرد نمی توانند آزاد باشند، احتمالا سایرین نیز از آزادی زیادی برخوردار نیستند. به ویژه سایر اقلیت ها و آنهایی که مخالفت های خود با احزاب حاکم را بیان می دارند. 

مهمت گورسس: استادیار علوم سیاسی در دانشگاه فلوریدا آتلانتیک است.
دیوید رومانو: استاد ساست های خاورمیانه در دانشگاه ایالتی میسوری است.