اردوغان یا گولن؛ چە کسی پشت کودتا است؟

نیویورک تایمز، مصطفی آکیول
برگردان از انگلیسی: NNSROJ

تلاش خونین هفتە گذشتە برای کودتا در ترکیه، کە بە قیمت جان بیش از ٢٠٠ نفر تمام شد، تمام نگاەهای جهانی را بر روی گروهی چرخاند کە اردوغان آنها را مسئولین این کودتا معرفی کرد: جماعت اسلامی بە سرکردگی فتح‌اللە گولن، یک روحانی ترک کە از دهەی ٩٠ میلادی بە این سو در تبعیدی خودخواستە در ایالت پنسیلوانیای امریکا زندگی می‌کند.  

آقای گولن شدیدا این اتهامات را رد می‌کند. بە نظر می‌رسد کە بسیاری در غرب در این فکرند کە این ادعاها نیز بە مانند دیگر ادعاهای اردوغان صرفا بال و پر دادن بە تئوری‌های عجیب و غریب توطئە از سوی او است. اما این یکی دیگر پروپاگاندا نیست. دلایل خوبی برای باورپذیرکردن این اتهام‌زنی وجود دارند. 

جماعت گولن حول یک شخصیت مرکزی شکل گرفتە است: فتح‌اللە گولن. پیروانش نە تنها او را در محافل عمومی یک روحانی فاضل و دانا می‌شمارند، بلکە بە طور شخصی نیز شنیدەام کە گولن برای آنها "شخص موعود" است. او مهدی موعود است، یک ورژن اسلامی از مسیح، کسی کە دنیای اسلام و در نهایت کل جهان را نجات خواهد داد. بسیاری از پیروانش باور دارند کە فتح‌الله گولن پیامبر را در خواب می‌بیند و از پیامبر دستور می‌گیرد."

علارغم اتوریتە بلامنازع آقای گولن، دیگر مشخصە کلیدی و مهم جنبش او ساختار فرقەگرایانە و هرمی آن است. جنبش گولن بە مانند یک هرم شکل گرفتە است: امام اعظم دستورات را بە امامان طبقە دوم می‌دهد، کسانی کە بە نوبە خود این دستورات را بە امامان زیر دست خود منتقل کردە تا بە کف جنبش می‌رسد. 

این گروە دقیقا مشغول بە چە کاری است؟ فعالیت‌های آشکار آنها تاسیس مدارس، بە راە انداختن خیریە برای ارائە خدمات اجتماعی بە فقرا و ادارە کردن "مراکز گفتگو" برای اشاعە عشق، رواداری و صلح. البتە کە هیچ مشکلی در این گونە فعالیت‌ها وجود ندارد. من بە شخصە بارها بە عنوان مهمان با نهادهای گولن نشست و برخاست داشتە و با آدم‌های متواضع، مهربان و دوست‌داشتنی ملاقات کردەام.

اما سال پیش یک گولنیست سرخوردە بە من گفت کە "جنبش گولن یک روی تاریک هم دارد کە افراد بسیار کمی از آن اطلاع دارند." برای دهەها جنبش در میان نهادهای ترکیه نفوذ کردە است، نهادهایی همچون پلیس، دادگستری و ارتش. بسیاری بر این باورند کە تعدادی از گولنیست‌ها [در نهادهای دولتی و نظامی] فرامین را از امامان خود دریافت می‌کنند، هویت خود را پنهان کردە و در تلاشند کە با رشد در این نهادها سرانجام کل قدرت کشور را بە دست بگیرند. 

هنگامی کە اردوغان و حزبش (AKP) در سال ٢٠٠٢ قدرت را بە دست گرفتند، از جانب سکولارهایی کە از دوران آتاترک (پدر و موسس جمهوری ترکیه) بر ارتش مسلط بودند، احساس خطر کردند. در آن زمان کادرهای گولن در دولت  برای اردوغان یک غنیمت بە حساب آمدە و اتحادی میان آنها شکل گرفت. حکومت اردوغان بە حمایت پلیس‌ها، دادستان‌ها و قضات  گلنیستی پرداخت کە در تعقیب سکولارهای ترکیە بودند. در اوایل ٢٠٠٧ صدها مامور و شهروندان حامی سکولارها زندانی شدند. 

این اذیت و محاکمە مخالفان بدون ادلە کافی با دستور کار سیاسی اردوغان بە پیش راندە شد، اما گولنیست‌ها بسیار تندتر از آک‌پارتی‌ها بودە و مدارک جعلی بسیاری را بە جریان انداختند. دو روزنامەنگار و یک رئیس پلیس کە بە انتشار مدارک جعلی مبادرت کردە بودند، توسط "ارتش امام" مورد سرزنش قرار گرفتە و بلافاصلە با اتهام‌های واهی بازداشت شدند. 


یکبار از یکی از دوستانم، کە پیشتر گولنیست بود، پرسیدم کە "چگونە می‌توان در عین حالی کە مردم بی‌گناە را با اسناد جعلی تحت تعقیب قرار داد، ادعای عدالت هم کرد؟" او با ارجاع بە آرزوهای آخرالزمانی و اهداف جهانی جنبش جواب داد کە "از آنجایی کە هدف نهایی بسیار عظیم است، همە این اشتباهات و کارها نیز توجیەپذیرند."

این مسالە برای من کاملا واضح بود، چرا کە گولنیست‌ها در تعقیب سکولارها بسیار آب و تاب داشتند: آنها درصدد بودند کە خودشان جای این سکولارها را بگیرند. بسیاری از افسرانی کە طبق گزارش‌ها در کودتای نافرجام هفتە پیش مشارکت داشتند، پیشر برای برعهدەگرفتن نقش کلیدی در پاکسازی ارتش در سال ٢٠٠٩ و پشتیبانی از اردوغان در برابر یک کودتای احتمالی، مورد تقدیر قرار گرفتە بودند. 

در سال ٢٠١٢ آخرین دژ سکولارها نیز فرو ریخت و گلنیست‌ها و آک‌پارتی‌ها یکە و تنها کشور را ادارە می‌کردند. اما کمتر از دو سال پیش ریشەهای بی‌اعتمادی میان این دو گروە اسلامی جوانە زد و در نهایت بە دشمنی ختم شد. این تنش‌ها بە دسامبر ٢٠١٣ برمی‌گردد. در آن زمان افسران و دادستان‌های گلنیست دەها تن از کار بە دستان دولتی را بە اتهام فساد مالی بازداشت کردند، اقدامی کە بە احتمال بسیار زیاد برای سرنگونی اردوغان بود. اردوغان نیز در مقابل این بازپرسی و بازداشت‌ها را همچون "تلاشی برای کودتا" نامید و محکوم کرد. آن موقع چنین ادعایی از سوی اردوغان، بە صورت یک اغراق در جهت منافع خود او شنیدە شد.

اما طرح خونین ١٥ جولای بسیار بیشتر از اتفاقات سال‌های اخیر برای ترکیە خانمان‌سوز بود. قابل توجە نیز هست کە گمانەزنی‌هایی هم شد کە این نقشە از سوی اردوغان طراحی شدە است کە عناصر گلنیست درون ارتش را پاکسازی کند. فرماندە ستاد کل ارتش ترکیه، کە خود در مقابل کودتا ایستاد، همچون یک گلنیست در ارتش شناختە شدە است. حتی یکی از طراحان کودتا طبق گزارش‌های منتشرە وجود هرگونە دستور از سوی جنبش گولن را رد کردە است. 

با وجود ساختار هرمی جماعت گولن، تمام این موارد آقای گولن را در ردیف اول مظنونین قرار می‌دهد. البتە کە حقیقت تنها از دل یک محاکمە شفاف و عادلانە بیرون خواهد آمد. متاسفانە ترکیە اصلا در این خصوص کارنامە خوبی ندارد - مخصوصا با وجود کنترل بلامنازع اردوغان بر روی قوە قضائیە و قطبی شدن وحشتناک ترکیە در شرایط فعلی. اما ایالات متحدە می‌تواند با همتایان ترک خود برای استرداد آقای گولن بە ترکیه و بە شرط  یک محاکمە عادلانە وارد مذاکرە شود.

چنین مسالەای می‌تواند هم بە تحکیم عدالت و هم بە بهبود روابط ترکیە و امریکا کمک کند و ترکیە را از تعصب خطرناک نیز برهاند. و این شاید بە بسیاری از مردمان بی گناه درون جماعت گولن هم یاری برساند کە بدانند در چە وضعیتی گیر کردەاند - و بە عنوان اشخاصی آزاد یک زندگی تازە را از سر بگیرند.