خسارات سنگین به کردها در برخی از توافقات و تلاش‌ها برای صلح

جنگ همیشه با خود ویرانی، کشتار و آوارگی را به همراه آورده و کردها نیز از زمانی که سرزمینشان میان چهار کشور تقسیم شد، تا کنون درگیر جنگ بوده‌اند، اما شواهد تاریخی از حدود یک قرن پیش نشان می‌دهد که کردها بیشتر، از صلح و تلاش برای آشتی دچار خسران و ضرر و زیان شده‌اند تا از جنگ.

کردها با حکومت‌های مرکزی که بر آنها حکومت می‌کردند، همیشه در جنگ بودند، زیرا در ترکیه تا دهه ٩٠میلادی وجودشان انکار می‌شد و اجازه صحبت به زبان کردی را نداشتند و آنها را ترک کوهی می‌خواندند. در سوریه کردها را اجنبی می‌دانستند و بسیاری از آنان جزو شهروندان آن کشور به حساب نمی‌آمدند و از داشتن اوراق شناسایی و هویتی بی‌بهره بودند. حکومت عراق با کوچاندن کردها به ویژه در مناطق نفت‌خیز کرکوک، موصل و خانقین به مناطق جنوب عراق و جایگزین کردن خانواده‌های اعراب به جای آنها، طی پروسه‌ای که به تعریب معروف شد، اقدام به تغییر وضعیت دموگرافی بخشی از خاک کردها کرد. در ایران قبل از انقلاب ٥٧ خواندن و نوشتن به زبان کردی ممنوع بود و پس از انقلاب نیز به هیچ یک از خواسته‌های اتنیکی آنها جواب داده نشد.

اما در طول بیشتر از یک قرن که کردها همواره در جنگ و نزاع با حکومت‌های مرکزی بوده‌اند، قربانی قرادادها و توافقات دیگر کشورها و یا تلاش‌های دول‌مرکزی‌شان با خود برای رسیدن به صلح بوده‌اند. 

کردها و خسارات توافق دیگران

پس از جنگ جهانی اول و در سال ١٩٢٠ پیمان صلحی میان کشورهای فرانسه، انگلستان، ایتالیا، ژاپن، بلژیک، ارمنستان، رومانی، پرتغال و چکسلواکی بسته شد که بندهای ٦٢، ٦٣ و ٦٤ آن مربوط به مناطق کردنشین بود و بنابه درخواست انگلستان قرار شده بود که مناطق کردنشین که اکنون در ترکیه کنونی قرار گرفته به همراه منطقه موصل که در حال حاضر بخشی از کشور عراق است، به عنوان دولت مستقل کردی تاسیس شود، اما این طرح سه سال بعد در بیست و چهارم جولای ١٩٢٣ در لوزان سوئیس در کنگره‌ای که به منظور برقراری صلح میان ترکیه و یونان برگزار شد، قربانی توافق قدرت‌های جهانی شد. 

در ششم مارس ١٩٧٥ با میانجی‌گری هواری بومدین رئیس‌جمهوری وقت الجزایر قراردادی میان ایران و عراق که بر سر مالکیت آب‌های اروندرود در اوج اختلافات مرزی بودند، بسته شد، که علاوه بر حل مسائل مرزی دو کشور، ایران متعهد شد که از ادامه اعطای کمک‌های نظامی به کردهای عراق که به رهبری ملامصطفی بارزانی علیه حکومت صدام حسین می‌جنگیدند خودداری کند.

در نتیجه معاهده ١٩٧٥ الجزایر، شاه ایران به جنبش کردهای عراق که تا یک روز قبل از امضای معاهده، آن را جنبش برادران آریایی خطاب می‌کرد، پشت کرد و علاوه براینکه قطع همه کمک‌های مالی و نظامی خود از آنان، حتی تجهیزات نظامی تاثیرگذار مانند توپ‌ها را از آنان بازپس گرفت. 

پس از قرارداد الجزایر، تلاش‌های فراوان العیزر تسفیر، آخرین نماینده اطلاعاتی موساد اسرائیل در ایران، که مسئول حمایت و آموزش نیروهای حزب دمکرات کردستان عراق بود نیز نتوانست شاه ایران را قانع به ادامه حمایت از جنبش کردستان بکند. 

ضربه به کردها در توافق با حکومت‌های مرکزی 

از طرفی کردها علاوه بر اینکه قربانی توافق دیگران شده‌اند، در هنگام تلاش برای صلح با دشمنانشان نیز همیشه دچار ضرر شده‌اند. حکومت مرکزی ایران در زمان رضا شاه، اسماعیل آقا سیمیتقو یا اسماعیل آقا شکاک معروف به سمکو، که کریس کوچرا وی را پدرناسیونالیسم کردی معرفی می‌کند، برای مذاکره و دیداری دوستانه جهت حل مشکل کردها به اشنویه دعوت می‌کند و پس از دو روز که مهمان حکومت بود، هنگامی که قصد خارج شدن از شهر را دارد مورد محاصره قرار می‌گیرد در یک حمله غافلگیرانه در عصر روز سی‌ام ژوئن ١٩٣٠ به همراه سایر همراهانش کشته می‌شود. 

در سال ١٩٣٧ پس از آنکه دولت ترکیه صدها خانواده کرد علوی را در درسیم قتل‌عام می‌کند، به سیدرضا رهبر کردهای علوی طی پیامی تعهد می‌دهد که در صورت پایان مبارزه مسلحانه همه منطقه درسیم در امان خواهند بود و سید رضا را برای دیدار صلح با مصطفی کمال به ارزنجان فرا می‌خوانند و یک روز بعد، یعنی در هفدهم آگوست ١٩٣٧ او را اعدام می‌کنند. 

در دوازدهم جولای ١٩٨٩ در حالی که عبدالرحمن قاسملو دبیرکل حزب دمکرات کردستان ایران در وین پایتخت اتریش برای رسیدن به راه‌حلی مسالمت‌آمیز که بنابه درخواست هاشمی رفسنجانی ریاست‌جمهوری وقت ایران و با وساطت رئیس جمهور وقت الجزایر با تنی چند از نمایندگان حکومت اسلامی ایران، بر سر میز مذاکره‌ نشسته بودند، به دست نمایندگان دولت ایران کشته شد. که بنابه گفته مخالفان ایران، ترورویست‌ها با پوشش دیپلماتیک وارد اتریش شده و با همکاری سفارت ایران پس از ترور خاک اتریش را ترک کردند.

کردها بازی صلح و جنگ را آموخته‌اند

در چند سال اخیر نیز ترکیه پروسه‌ای به نام صلح را با کردها آغاز کرد که در نوروز ٢٠١٣ با پیام نوروزی عبدالله اوجلان رهبر زندانی حزب کارگران کردستان که در دیاربکر خوانده شد، وارد مرحله‌ای جدی شد، اما سال گذشته و در میان بروز اختلافات شدید میان کردها و دولت ترکیه، صلاح‌الدین دمیرتاش یکی از رهبران حزب دمکراتیک خلق‌ها اعلام کرد که رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه از آن‌ها نقش رابط ایمرالی (جزیره‌ای اوجلان در آن زندانی است) و قندیل (منطقه‌ای که تشکیلات اصلی حزب کارگران کردستان در آن مستقر است) خواسته بود که به پ‌ک‌ک دروغ بگوئیم و آنها را فریب بدهیم. 

در حال حاضر با توجه به اینکه برخی از احزاب اپوزسیون کردستان ایران، علی‌رغم تجربه‌های تلخ گذشته، در موقعیتی نابرابر، از دیالوگ و مذاکره با جمهوری اسلامی سخن می‌گویند، اما کردهای ترکیه و سوریه، بازی همزمان جنگ و صلح را به خوبی آموخته‌اند، و می‌دانند صلح بدون بدون پشتوانه و برتری نسبی نظامی، نه تنها دستاوردی نخواهد داشت بلکه مخرب خواهد بود. در همین راستا اخیرا صلاح الدين دميرتاش رهبر حزب دمکراتیک خلق‌ها در بزرگداشت قربانيان حملات ارتش تركيه به مناطق کردنشین گفته است: صلح چیزی نیست که با التماس به دست بیاید، کسانی که چنین توقعی از ما دارند، بدون شک در اشتباهند، با سرافکندگی و زانو زدن، صلحی برقرار نخواهد شد. 

در ترکیه و پس از آنکه اردوغان اعلام کرد که پروسه آشتی به پایان رسیده و ارتش به برخی از شهرها حمله کرد، مقاومت نیروهای شبه‌نظامی در مقابل ارتش آن کشور نشان داد کردها در زمانی که پروسه آشتی در جریان بود نه تنها بیکار ننشسته‌ است بلکه به سازماندهی و کار پرداخته تا جایی که بدون اینکه نیروهای اصلی پ‌ک‌ک وارد جنگ شوند ارتش ترکیه در مقابل شبه‌نظامیان طرفدار پ‌ک‌ک با چالش جدی روبرو شد. از سوی دیگر نیز اگر کردهای سوریه بر اثر فشارهای ترکیه به مذاکرات صلح دعوت نمی‌شوند، اما در حالی که از لحاظ نظامی همچنان به پیشروی‌های خود ادامه می‌دهند و از کمک‌های نظامی هر دو قدرت اصلی درگیر در سوریه یعنی آمریکا و روسیه برخوردار می‌شوند، از لحاظ سیاسی نیز همزمان با بگزاری کنفرانس صلح بدون حضور آنها، نماینده آمریکا از کانتون‌های روژآوا بازدید می‌کند و نمایندگان روسیه نیز با صالح مسلم به گفت‌وگو می‌پردازند. 

چنان به نظر می‌رسد که بخشی از کردها پس از سال‌ها تجربه تلخ در مورد صلح و دستیابی به آشتی، اکنون بازی جنگ و صلح را به خوبی آموخته‌اند و می‌دانند که اگر در موضع قدرت و برتری نظامی قرار بگیرند، دسترسی به صلح آسان‌تر خواهد شد.