کُردهایی که هنوز در آن سوی مرز مانده اند!

کُردها مرزهای کنونی ترکیه امروزی را ساختند. مرزهایی که قرار بود، شمال کُردستان و یا مناطق کُردنشین تحت حاکمیت ترکیه کنونی در آن نباشد. کُردها در سالهای۱۹۱۹ تا ۱۹۲۳ انتخاب سیاسی اشتباهی کردند. اشتباهی که هنوز دارند تاوان آن را پس میدهند. اما تاریخ برای هیچ کس تکرار نخواهد شد، برای کُردها هرگز، تنها چیزی که تکرار میشود اشتباهات بشر است. 

"مرد بیمار اروپا" در حال مرگ بود. انگلستان در جنوب، عراق کنونی و قسمتهایی از شرق ترکیه کنونی را در تصرف داشت. فرانسه سوریه و لبنان را تصرف کرده بود. علی احسان سابیس پاشا، فرمانده نظامی دولت عثمانی بدون درگیری موصل و زاخو را تسلیم انگلیسی ها کرد و تا نصیبین عقب نشینی کرد. وضعیت ارتش عثمانی در جبهه شام و سوریه نیز چندان مساعد نبود. فرانسوی ها به همراه لیژیون های ارمنی نظامیان کُرد و ترک تحت رهبری مصطفی کمال پاشا که هنوز یک ژنرال عثمانی بود را تا آدانا عقب رانده بودند. مصطفی کمال آدانا را تسلیم فرانسوی ها کرده و به استانبول گریخته بود. یونانی ها و نیروهای متفقین در سال ۱۹۱۸ استانبول را به تصرف در آوردند. 

ترکیه که قسمت عظیمی از کُردستان امروزی تحت تصرفش را تا سال ۱۹۲۰ از دست داده بود مجبور به امضای پیمان سور در پاریس با متفقین شد. پیمانی که حقوق کُردها را در کنار ترک هایی که هنوز محتاج آنها بودند به رسمیت میشناخت. عصمت پاشا مسئول مذاکرات ترک ها با متفقین در این دوره میگوید؛ "حساب کُردها با ارمنیها فرق میکند، آنها در این سوی مرز شانه به شانه ما با دشمنانمان میجنگند". 

داستان کُردها از سال ۱۹۱۹ تا سال ۱۹۲۳ آغاز میشود. هدف متفقین قطع کامل ارتباط ترکیه آینده از طرف شرق و جنوب با خاورمیانه بود. کُردهای شمال کردستان و روژاوا در این سه سال فرصت داشتند تا به سان عراق، سوریه و لبنان و تمام کشورهای عربی که بعدها تشکیل شدند، تشکیل یک کشور مستقل را بدهند. اما آنها گزینه اشتباه را انتخاب کردند. کُردها واکسن "مرد بیمار اروپا" بودند. آنها در کنار مصطفی کمال و در آن سوی مرز ماندند. مصطفی کمال که رهبری ترکهای جوان را بر عده داشت، کُردهای ساده لوح را فریب داد. ترفندی که امروز اردوغان به عنوان یک میراث از آن استفاده میکند. با شکست در جبهه سوریه و سپس تصرف اورفا، اسکندرون، عنتاب، کلیس، مرعش و البیستان توسط فراسویها و لژیونهای ارمنی، مصطفی کمال دست به دامن کردها شد. در سال ۱۹۱۹ به تمام "آغاهای" کرد تلگراف زد و با قول ایجاد خودمختاری برایشان از آنها تقاضای کمک نمود. در دهم جولای ۱۹۱۹ مصطفی کمال برای شیوخ و "آغاهای" کُرد نامه فرستاد. پس از آنکه حاجی موسی بیگ (رئیس عشیرت متکی)، شیخ عبدالباقی افندی (بتلیس)، عبدالرحمن آغا (شیرناخ)، عمر آغای درشولی، موشادلی رسول آغا، سعدالله افندی، شیخ محمود افندی، شیخ ضیاالدین افندی(نورشین) و جمیل چتو رئیس عشیره گارزانی نامه مصطفی کمال را دریافت کردند، قیام برضد فرانسویها در کُردستان آغاز شد و کُردهایی که امروز پیمان لوزان را محکوم میکنند تصمیم گرفتند که در آن سوی مرز بمانند و در واقع خودشان پیمان لوزان را در سال ۱۹۲۳ امضا کردند، زیرا دیگر مصطفی کمال و ترکها به آنها نیازی نداشتند. آنها فرانسویها را شکست داده بودند. فرانسویها دیگر در آن سوی مرزهای امروزی بودند. او به مانند اردوغان که امروز بارزانی و رهبران ENKS را فریب میدهد، رهبران آن زمان کُردها را فریفت.

امروز نیروهای متفقین به رهبری آمریکا دوباره در آن سوی مرزها هستند. اما کُردهایی که از حیله های حکام ترک درس گرفته اند، دیگر در این سوی مرز نیستند. آنها به جای آنکه در کنار اردوغان باشند در کنار منتفقین میجنگند. 

عدم بینش سیاسی و درک استراتژیک از تحولات جهانی باعث شد که از سال ۱۹۱۹ تا سال ۱۹۲۳ کُردها بزرگترین اشتباه تاریخ معاصر خود را انجام دهند، کاری که امروز عده ای ازاحزاب شرق کُردستان با محکوم کردن جنگ بر علیه ترکیه در جنوب کُردستان و یا محکوم کردن دادن اسلحه به نیروهای روژاوا از سوی آمریکا، توسط ENKS به تبعیت از بارزانی، که در کنار اردوغان قرار گرفته است، انجام میدهند.

نیروهای متفقین باز گشته اند که کار نیمه تمام خود را تمام کنند. "مرد بیمار اروپا" این بار به رهبری اردوغان دوباره مشکل ساز شده است. بعد از روژآوا آنها به سراغ مرزهایی میروند که در سال ۱۹۲۳ کُردها برای ترکیه امروزی ساختند. اما این بار وضعیت فرق میکند؛ اکثریت کُردها در آن سوی مرز هستند.

منابع:

Atatürk’ün Tamim Telgraf ve Beyannameler IV (1917-1938) Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü

Nutuk III, (1919-1927) Belgeler, Bugünkü dille hazırlayan, İsmail Gönülal, Atatürk’ün Doğumunun Yüzüncü Yılın Kutlama Komisyonu Koordinasyon Kurulu, Ankara 1984, Belge, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53 s. 24-28